Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.10.2008, Side 15

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í október 2008
Pálmar Sigurðsson:
Nöfn og nafnahefðir
Islensk mannanöfn eru jafnmörg og þau eru mismun-
andi. Fjölbreytni í nafnavali hefur aukist til muna síð-
ustu 300 ár. Árið 1703 voru 338 kvennanöfn og 387
----------------- karlanöfn á íslandi, en árið 1999
voru kvennanöfnin orðið 3802
og karlanöfnin 2918. Aukin fjöl-
breytni á íslenskum mannanöfn-
um stafar af meiri samskipt-
um við önnur lönd, einkum af
útlendingum sem búa á íslandi
og hafa ríkisborgararétt. (Sölvi
HHfew—Sveinsson. 2007:112).
En hvaðan koma öll þessi nöfn, gömul jafnt sem
ný, og hvaða merkingu hafa þau? Svarið við þessari
spurningu er bæði langt og snúið en til að einfalda
það eitthvað verður hér stuttlega rakinn uppruni vel
valinna íslenskra nafna úr fjölskyldu minni og sagt
frá nafnahefðum.
Uppruni íslenskra nafna er margvíslegur. Þegar
ísland tók að byggjast fluttu landnámsmenn með sér
nöfn frá löndum sínum, einkum Noregi, og þessi nöfn
mynda enn í dag kjarnann í íslenskum orðaforða.
(Guðrún Kvaran og Sigurður Jónsson. 1991:19). Eftir
kristnitöku fór fljótlega að bera á nöfnum úr Biblí-
unni en mörg þeirra nafna eru enn algeng, t.d. nafnið
Jón sem er stytting á Jóhannes eða Jóhann. (Guðrún
Kvaran og Sigurður Jónsson. 1991:43). Síðar þegar
Danakonungur var kominn með völd yfir okkur fóru
dönsk nöfn og þýsk að verða algeng (Guðrún Kvaran
og Sigurður Jónsson. 1991:18). og þegar sjálfstæðis-
baráttan stóð sem hæst á 19. öld fylltust íslendingar
þjóðarstolti og nöfn voru sótt aftur til fornbókmennta
og goðafræðinnar. (Guðrún Kvaran og Sigurður Jóns-
son. 1991:19). í dag er tískan allt önnur en hún var
fyrir hundrað árum.
Nafnasiðir fylgja ávallt tískustraumum, ... Ríkj-
andi venja hefur verið að gefa bömum nöfn úr
ættum foreldra og því hafa algengustu nöfnin
lengi haldið sterkri stöðu eins og sjá má af því
að 15 algengustu nöfn karla og kvenna árið 1703
eru öll enn í hópi 100 algengustu nafna íslendinga
árið 2007. Nafnatískan hefur þó tekið töluverðum
breytingum á síðustu árum og hafa t.d. biblíunöfn
átt auknum vinsældum að fagna....
I staðinn hafa mörg gömul og gróin íslensk
nöfn hrapað niður vinsældalistann: Bjarni, Gísli
og Ragnar era á lista yfir 20 algengustu nöfn
íslenskra karla 2007 ... en ekkert þessara nafna
kemst á lista yfir 50 algengustu nöfn drengja ... 0 -
4 ára 2007. (Sölvi Sveinsson. 2008:118).
Sjálfur heiti ég Pálmar og er kenndur við föður
minn Sigurð en nafnið Pálmar er líklegast komið frá
enska ættarnafninu Palmer (Guðrún Kvaran og Sig-
urður Jónsson. 1991:445). Áður en ég fæddist var
ákveðið að ég skyldi heita Magnús Örn, í höfuðið á
afa, Jóni Magnúsi, og ömmu Ernu. En þegar ég leit
dagsins ljós þá kom nafnið Magnús Örn eiginlega
ekki til greina, það passaði bara ekki við mig (Guðný
Jónsdóttir 2008). Nafnið Pálmar var ekki út í bláinn.
Pálmar er samsett nafn af Páli, komið úr latínu og
þýðir lítill, og Margréti, komið úr grísku og þýðir
Perla, (Karl Sigurbjömsson. 1991:104) svo ég heiti
í höfuðið á frænda mínum og langömmu. (Guðný
Jónsdóttir. 2008). „Samkvæmt manntali voru sex
karlar skráðir nreð þessu nafni 1910... í þjóðskrá
1989 báru það 94 karlar..." (Guðrún Kvaran og Sig-
urður Jónsson 1991:445). Nafnið er frekar ungt og
ekki rnjög vinsælt en annað má segja um nöfn föður
míns og bróður.
Bróðir minn heitir Jón Otti og faðir minn Sigurð-
ur Jón, en ákveðin víxlhefð hefur mótast í kringum
nöfnin Jón og Sigurður í föðurætt. Það má segja
að hefðin hafi byrjað hjá langalangalangafa Sigurði
Einarssyni og syni hans, Jóni Sigurðssyni. Jón skírði
einn af sonum sínurn Sigurð og Sigurður skírði son
sinn Jón Otta sem er afi minn. Nafnið Otti var feng-
ið úr móðurætt afa en hann var skírður í höfuðið á
báðum öfum sínum þeim Jóni Sigurðssyni og Otta
Guðmundssyni (Jón Otti Sigurðsson. 2008).
Nafnið Jón, eins og kom hér áður fram, er stytting
af Jóhannes eða Jóhann. Jón var eitt algengasta eigin-
nafn karla árið 2002 (Hagstofan 2004) og einnig árið
2006 þegar 5538 karlmenn hétu því nafni á íslandi
(Sölvi Sveinsson 2007:108). Nafnið varð áberandi
eftir kristnitöku á 11. og 12. öld, en fyrsti maður sem
bar það var Jón biskup Ögmundarson, fæddur um
miðja 11. öld (Guðrún Kvaran og Sigurður Jónsson.
1991:343). Til forna var nafnið Jón notað um karl-
menn sem ekki var hægt að nafngreina eða höfðu
ekki fengið nafn. Þetta kemur meðal annars fram í
Njálu, 142. kafla. (Guðrún Kvaran og Sigurður Jóns-
son .1991:343). Nafnið Sigurður kom með landnáms-
mönnum en það kemur fram í Landnámu, Stulungu,
fornsögum og víðar. (Guðrún Kvaran og Sigurður
Jónsson. 1991:485). Mikið var um að hetjur báru
nafnið Sigurður í fornsögum, frægur nafnberi var
Sigurður fáfnisbani sem drap drekann Fáfni (Guðrún
Kvaran og Sigurður Jónsson. 1991: 485), en nafnið
þýðir vörður eða vernd í orrustu. (Karl Sigurbjörns-
son 1991:119). Uppruna nafnsins má rekja langt aftur
til miðalda. „Það {Sigurður} hefur verið tengt forn-
háþýska nafninu Sigwart og talið komið af *Sigvörðr
>*Sigiwarður,... *Sigurvörður hefur þá þróast áfram
í Sigurður..." (Guðrún Kvaran og Sigurður Jónsson.
1991: 485).
Þó að fjölbreytni nafna sé meiri nú en hún var
fyrr á öldum þá eru það enn sömu nöfnin sem ráða
ríkjum í nafnahefðum Islendinga. Nöfn eins og Sig-
urður, Jón og Magnús voru meðal algengustu nafna
karla í manntalinu 1703 (Sölvi Sveinsson. 2007:115)
og samkvæmt þjóðskrá eru þau það enn í dag. (Sölvi
Sveinsson. 2007:108). Tískustraumar munu koma og
http://www.ætt.is
15
aett@aett.is