Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.1997, Blaðsíða 7

fyrr en séra Hallgrímur: Upp, upp mín sál og allt mitt
hold, í stað hins fræga upphafs Passíusálmanna:
Upp, upp mín sál og allt mitt geð.
Með því að aðgæta skáldskap Olafs gefst gott
tækifæri til að skyggnast inn fyrir luktar dyr skriflegrar
bókmenningar og virða fyrir sér skáld sem var eitthvert
vinsælasta skáld sinnar tíðar, enda þótt nú muni hann
enginn. I nokkrum uppskriftum að kvæðabók sinni, þó
ekki í uppskrift Hjalta, er að finna formála eftir Ólaf
sjálfan. Það er sjaldgæft að formálar fylgi ritverkum
frá fyrri tíð, ekki síst frá hendi höfundarins og það er
því mikils virði að gaumgæfa ummæli skáldsins sjálfs
um kvæði sín. I formálanum skiptir Ólafur kvæðabók
sinni í tvo helminga með eftirfarandi ummælum:
Þessi kvæði skiptast í tvo parta. Sá fyrri sér og
horfir heim til nokkurra vorra almennilegra lær-
dómsgreina, sem kenndar eru, einkum til iðranar og
yfirbótinnioghennarþriggjaparta; item til iögmálsins
og evangelis, einkannlega Christum vors endur-
lausnara, sem lesarinn fær vel skilið. Sá seinni
parturinn eru kvæði, kveðin fyrir ýmsar persónur,
fyrir þeirra bón, að minnast annað hvort á sína
umliðna ævi eða Guðs velgeminga eður sína við-
skilda ástvini; sum eru um eitt og annað, sem mig
lysti í kveðandi að setja, sem vel finnst hér í vegi í
þessu kverkomi; sum eru gagnleg á móti skaðsömum
freistingum, hjartans angist og hugarsturlun, fyrir þá,
sem þau vilja athuga.9
Ólafur orti eftirmæli við bók sína, sem ég held að
sé í flestum uppskriftum. Þar gerir hann eftirfarandi
grein fyrir ástæðum sínum fyrir að hefjast handa við
að yrkja:
Helst hef eg annarra hrellda sál
til huggunar viljað hvetja.
Blíðleg orð og brjállaust mál
í braginn því gjört að setja.
Hvar eg spurði af hjörtum þeim
sem hlóðust sorgar þjósti,
út eg lokkaði angurs keim,
en efldi gleði í brjósti.
Því hvör hér reynt hefur hryggðar él
í heimi þessum snauðum,
sá kann öðrum vorkynd vel
að veita í þeirra nauðum.
Svo virðist sem Ólafur hafi þjáðst af þungiyndi. Um
það vitnar erindið hér að framan og taka má fleiri
dæmi því til staðfestingar:
Hjartað kalt og hyggjan spillt
hreint er af girndum sárum.
Gott þverrar allt, eg geng því villt,
getandi ei hjá vondu stillt.
Mig rekur ávallt, þó rói eg öllum árum.
Hann vakir um nætur:
Soddan eitt sorgarkvæði,
söng af auðmjúkri lund.
Maður sá missir blund,
mjög oft á náttarstund.
Minn Guð, vor meinin græði
og græði.
Og að lokum mætti taka eftirfarandi erindi:
Þegar eg þrey og styn,
þeink á mig góði vin.
Deyf þá minn dapurleik stinna,
því dyggð hefur þú til þinna.
Veit eg þó víst án efa,
þú vilt mig ei yfirgefa.
Hin óbifanlega trú hans, án hiks, án efa, hefur
vafalaust hjálpað honum mjög í andlegum þrengingum.
En hún hefur gert miklu meira, hún hefur fært honum
skáldskapinn. I fyrsta kvæði bókarinnar segir Ólafur:
Fer eg nú snart á fertugs aldur,
fátt þar brestur á.
Geng til þurrðar og gjörist mjög kaldur,
girnist því heimi frá.
Mál er komið eg vakni við,
af vondum draum og glæpa sið.
Hugraun minni, Guð, hjálpa þú við.
Og í eftirmælum hans sem áður vóru nefnd
kemur fram að hann hafi undanfarin tuttugu ár verið
að “safna öllu því sem ort hér stár”, eins og hann
orðar það. Hann bætir síðan við:
Skaparinn hefur mér skenkt alvaldur
skamtlega ævi búna.
Sextíu ára sanna aldur
sagt er eg hafi núna.10
Samkvæmt þessu hefur Ólafur hafist handa við
að yrkja um fertugt eða í kringum aldamótaárið 1600
og lokið við Kvæðabókina um 1620 og hefur Guð þá
gefið honurn 7 ár á jörðunni að verklaunum, því hann
andaðist 1627, eins og áður sagði.
Nú má spyrja: Hvers virði er skáldskapurinn
Ólafi? Eg tel að skáldskapurinn verði honum leið til að
7