Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.2005, Síða 5

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2005
mann, 11. október 1868. Til minningar um þessa
menn var reist áletruð silfurplata á klapparholti við
slysstaðinn árið 1968, 100 árum eftir slysið og það
var Erlingur Filippusson sem áletraði plötuna.
Drykkfelldur
Það hefur sjálfsagt ráðið úrslitum við val Þórunnar á
mannsefni að Gísli var bróðir Eiríks, því hún sagði
Brynjúlfi frá Minna-Núpi að hún hefði svo sem ekki
séð neitt við hann umfram aðra biðla. Gísli var 22
ára, fimm árum yngri en Þórunn, þegar þau giftu sig.
Flutti hann til hennar í Fljótsdal og bjuggu þau þar
nokkur ár. Gísli þótti karlmenni að burðum en einnig
nokkuð drykkfelldur og mjög fljótfær. Enda ganga
enn sögur eystra um að Gísli hafi verið gallagripur.
Sýslumaðurinn á Höfðabrekku í Mýrdal, Magnús
nokkur Stephensen, sem síðar varð landshöfðingi fór
illa með Gísla og þau hjónin. Þeir sem hafa kynnt sér
hann vita að hann var býsna mikil refur og sérgóður
maður. Svo virðist sem Gísli hafi í fljótfæmi, og að
konu sinni forspurðri, ákveðið að hafa býla- og
búfjárskipti við Magnús á Höfðabrekku í Mýrdal.
Reyndust þetta slök skipti því þau Gísli og Þórunn
fengu ekki nema hálfa Höfðabrekkuna þegar til kom
og það lakasta af búfénu.
Þetta voru nú ekki sérlega góð kaup hjá honum
langalangafa mínum enda undu þau illa hag sínum á
Höfðabrekku. Þau fengu ári síðar ábúð á jörðinni
Ytri-Asum í Skaftártungu. Þar bjuggu þau í átta ár og
leið þar nokkuð vel. Þau áttu saman sex böm. Sögu-
hetjan okkar, Þórunn Gísladóttir, var fjórða í röðinni
í þessum bamahópi. Sigurður og Erlingur sem fædd-
ust í Fljótsdal, synir Benedikts, fylgdu þeim. Margt
var því í heimili á Ytri-Asum og þau hjónin bláfátæk.
Ljósmóðir
Á Ytri-Ásum gerðist Þórunn ljósmóðir eftir að hafa
aðstoðað konu Þorkels Eyjólfssonar prests, (föður
Jóns þess sem fékk viðumefnið ,,fomi“) á Eystri-
Ásum í bamsnauð, en 130 km voru þá til læknis.
Tókst Þórunni að bjarga lífi konunnar og fór síðar að
áeggjan séra Þorkels í ljósmóðurnám til Skúla
Thoroddsen læknis á Móeiðarhvoli. Þaðan tók hún
ljósmóðurpróf 1847 og var sama ár skipuð ljósmóðir
í Skaftafellssýslu og síðar í Gullbringusýslu. Alls tók
hún á móti 397 bömum um ævina, segir Brynjúlfur
frá Minna-Núpi, „og þurfti aldrei að vitja læknis þar
sem hún var við.“
Sigurður og Erlingur, hálfbræður Þómnnar vom
gefnir fyrir veiðiskap og fluttu vestur á Suðumes þar
sem var ein aðalmatarkistan á þessum ámm. Sigurður
varð stórútgerðarmaður á þeirra tíma mælikvarða og
átti eftir að lifa lengi. Erlingur dmkknaði 24 ára.
Ýmsar sögur em um hvernig það gerðist. Sigurður
útvegað þeim Þórunni og Gísla jörð til ábúðar á
Suðumesjum. í því var náttúrlega miklu meiri framtíð,
þá fyrst og fremst af því að þar var útræði.
Það voru ekki miklir möguleikar í Skaftafellssýsl-
unni. Það eina sem hægt var að stunda var sauð-
fjárrækt eða öllu heldur sauðarækt, því að eina sölu-
varan var ullin, sem bændur gátu lagt inn á Eyrar-
bakka, hálfsmánaðarreið, að heiman og heim.
Svolítið styttra eftir að það kom verslun á Papósi.
Það var því enginn hægðarleikur að koma þessum
litlu afurðum í verð.
Það er ekki farið að rækta sauðfé til kjötfram-
leiðslu fyrr en á 20. öld. Þá verður bylting á kjörum
bænda. Það upplifði þetta fólk aldrei.
Býjarsker
Jörðin sem þau fengu til ábúðar hét Býjarsker, rétt
fyrir sunnan Sandgerði, nafnið trúlega dönsk afbök-
un á Bæjarsker, eins og bærinn hét áður. Bæjarsker er
meira að segja nefnt í Landnámu, það er í landnámi
Steinunnar gömlu, frænku Ingólfs Amarsonar. Eg
hef kosið að halda Býjarskersnafninu í bókinni, þar
sem bærinn gekk alltaf undir því nafni. Þórunn
Gísladóttir vissi þó hvert rétta nafnið var. Það sést á
því að hún gaf hólnum ofan við bæinn í Kálfa-
fellskoti nafnið Bæjarsker. Það er einmitt sá hóll sem
prýðir forsíðu bókarinnar.
Gísli og Þómnn fluttu suður 1853 og bjuggu þar í
20 ár. Börnin verða fullorðin, líka Þórunn Gísladóttir
en hún var á sjöunda ári þegar þau flytja í Býjarsker.
Þórunn vex upp og fermist 1862, er þá reyndar á 16.
ári, og því eldri en hún átti að vera. Hún fermist í
Utskálakirkju hjá sr. Sigurði Sívertsen. Við fermingu
fær hún eftirfarandi umsögn: Prýðilega kunnandi,
prýðilega lesandi, greind og vel að sjer og kann vel
biflíusögur. Siðprúð.
Það kom fljótt í ljós að Þórunn Gísladóttir var
„fljúgandi skörp og fjörug, fríð sýnum og óvenju
kjarkmikil og áræðin“, segir Sigfús Sigfússon
þjóðsagnasafnari, sem er aðalheimildarmaður okkar
um Þóranni Gísladóttur frá þessum tíma. Sigfús
skráði fjölmargar frásagnir Þórunnar en þær er að
finna í 8. bindi af þjóðsögum hans.
Tilhneiging til lækninga
Á þessum ámm tíðkaðist ekki að kenna stúlkum að
skrifa, það þótti nóg að kenna þeim að lesa. En
Þórunn tekur það upp hjá sjálfri sér að læra að skrifa.
Hún hefur lýst því hvernig hún notaði prik og
forskrift, og líkti eftir stöfunum með því að rispa þá
með prikinu í myglubletti á fjósbitunum. Þannig
varð hún skrifandi. Til er rithandarsýnishom eftir
hana. Þar sést að höndin er bæði skýr og vel læsileg.
„Þess urðu menn fljó'tt varir að hún hafði ýmsa
merkilega eiginleika fram yfir hversdagsfólk, svo sem
skáldmælsku og dulsýna eiginleika og tilhneigingu til
lækninga“, segir Sigfús. „Fékk hún og mjög vekjandi
og örvandi uppeldi því foreldrar hennar voru
aðkvæðamenn í sinni röð að fyrirsjón og dugnaði. Þar
með lögðu þau fyrir sig lækningar og vom mjög
urtafróð. Lærði því Þórunn snemma af þeim að þekkja
urtir og lækningagildi það er fyrri menn trúðu að þær
http://www.vortex.is/aett
5
aett@vortex.is