Freyr - 01.05.1997, Blaðsíða 8

Korn og kornrækt
Erindi eftir Jónatan Hermannsson,
tilraunastjóra, flutt á ráðstefnu um „Bygg á
íslandi“ í húsakynnum Rala á Keldnaholti
21. mars 1997
Upphaf þessarar sögu er í fjöll-
unum austan við Miðjarðarhaf
fyrir milljónum ára. Þar hefur
sumar jafnan verið langt, heitt og
þurrt. Þar má hins vegar treysta á
vetrarregn. Á sumrin sölnar allur
gróður þar í þurrkinum og sá árstími
er jurtum erfiðastur. Fyrir ævalöngu
brugðu einærar grastegundir á
þessum slóðum á það ráð að vaxa á
veturna og þroska fræ meðan vætan
var næg og ætla fræinu að þrauka
þurrkatímann í dvala. Regntíminn
var ekki langur og þar að auki sval-
ur og því stuttur tíminn sem gafst til
þroska. Því varð grösum þessum
hagkvæmt að hafa fræið stórt og vel
búið forðanæringu. Þessi grös lögðu
ekki kapp á að þekja jarðaryfirborð
og halda keppinautum sínum þann-
ig í skefjum, heldur gáfu þau eftir
allt svæðið á erfiðasta tíma ársins
og treystu því að geta unnið það aft-
ur með því spíra hratt og þekja
landið á fáeinum dögum þegar fór
að rigna.
essar grastegundir eru það sem
við nefnum nú kom. Þær eru
þrjár náskyldar, bygg, hveiti og rúg-
ur, og ein fjarskyldari, hafrar. Bygg
og hveiti em hið uppmnalega kom,
hinar tvær slást ekki í för með
mannkyninu fyrr en löngu síðar. I
öðrum heimshlutum hafa aðrar
komtegundir byggt upp menningu,
svo sem hrísgrjón í Austur-Asíu og
maís í' Ameríku, en það er önnur
saga og verður ekki sögð hér. Hér
fjalla ég eingöngu um Evrópukom-
ið, það er hveiti og bygg, enda hafa
þær tegundir lengi fylgst að. Fyrr-
nefnda tegundin er mikilvægari
þegar litið er á álfuna í heild, en
byggið kemst af við styttri og
svalari vaxtartíma en hveitið og er
sú tegund sem við eigum samleið
með.
Byggið hefur tekið stórfelldum
breytingum í þessari sambúð með
mannkyninu. Enn er uppmnalega
byggið til á heimaslóðum sínum og
Jónatan Hermannsson
tilraunastjóri á Korpu
vex gjaman í vegjöðmm og annars
staðar þar sem umrót hefur orðið.
Ásinn í axi þess er stökkur og brotn-
ar sundur eftir þroska og þannig
dreifist fræið út um allt þótt ekki
komi til sunnlenskt hvassviðri. Ur-
valið, sem orðið hefur við söfnun
byggs og fyrstu ræktun, hefur
valdið því að til ræktunar völdust
plöntur með eins seigum axási og
mögulegt var að finna. Þannig
virðist fljótt hafa ræst úr þessum
vankanti á komtegundinni byggi.
Menn virðast hafa þekkt komið
frá fornu fari og meðan þeir
lifðu á safnarastigi hafa þeir tínt það
saman eins og hverja aðra jurtafæðu
eða stungið því upp í sig á staðnum
eins og enn er gert hér í kornskoð-
unarferðum. Yfir stóran þröskuld
hefur þurft að stíga til að snúa frá
grasatínslu og hefja ræktun. Fom-
leifar sýna að menn hafa nært sig á
korni sem þeir tíndu öldum og
árþúsundum saman án þess að láta
sér til hugar koma að sá því. Menn
vom meira að segja búnir að taka
sér fasta bólfestu í grennd við
blómlegan villigróður áður en þeir
náðu lagi á því að rækta hann.
Byltingin varð þegar menn áttuðu
sig á því að svo sem maðurinn sáir
Hellamynd úr Sahara frá því um 8000f.Kr. Þetta mun vera mynd afkonum að tína
villikom.
176 FREYR-5. ‘97