Litli Bergþór - 01.03.1995, Blaðsíða 13

minn, Jón Jónsson, flutti að Skálholti 1808 og bjó
þar á móti Johnsen, bróður biskupsfrúarinnar, sem
er forfaðir Sveins í Tungu og þeirra systkina. Sonur
hans, Jón langafi minn, flutti að Iðu og bjó þar.
Hann giftist Elínu Hafliðadóttur, laundóttur ríks
manns á Skeiðunum. Hún átti ekki arf eftir föður
sinn, en hann gaf henni samt part úr Auðsholti um
1841. - Það voru því ekki allir ríkir bændur vondir
við launbörn sín, eins og mætti halda eftir þáttunum
hans Baldurs Hermannssonar! - Og þannig vildi það
til að ættin settist að í Auðsholti og það er 5.
ættliðurinn, sem nú er að vaxa hér úr grasi.
Amma mín í móðurættina, Auðbjörg
Runólfsdóttir var fædd og uppalin að Miðhúsum en
átti reyndar ættir að rekja norður í Þingeyjarsýslu.
Langafi hennar, Hallgrímur Jakobsson bóndi í
Böðvarsnesi í Fnjóskadal (*1), var uppi í
móðuharðindunum. Það var þröngt í búi og börnin
mörg og hafði talast svo til að Þorsteinn Magnússon
sýslumaður Rangæinga, sem eitthvað var venslaður
honum, tæki dóttur hans Margréti í fóstur. Fór faðir
hennar með hana suður Kjöl. En þegar suður kom
var sýslumaður látinn og endaði Margrét í fóstri hjá
hjónunum í Austurhlíð, þeim Guðmundi Magnússyni
og Kristrúnu Gísladóttur. Nokkru síðar kom systir
hennar, Guðbjörg, einnig í Austurhlíð sem
vinnukona og það er þessi Guðbjörg, sem er
formóðir mín, amma Auðbjargar. Það er reyndar til
saga af því hvernig Auðbjargar-nafnið er til komið.
Miðhús áttu þá kirkjusókn í Úthlíð, en presturinn sat
í Miðdal. Það stóð til að skíra barnið í höfuðið á
ömmu sinni, Guðbjörgu, en þegar til kom hafði
prestinum misheyrst nafnið, svo hún var skýrð
Auðbjörg. Og þar við sat. ''Það er ei vandskírt
fátækra manna barn" eins og máltækið segir! (*2)
Auðbjörg giftist Páli Stefánssyni í Neðra-Dal,
en hans ætt hafði þá búið þar í fjóra ættliði, frá því
er Stefán Þorsteinsson, langafi hans, keypti jörðina
af stólnum árið 1790. Páll afi minn dó í Neðra-Dal
1890.
Ein formóðir mín í móðurætt var Guðrún dóttir
presta-Högna á Breiðabólsstað, en hún kom til
bróður síns, sr. Páls Högnasonar, sem var prestur á
Torfastöðum í 47 ár, (frá 1753-1800). Hún giftist að
Syðri-Reykjum.
*1 Þannig vill til, að á móti Hallgrími á jörðinni
Böðvarsnesi í Fnjóskadal bjó á þessum tíma Jón
nokkur Kolbeinsson. Hann var ekki skyldur
Hallgrími, en hann er hinsvegar forfaðir Sighvatar
Arnórssonar, þess er nú býr á Miðhúsum. Það er
því tilviljun, að afkomendur beggja skuli koma við á
Miðhúsum í Biskupstungum.
*2 Svona var oft tekið til orða þegar um
ábyrgðarlítil eða slæleg vinnubrögð var að ræða.
L-B: Nú tilheyrði Auðshoit Biskupstungum til
ársins 1978, þrátt fyrirþað, að landfræðilega heyri
það til Hrunamannahrepps. Veist þú hvers vegna
svo var og síðan hvenær?
Jón: Biskupsstóllinn í Skálholti er örugglega
ástæðan og ég býst við að svo hafi verið alla tíð
síðan biskupstóll kom í Skálholt. Auðsholt hefur
alltaf verið tengt Skálholti vegna heynytja. Þeir
heyjuðu hér á sumrin en treystu svo á ísinn á ánni á
veturna til að flytja heyið yfir. Svo er miklu styttra í
Laugarás yfir ána en til næstu bæja í
Hrunamannahrepp, sem eru Hvítárholt annarsvegar
og Bjarg, sem áður hét Bolafótur, hinsvegar.
Mýrarnar eru líka torfærar, helst er að fara með
bökkum ánna.
L-B: Er Auðsholt landnámsjörð?
Jón: Ekki held ég það. Auðsholts er fyrst
getið í Sturlungu, að því er ég best veit, þar sem
Þórður Kakali biður Sigvarð biskup um að hitta sig
"suður af Auðsholti". Annað Auðsholt er reyndar í
Ölvusi, og svo vill til að landfræðilegar aðstæður eru
mjög svipaðar. Þar stendur bærinn á hæð nálægt
Ölvusá og mýrlendi í kring. - Hvort sem bæjarnafnið
má rekja til þess eða ekki. - Það má geta þess að
samkvæmt fornu mati var Auðsholt ein af 12 hæst
metnu jörðum í Árnessýslu. í þá daga var talið mest
um vert að slægjur væru góðar.
L-B: Nú hefur ekki verið hægt um vik að reka
fé á afrétt Tungnamanna frá Auðsholti?
Jón: Nei, Auðsholt hefur alltaf rekið á
Hrunamannaafrétt og ég veit ekki til annars en það
hafi alltaf verið talið sjálfsagt mál. En helstu
ástæður þess að skipt var yfir í Hreppinn voru, að
þegar tæki til jarðræktar komu til sögunnar hjá
búnaðarfélögunum var hentugra að tilheyra
Hrunamannahrepp en Biskupstungum eins og gefur
að skilja og svo það, sem reið baggamuninn, þegar
heimkeyrslan byrjaði í skólanum.
Skafrenningur ú Hvítú. Séð yfir í
Laugarúsinn og Vörðufell frú Auðsholti.
Litli - Bergþór 13