Freyr - 01.05.1997, Blaðsíða 26

ríkir vandræðaástand í tengslum
Háskólans við landbúnaðarrann-
sóknir.
Gæfuspor væri stigið með því að
taka upp aftur þetta samband,
þannig að landnýtingar- og land-
búnaðarskor væri til við Háskólann
í tengslum við náttúrufræðideild,
því að nauðsynlegt er fyrir nútíma-
bændur og ráðunauta að kunna sem
best skil á nýjustu búnaðartækni,
hagrænanum rekstri og markaðs-
setnigu, auk þess að hafa haldgóða
þekkingu á umhverfisvemd samfara
hagstæðri landnýtingu. Auðveldast
væri að tengja Búvísindadeildina á
Hvanneyri náttúrufræðiskor Há-
skólans, og veita nemendum á
þessu sviði aðstöðu til náms á rann-
sóknastofnunum landbúnaðarins.
Ég starfaði við Atvinnudeildina
sem plöntuerfðafræðingur og meg-
inverkefnið mitt var fyrst jurtakyn-
bætur, en brátt tók ég að fást við
fleiri athuganir á ræktunarplöntum,
og má segja að verksvið mitt hafi
verið jarðrækt eða agrónómía, en sú
fræðigrein fjallar um allt það sem
lýtur að nýtingu ræktaðs lands og
framleiðslu jarðargróða.
Jurtakybætur eru ekki neitt
áhlaupaverk, og það tekur oft meira
en eina starfsævi að framleiða nýjan
plöntustofn. Hér á landi byggist bú-
skapur mest á grasrækt og þýðing-
armikið er að nytjalönd búsins séu
gjöful á góða og varanlega upp-
skeru grasa til heyfengs og beitar.
Því var það nauðsynlegt að við
túnrækt væri hægt að sá grasfræi
þeirra tegunda, sem gæfu bæði góða
uppskeru, en þyldu einnig nærgöng-
ula meðferð okkar á sverðinum og
íslenskt veðurfar.
Við upphaf túnaræktunar með
plægingu og sáningu var aðeins völ
á erlendu grasfræi, og það var eðli-
legt að fara að leita að einhverjum
innlendum, harðgerðum stofnum til
þess að nota til túnaræktunar, í
beitilönd og við uppgræðslu. Ég
fékkst einkum við að velja íslenskt
vallarfoxgras og íslenskan túnving-
ul. Var tiltölulega auðvelt að fást
við vallarfoxgrasið, en það var
verra með túnvingulinn, því að
illmögulegt reyndist að fá hann til
þess að mynda nægilegt fræmagn
hjá erlendum framleiðendum, og
hér voru þá ekki aðstæður til að
framleiða fræ. Lausnin var kannski
helst að skapa þær fræræktarað-
stæður hér á landi sem þurftu.
Þá var það annað vandamál rækt-
unar að túnin kól illilega. Var það
rannsóknarefni að kanna hvað því
ylli. Sú athugun leiddi meðal annars
í ljós hvaða grastegundir var yfir-
leitt að finna í íslenskum túnum,
hvað hefði lifað af sáðgresi því, sem
notað hafði verið, og hverju ætti
helst að sá í tún. Harðgerðustu grös-
in lifðu í kaltúnum og þau mátti
nota sem staðfestingu á því hvað
þolnast var, og ef til vill hafa til
undaneldis og frekari ræktunar.
Ekki þurfti endilega að bíða eftir
kalárum til þess að kanna þol grasa.
Harðfengi þeirra mátti meta, með
því að reyna safn tegunda og stofna,
í mismunandi hæð yfir sjó. Þar
mátti finna veðurfar, er svipaði til
þess, sem er í hörðum árum í byggð.
Þær athuganir voru gerðar á örfoka
melum, og með þeim tilraunum var
um leið unnt að finna tegundir, sem
hentuðu helst til uppgræðslu á
auðnum landsins. Þetta voru byrj-
unarathuganir á uppgræðslu há-
lendisauðna. Tók Landsvirkjun
meðal annars þátt í kostnaði af
þessum uppgræðslurannsóknum,
svo sem á virkjunarsvæði Þjórsár.
Við þessar athuganir voru girtir af
reitir, til þess að hindra beit, en sáð-
reitir voru einnig utan girðingar, og
var þá unnt að kanna hvað fé át af
gróðrinum. En einnig mátti snúa
dæminu við, og sá tegundum innan
stórrar girðingar og beita þar búpen-
ingi innan garðs. Þetta gerðum við
fyrst með kýr á tilraunastöðinni á
Varmá og síðan á Korpu með lamb-
ær, og naut ég við þá tilraun aðstoð-
ar dr. Stefáns Aðalsteinssonar bú-
fjárfræðings við meðhöndlun fjár-
ins og Guðmundar Gíslasonar,
læknis á Keldum, sem athugaði
sníkjudýr búfjárins og hagans. Þetta
átti aðeins að vera spuming um
hvaða tegundir væm lostætar fyrir
búfé, þannig að velja mætti ræktun-
arblöndu fyrir beitilönd, en um leið
svaraði þessi tilraun fjölda annarra
spurninga, til dæmis því hvort hér
mætti ala fé á ræktuðu landi. I þess-
um beitarblettum vom ekki ein-
vörðungu ræktuð grös, heldur vom
reyndar ýmsar jurtir, og káltegundir
hafðar til góðgætis fyrir búpening-
inn.
Ræktun fóðurkáls, repju og fóð-
urrófna lofaði góðu, og varð upp frá
því hægt að mæla með ræktun
þeirra tegunda til haustbeitar, og
þessa beitarviðbót notuðu bændur
sér víða um land.
Ég hafði ferðast mikið um landið
og var orðinn kunnugur ýmsum
þáttum gróðurfars og getu staðhátta
til þess að framfleyta gróðri. Ég fór
að kanna áhrif veðurfars á vöxt
grastegunda. Byrjað var á því að
fylgjast með því samspili uppi við
Hvítárvatn og síðan á Hveravöllum.
Og Veðurstofan setti þar síðan upp
fasta athugunarstöð, þar sem meðal
annars var unnt að fylgjast með
sprettu ýmissa grastegunda borið
saman við það sem gerist á láglendi.
Með þessu stússi var ég kominn
alllangt frá hreinum jurtakynbótum.
Ég var í starfi náttúmlega orðinn
agrónóm, þar sem ég var að fást við
rannsóknir á ýmsum sviðum jarð-
ræktar, en þar sem ég var einnig far-
inn að grúska í samspili ýmissa líf-
vera og umhverfis þeirra, þótti mér
ecologían eða vistfræðin enn væn-
legri til fróðleiks en bein agrónóm-
ía. Ritaði ég bókina „Líf og land“
um vistfræðilegt efni, og reyndi þar
að skoða afkomu landsmanna frá
vistfræðilegum sjónarhóli, þar sem
augljóst var að samspil væri milli
afraksturs gróðurlendis, búpenings
og afkomu þjóðarinnar. Eg sá í
hendi mér að það væri unnt að meta
hlutfall milli uppskem gróðurs og
búfjárfjölda og einnig milli búfjár
og mannfjölda, og samnefnarinn
gegnum þennan feril vom hitaein-
ingamar, ættaðar frá sólarljósinu,
sem flæddu um lífvef þessara ferla.
Á meðan lítið af annarri orku kom
inn í þetta íslenska vistkerfi mátti
sjá hvernig mannfjölda hnignaði
með minnkandi uppskem gróður-
194 FREYR-5. ‘97