Litli Bergþór - 01.03.1995, Blaðsíða 14

A IS I AUÐHOLT frh
L-B: Hvernig var ferjumannsstarfinu háttað?
Jón: Þar sem lögferjur voru, eins og hér og á
Iðu, voru menn bundnir lagabókstaf að hafa alltaf
mann til taks til að ferja fólk yfir. Ferjutollur var
ákveðinn af stjórnvöldum og fór eftir því hvort menn
voru lausir, ríðandi, með farangur o.s.frv. Ef ferja
þurfti hóp ríðandi manna, varyfirleitt einn hesturinn
teymdur úr skutnum á bátnum og síðan reynt að láta
hina hestana synda á eftir honum yfir. Flægt var að
teyma tvo hesta, ef þeir voru þægir. En það varð að
gæta þess að það mátti ekki strekkja á taumnum.
Oftast gekk þetta vel.
Hestar voru þó ekki sundlagðir eftir veturnætur,
það var talið óhollt fyrir þá og þá þurfti að taka þá
fyrr á gjöf.
L-B: Var mikil umferð héryfir Hvítá?
Jón: Það hafa alltaf verið mikil samskipti við
Laugarás þar sem það var næsta byggða ból.
Þegar Grímsneslæknishérað var stofnað um
aldamótin 1900 bjó Skúli Árnason læknir í Skálholti,
þar til Laugarás var keyptur undir lækni- og
heilsugæslustöð árið 1927. Þá fóru allir Hrunamenn,
sem fara þurftu til læknis hér um. Þar áður var næsti
læknir að Laugardælum. Það er svo einkennilegt að
þó að síminn væri kominn hér 1907 upp að
Kiðjabergi, var hann ekki lagður upp í Tungur fyrr en
20 árum seinna, 1927. Það hefði þó verið mikið
hagræði vegna læknisins. Nú, svo meðan
skemmtanirnar voru haldnar á Álfaskeiði á sínum
tíma var mikil umferð hér um af fólki úr Tungum og
Grímsnesi í sambandi við þær.
L-B: Hvernig leit ferjan út?
Jón: Þetta voru bara ósköp venjulegir
árabátar og ekki mjög stórir. Tóku kannski 4-6 menn
með ferjumanni. Það eru enn til bátar hér, en uppúr
1960 voru þeir komnir með utanborðsmótor. Nú
orðið eru þeir aðallega notaðir við veiðiskap.
L-B: Er einhver veiði í ánni?
Jón: Hún er nú upp og ofan. Laxveiði er sögð
í Hvítá upp að Bergsstöðum, samkvæmt manntalinu
1801.
L-B: Eru ekki vöð á Hvítá?
Jón: Hvítá er hvergi reið eftir að Tungufljót
kemur í hana. Næsta vað fyrir ofan Auðsholt er við
Kópsvatn.
L-B: Voru fleiri ferjur á Hvítá en sú við Iðu?
Jón: Það var lögferja við Laugadæli, en það
voru náttúrlega fleiri sem áttu báta. Það er til dæmis
til skemmtileg saga af Ófeigi ríka á Fjalli, sem uppi
var á fyrri hluta 19. aldar. Hann sendi vinnumenn
sína í kaupstað og hafði gert áætlun um það hversu
lengi þeir væru í ferðinni. Þeirra ferð gekk vel, svo
þeir voru komnir til baka einum degi fyrr en ráð var
fyrir gert. Koma þeir nú að Hvítá, en báturinn var
hinu meginn. Ófeigi voru gerð boð um að þeir væru
komnir að ánni. En hann skipti sér ekkert af því og
fengu þeir að dúsa á hinum árbakkanum til næsta
dags, er sá tími var kominn, sem Ófeigur hafði
ákveðið að þeir kæmu heim á! - Þetta er svona
dæmi um hvað sumir þessir ríku menn gátu verið
sérlundaðir.
L-B: Gerist það á hverjum vetri að ána leggur
svona eins og nú er?
Jón: Oftast leggur hana eitthvað, en mis lengi.
Ég man að veturinn 1945-46 lagði ána aldrei, en
veturinn 1950-51 lagði hana í nóvember og leysti
ekki fyrr en í byrjun maí.
L-B: Kannt þú einhverjar sögur af
ferjumannsstarfinu ?
Jón: Nei, það get ég varla sagt. Á sumrin var
oftast fært, en stormurinn á haustin gat verið
varasamur. Þegar bylgjurnar urðu of miklar, réðist
ekki við bátinn. Oftast var aðeins einn maður sem
réri. Ég veit ekki til þess að það hafi orðið slys á
ánni, nema þegar bóndinn í Auðsholti fórst árið
1676. Hann var víst orðinn aldraður þá, en annar
maður, sem var með honum komst af.
Það var miklu meira rætt um ána á veturna og
fylgst vel með ísnum. Þegar frost hafði verið nokkra
daga, var talað um að komið væri "ísskrið" í ána,
það er þunnur ís, sem flýtur niður ána. Þegar frost
herðir, stoppar ísinn og frýs saman. Þá var kallað
að áin væri "lögð" eða að "áin væri komin saman" og
hægt að fara yfir með gát. T.d. var sagt: "Hún er
ekki nema einhögg", sem þýddi að ekki þurfti nema
eitt högg með broddstaf til að fara niður úr ísnum.
Það voru "ísskildirnir", sem voru traustir, en á milli
þeirra var svokallað "skrof", sem var hærra en
skildirnir, en mjög ónýtt. Því þurfti að "þræða sig
eftir skjöldunum, en forðast skrofið". Skarir myndast
þegar ísinn nær ekki að frjósa saman. Á
vorinn var svo talað um að "nú væri hún að
fara fram" þegar ísa leysti og jakaburður
kom í ána. Þannig voru ýmiskonar
orðatiltæki, sem tilheyrðu umgengni við
ána, en sem ef til vill þekktust ekki
annarsstaðar.
L-B: Að lokum, kannt þú einhverjar
sögur af fyrri ábúendum í Auðsholti?
Jón: Ættfróðir menn hafa sagt mér
að hér hafi búið Vopna-Teitur hinn sterki.
Séð yfir ármót Stóru-Laxár og Hvítár
frá Auðsholti að sumri til.
Litli - Bergþór 14