Neytendablaðið - 01.05.1993, Síða 16

Skuldaskil í vistkreppu
Betra líf með minna um
Eg býst viö að flestir lesendur þessa tímarits hafi alist upp í þeirri
skoðun að eftir þvi sem árin líða verði úr meira að spila. Þeir
standi að líkindum enn í þeirri trú að á eftir hverri „lægð” í efnahags-
málum hljóti að koma „uppsveifla”, svo notað sé alþekkt líkingamál
álitsgjafanna sem tala daglega til okkar í útvarpi og sjónvarpi.
Þar fara stjórnmálaforingjarn-
ir fremstir í flokki. Engir fá
þar oftar orðið til að tjá sig
um ástand og horfur í efna-
hagsmálum. Til þess að halda
fylgi sínu verða þeir að láta
sem þeir skilji mæta vel hvar
við stöndum og hafi lausnir á
því sem virðist valda kjósend-
um áhyggjum. Viti hvernig
eigi „að vinna sig út úr vand-
anum”. Lausnarorð eins og
hagræðing og samkeppni - og
ódýrt bjartsýnishjal um ný-
sköpun og ótal tækifæri sem
fari að opnast á sameiginleg-
um stórmarkaði Evrópuþjóða
eiga sinn þátt í að viðhalda
goðsögninni um endalausan
hagvöxt og meiri neyslu um
ófyrirsjáanlega framtíð.
Eigum við að halda áfram
að trúa slíku tali? Hvers konar
neysluvæntingar byggjast á
raunsærri skoðun á auðlindum
jarðar og réttlátri nýtingu
þeirra?
■ Takmörk vaxtar
Hér verður ekki varið rúmi í
ítarlegar skýringar á því á
hvers konar lífsgrunni við-
stöndum hér heima og í víð-
ara samhengi. Eg veit að les-
endum er meira og minna
kunnugt um ástand fiskstofna
okkar. Margir hafa heyrt af
sex lélegum þorskárgöngum
og vita að erfiðara reynist
með árunum að ná því sem
leyft er að veiða þótt veiðar-
færin, tæknin og skipin, sem
beitt er við veiðarnar, verði
sífellt öflugri. Og flestir hafa
vafalaust heyrt sitthvað um
eyðingu skóga og gróðurlend-
is síðan landið var numið.
Fréttum fjölgar af því hvernig
lífsskilyrði á jörðinni rýrna
samhliða stórfelldum náttúru-
spjöllum sem fylgja hagvaxt-
arsókn og neyslukappi. Þarfar
áminningar um hvert stefnir
birtast í gögnum frá Samein-
uðu þjóðunum og stofnunum
sem helga sig rannsóknum á
lífríki og hagþróun.
Ein sú virtasta, World-
watch Institut í Washington,
gefur árlega út yfirlitsritið
State of the World sem þýtt er
á helstu þjóðtungur. I ritinu
þeirra 1993 segir meðal
annars:
„Umhverfisspjöllin af
völdum efnahagsstarfsemi
undanfarandi áratuga birtast
nú í minnkandi afrakstri rækt-
aðs lands, skóga, úthaga og
fiskstofna. Ennfremur í svim-
andi kostnaði við að verjast
mengun frá varasömum úr-
gangi, vaxandi kostnaði af
baráttu við krabbamein, við
mein sem hrjá nýbura, við of-
næmi, astma og aðra öndunar-
færasjúkdóma; og vaxandi-
hungursneyð.“
■ Öfugsnúin
markaðssókn
Ef við viðurkennum að vexti
eru takmörk sett, auðlindir
náttúrunnar ekki ótæmandi,
þá höfum við forsendur til að
skilja nauðsyn þess að draga
úr neyslu. Þá fer hjal stjóm-
málamanna um að fá „hjól at-
vinnulífsins til að snúast hrað-
ar” falskan tón í eyrum okkar.
Jafnvel ógnvænlegan. Við
gætum farið að krefjast þess
að hægt verði á hjólum fram-
leiðsluvélarinnar sem matar
markað þeirra 700 milljóna
sem versla á offylltum mark-
aði þar sem að minnsta kosti
sjö bragðtegundir af hverri
matvörutegund eru í boði og
mikið fé og tími lagt í að þróa
nýjar!
Markaði þar sem sífellt
reynist torveldara að vekja at-
hygli og selja vöru og þjónustu.
Sívaxandi kynningar- og aug-
lýsingakostnaður íþyngir þar
framleiðendum og kaupend-
um, eykur það sem ég hef
nefnt umbúðakostnað við
mannlíf og rekstur.
Markaði sem flestir sækja
á einkabíl. Orku- og hráefna-
frekum markaði sem hefur
orðið til meðal annars vegna
þess að fyrir utan hann standa
meira en fjórir milljarðar fá-
tæks fólks sem vinnur fyrir
brot þess kaups sem þarf til
Hörður Bergmann
fræðslufulltrúi er höfundur
þessarar greinar. Hann
hefur samið fjölda
kennslubóka og var einn
af stofnendum og fyrsti
formaður Hagþenkis. Á
undanförnum árum hefur
hann birt gagnrýnar grein-
ar um þjóðfélagsmál, en
niðurstöður gagnrýni hans
birtust í bókinni Umbúða-
þjóðféiagið.
að vera með í neyslukapp-
hlaupi umbúðaþjóðanna. Þar
hefur snauður fjöldi misst
besta land sitt undir ræktun á
matvælum sem ríku þjóðirnar
borga sífellt minna fyrir. Sá
fimmtungur mannkyns notar
4/5 þeirrar orku og hráefna
sem eytt er á ári hverju.
■ Endurskoðun lífshátta
Þessi ójöfnuður og alvarleg
náttúruspjöll blasa við þeim
sem hafa augun opin.
Lífsskilyrðum uppvaxandi
kynslóðar er ógnað jafnt í hin-
um ríka og fátæka hluta
heims. Þeir sem hafa búið vel
í ríku landi eru ekki lengur
öruggir um hag sinn eins og
dæmin frá Færeyjum, Finn-
landi, Italíu og jafnvel Banda-
ríkjunum bera vitni um.
Þær breytingar, sem má
merkja á lífsskilyrðum jarðar-
búa og vitna um þau takmörk
sem vexti eru sett, fela í sér
kröfu um endurmat á þeim
lífsháttum sem valda mestri
meinsemd. Hér á landi er
þetta einnig orðið brýnt. Of-
framboð á hinum þrönga
markaði þein a ríku hefur gert
marga framleiðslu- og sölu-
drauma, sem vaknað hafa hér
á landi, að engu. Það gildir
um fiskeldi, loðdýrarækt og
ál- og kísilmálmvinnslu.
Vandséð er hvernig sí-
harðnandi samkeppni á evr-
ópska stórmarkaðinum á að
opna ótal tækifæri: Ljóst er að
fyrirtækin reyna ekki síst að
sigra í henni með því að
fækka fólki og fá sem ódýrast
vinnuafl. Því vex atvinnuleysi
og færri verða til að taka öll-
um tilboðunum á markaðnum.
Fram til þessa hefur verið
hægt að standa undir dýru
heimilishaldi með því að bæta
við sig vinnu. Sá möguleiki
þrengist eftir því sem dregur
úr eftirspurn.
Það er orðið tímabært að
endurskoða væntingar sínar
og kröfur. Ekki bara af ein-
16
NEYTENDABLAÐIÐ - Maí 1993