Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.1997, Blaðsíða 11

handritið er aðgætt kemur í ljós að níu síðustu erindin
hafa verið felld brott og mig langar til að birta þau
hér, með þeirri undantekningu að vísu að eitt erindið
er skert og mun ég fella það úr:
Eru til englar góðir
og ýmsir helgir menn,
guðs en milda móðir,
mestu ræður hún enn.
Sjá miskunnarmeyjan skær,
þiggur það fyrir Jesú ást
er enginn annar fær.
Innileg Jesús móðir,
jungfrú María hrein.
Þig heiðra allar þjóðir
þú vart makleg ein
að bera fyrir þínu brjósti þann
lifandi guð er leysti oss
sannan guð og mann.
Þú ert hin bjarta blóma
blezuð guðdóms höll.
Af þínum sæta sóma
syngur veröldin öll.
Sæt María, heil vertú.
Guð himnanna gjörðist maður
af holdi þínu, frú.
Guð var ei með gráti,
getinn né fæddur af þér.
Kóngurinn lítilláti
líkn og miskunn tér.
Þín óflekkuð jungfrúr magt
eyddi þeirri allri smán
er á var fólkið lagt.
Þér munu allir unna
eilífs herra kvon,
þeir sem þitt nafn kunna
þú ert vor hjálpar von,
lifandi brunnur sæll og sætur,
elskar hvern er iðrast vill
og öngvan mann forlætur.
Tak við máli mínu
eð miskunnsamasta víf.
Öndin óttast pínu,
æ þegar skilst við líf.
Halt því fram fyrir herrans dóm.
veit eg víst að verndin þín
hún verður oss eigi tóm.
Láttu oss löstu bæta,
lifandi drottning mín.
Fyrir þann munninn mæta
er mylkti brjóstin þín.
Sættu oss við son þinn, Krist,
svo að eilífu öðlumst vær
með ykkur himnavist.
Situr þú syninum hið næsta,
sæl unr allan aldur.
Þér gefur heiðurinn hæsta
himnaríkis valdur.
Honum og þér sé sungin sú
endalaust eilíf dýrð.
Amen, blezuð frú.
Það þarf víst ekki að fara í grafgötur með það af
hverju erindin vóru skorin burt áður en kvæðið var
prentað, en heldur breyta lokaerindin ásýnd þess.
Það má samt enginn skilja orð mín svo að ég haldi
því fram að skriflega menningin sé fyrst og fremst
katólsk menning, enda þótt mér virðist augljóst að
þar sé fólgin mun meiri nálægð og tengsl við katólska
hugsun en væri að vænta miðað við almennt viðhorf.
Ég held þvert á móti að íslensk menning hafi einkennst
af lifandi togstreitu milli hins eldra og hins yngra,
milli arfsins og nýjabrumsins, milli katólsku og
lúthersku, ef menn vilja kalla það svo. Mér virðist
ennfremur að í hinni óopinberu orðræðu hafi farið
fram lifandi og skapandi umræða sem við missum af
meðan við dormum á yfirborðinu.
Að lokum vil ég aðeins segja þetta: I spjalli mínu
hef ég reynt að benda á að sumt er það í bókmenningu
okkar sem ekki hefur verið gaumur gefinn, en er eigi
að síður þess eðlis að það er ekki með öllu vansalaust.
Það verður ekki unað við það lengur að heilar aldir
standi sem opið gímald í menningarsögu okkar.
Ávinningur okkar af því að taka til hendinni er þó
ekki fyrst og fremst fólginn í því að draga fram áður
óþekkta dýrgripi sem við vissum ekki að við ættum í
fórum okkar. Ávinningurinn sem okkur getur hlotnast
er að eignast í fyrsta sinn samfelldan skilning á
framgangi bókmenningarinnar. Af hita þess skilnings
munu handrit okkar, stór sem smá, loks eignast mál
- og sum einnig hljóð.
1 Grein þessi var upphaflega flutt sem erindi í boði
Ættfræðifélagsins hinn 28. nóvember 1996.
2 SjáSkímir 1922,tímaritHinsIslenzkabókmenntafélags,
XCVI. ár, ritstjóri Ámi Pálsson, bls. VII.
3 Jón Helgason, Handritaspjall, (Reykjavík, 1958), bls. 9.
4 SkýrslaumhandritasafnHinsíslenzkabókmenntafélags
eptir Sigurð Jónasson, Kaupmannahöfn, 1869), bls. IV.
5 Landsbókasafn íslands, árbók 1964, XXI. ár, [ritstjóri
FinnbogiGuðmundsson],(Reykjavík, 1965), bls. [104].
6 Landsbókasafn íslands, árbók 1964, bls. [104].
7 Lbs 2368 4to.
8 Stefán Ólafsson. Kvæði II (Kaupmannahöfn, 1886),
bls. 41.
11