Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1943, Side 118

94
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ISLENDINGA
Tíðum hefir lífsbaráttan verið þess
eðlis, að til þess þurfti óvenjumikið
hugrekki og styrka lund. Oftar en
hitt hefir íslendingurinn reynst að
vera “æðrulaus og jafnhugaður,” eins
og sagt var um einn frægan þrek-
mann íslenskan í fornöld.
Það má með sanni segja, að flest
verklegt — og enda listrænt — hefir
íslenskri alþýðu í höndum leikið;
vitni um það bera þjóðlegar hann-
yrðir og listasmíði, er hefir einkent
þjóðina á öllum öldum. Tvö eru þau
þó einkennin, sem glöggast getur að
líta í fari íslendinga fyr og síðar.
Svo heillandi eru þau, svo sjaldgæf
með stærri og voldugri þjóðum, að
vert er um að ræða — og í huga að
festa. Þessi sérkenni birtast í sögu
heimaþjóðarinnar á öllum öldum.
En þau eru einnig sýnileg í sögu
vorri hér vestan hafs, á nærri sjötíu
ára vegferð vorri, í dreifingunni í
þessari álfu. Einkenni þau sem eg á
hér við eru: Óslökkvandi þrá eftir
fræðslu — lestrarhneigð, er varir ævi-
langt, samfara nærri ómótstæðilegri
löngun til þess að skrifa um hugðar-
efni sín.
Lestrarhneigðin er íslenskri al-
þýðu í blóð borin. Löngunin til
fræðslu er óslökkvanleg, ekki síst
hjá sumu voru elsta fólki. Á bernsku-
tíð þeirra, sem nú eru aldurhnignir,
heima aldir íslendingar, voru tæki-
færin til skólagöngu flestum lokuð
leið. En það er í hópi íslensks al-
þýðufólks, uppöldu bæði heima á ís-
landi, en einnig hér vestra, fólks, er
naumast hefir inn fyrir skóladyr
komið, sem eg hefi mætt sumu sann-
mentaðasta fólkinu, á ævileið minni.
íslendingurinn á oft alveg óvenju-
lega sterka námslöngun, ef til vill, af
því, að skólaganga var honum með
öllu fyrirmunuð í æsku hans. En
þráin til að fræðast varir ævilangt.
Sem dæmi í þá átt vil eg nefna til-
felli, er átti sér stað í þjónustutíð
minni í Gimli-prestakalli. Þar kynt-
ist eg öldruðum heiðursmanni, all-
mikið yfir sjötugt, þá vistmanni á
Betel. Aldrei á ævinni hafði hann
átt kost á að læra bókstafareikning.
Hann beiddi konuna mína um tilsögn
í þeirri grein, og gekk að námi með
gleði og áhuga ungs skólasveins, og
ágætum árangri. — fslendingurinn á
að jafnaði mikla þrá til að kryfja
hvert málefni, sem honum er hugleik-
ið, til mergjar. Oft hefir honum tek-
ist það svonefndum lærðum mönnum
betur, að lesa sig inn í hin duldu rök,
er bak við sögu hvers máls liggja-
Það einkenni hans hefir honum löng-
um reynst örugg vörn gegn skríltog-
urum — á ýmsum sviðum; fyrir það
hefir hann ekki orðið að jafnaði upp-
næmur fyrir öllum vindum er blésu;
brjóstvit hans og gagnrýnis hneigð
hafa oft verndað hann fyrir því, að
verða skrumurum að bráð. Ást hans
á gagnlegum og góðum bókum hefir
gengið lotningu næst.
Fyrir níu árum síðan, átti eg stutta
dvöl í Reykjavík. Meðan eg var þar,
kom eg stundum á Elliheimilið 1
Reykjavík. Þar kyntist eg ofurlítið
Sigurði Erlendssyni, fyrrum bók-
sala. Hann var þá blindur og elli'
hrumur. Einu sinni leiddist samtal
okkar, að aðalævistarfi hans, sem var
að fara um landið á vetrum berandi
bóka-birgðir sínar. Orð lét eg falla i
þá átt, að slíkt hefði verið örðugt og
vanþakklát starf. Bros færðist yfir
blinda andlitið, er hann sagði mér