Neytendablaðið - 01.05.1993, Qupperneq 6

/
Skuldum vafin
A valdi freistinganna
▲ Aukiö frjálsræði á peningamarkaöi, aukið framboð
á lánsfé, afnám skömmtunar.
▲ Takmörkuð þekking og fyrirhyggja
í fjármálum heimilanna.
▲ Ofneysla.
A Ógætileg útlán lánastofnana, skortur
á greiðslumati.
▲ Háir raunvextir.
▲ Sjálfseignarkvöð í húsnæðismálum.
Þessar skýringar koma endur-
tekið fram þegar fjallað er um
þá þróun sem orðið hefur í
fjármálum heimilanna á und-
anförnum áratug eða svo;
mikil aukning skulda og vax-
andi greiðsluerfiðleikar.
Ýmsir hafa orðið til þess
að skýra þróunina. Neytenda-
samtökin efndu til opins fund-
ar um fjárhagsvanda heimil-
anna í mars síðast liðnum, í
tilefni af alþjóðadegi neyt-
endaréttar og 40 ára afmæli
samtakanna. I ræðu sinni á
fundinum gerði Sólrún Hall-
dórsdóttir, hagfræðingur Neyt-
endasamtakanna, tilraun til
þess að skýra hina miklu
skuldaukningu heimilanna:
„Reynsla mín af fjárhags-
ráðgjöf og námskeiðum
um hagsýni í heimilishaldi
segir mér að offjárfesting-
ar, ofneysla og skipulags-
leysi í fjármálum sé mun
algengari orsök greiðslu-
erfiðleika en atvinnumiss-
ir eða aðrar óvæntar að-
stæður.”
Sólrún Halldórsdóttir,
hagfræðingur NS.
▲ Aukið frjálsræði á pen-
ingamarkaði og afnám
lánsfjárskömmtunar.
▲ Aukið framboð á lánsfé,
ekki síst aukin fyrir-
greiðsla ríkisins vegna
húsnæðiskaupa.
■ Eignarstefnan
Sólrún benti á að ungt fólk á
íslandi hefði lengi búið við
þær aðstæður að eiga ekki
annarra kosta völ en að ráðast
í íbúðarkaup, gjarna áður en
það hefði fjárhagslegt bol-
magn til að ráða við slíka fjár-
festingu. Flestir ganga í gegn-
um það á lífsleiðinni að koma
sér upp þaki yfir höfuðið á
sama tíma og þeir eignast
börn og ganga í skóla. Ráð-
stöfunartekjur eru þá minnstar
þegar mest á ríður. Síðar
aukast ráðstöfunartekjur
gjarna en minni þörf er á fjár-
festingum/lánum.
Með tilkomu húsbréfakerf-
isins var það framfaraspor að
vísu stigið að meta greiðslu-
getu þeirra sem sóttu um lán.
Neytendasamtökin hafa þó
ítrekað bent á galla greiðslu-
matsins og telja að enn sé sú
hætta fyrir hendi að fólk ráð-
ist í dýrari íbúðakaup en for-
sendur leyfa.
Sólrún benti á að vanskil
við Húsnæðisstofnun væru
veruleg, eða sem samsvaraði
því að 2.800 heimili væru sex
mánuðum á eftir með greiðsl-
ur til stofnunarinnar.
■ Ofneysla
Þó telur Sólrún að ekki sé
hægt að skýra þessa erfiðleika
með húsnæðislánunum ein-
um. Verulegu máli skipti að
heimilin hafi tekið önnur lán
til annarra hluta og þá fyrst
verði greiðslubyrðin þeim of-
viða; neyslulán.
- Reynsla mín af fjárhags-
ráðgjöf og námskeiðum um
hagsýni í heimilishaldi segir
mér að offjárfestingar, of-
neysla og skipulagsleysi í
fjármálum sé mun algengari
orsök greiðsluerfiðleika en at-
vinnumissir eða aðrar ófyrir-
sjáanlegar aðstæður, segir
Sólrún við Neytendablaðið.
Hún tók einnig til þess í
fyrrgreindu erindi að háir
raunvextir hefðu gert fólki
enn erfiðara fyrir, enda hefur
umræðan um fjárhagsvanda
heimila og fyrirtækja að
miklu leyti snúist um háa
raunvexti.
■ Háir vextir
í ræðu sinni á ársfundi Seðla-
bankans, sem haldinn var ný-
lega, rakti Jóhannes Nordal
seðlabankastjóri ástæður
„Kröfur til lántakenda eru
ekki aðrar en að veð eða
sjálfskuldarábyrgðarmaður
standi á bak við lán. Ekki
er spurt um greiðslugetu
eins og er í húsbréfakerf-
inu. Fólk geturfarið á milli
bankastofnana á sama
degi og fengið lán nánast
eftir þörfum.”
Jóhanna Sigurðardóttir
félagsmálaráðherra.
hinna háu raunvaxta.
„Sökum áframhaldandi
halla á ríkisbúskapnum og
minnkandi sparnaðar heimil-
anna héldust raunvextir hærri
en æskilegt hefði verið. Jafn-
framt versnaði fjárhagsstaða
lánastofnana verulega vegna
vaxandi útlánaafskrifta,”
sagði Jóhannes meðal annars.
Jóhannes nefndi svipaðar
ástæður fyrir skuldaaukningu
heimilanna og hér hafa verið
raktar, það er aukið frjálsræði
á peningamarki og aukið
framboð lánsfjár. Jafnframt
nefndi hann stóraukna lán-
tökumöguleika hjá hinu opin-
bera húsnæðislánakerfi, sem
tekið hefði stökkbreytingum,
„fyrst með lánakerfinu frá
1986 og síðan með húsbréfa-
kerfinu og vaxandi félagsleg-
um lánveitingum með stór-
lega niðurgreiddum vöxtum.”
Hið síðast nefnda stendur
uppá Jóhönnu Sigurðardóttur
félagsmálaráðherra. Fyrir
nokkru birti Morgunblaðið
grein þar sem húsbréfakerfinu
var eignaður að miklu leyti sá
vandi sem heimili og fyrir-
tæki standa frammi fyrir og
felst í miklum skuldum og
háum vöxtum.
■ Freistingarnar
Jóhanna sá sig knúna til að
svara þessari gagnrýni (Mbl.
31. mars) og varpaði fram
spurningunni: Hver er megin-
skýringin á skuldaaukningu
heimilanna? I svarinu segir
hún bæði neytendum og
bönkum til syndanna:
„Ég tel að á undanförnum
áratug hafi meira frjálsræði í
viðskiptum opnað fyrir ýmsa
lánamöguleika sem ekki voru
fyrir hendi áður. Það er til-
tölulega auðvelt að fá skamm-
tímalán í bankakerfinu sem
ekki var áður. Kröfur til lán-
takenda eru ekki aðrar en að
veð eða sjálfskuldarábyrgðar-
maður standi á bak við lán.
Ekki er spurt um greiðslugetu
eins og er í húsbréfakerfinu.
6
NEYTENDABLAÐIÐ - Maí 1993