Neytendablaðið - 01.02.1996, Blaðsíða 4

Umboðsmenn neytenda á Norðurlöndum
Málsvari stærsta
hagsmunahópsins
Með auknu frelsi í viðskiptum og minnkandi um-
svifum ríkisins ber flestum saman um vaxandi
mikilvægi neytendaverndar. í ríkjum Evrópu er mál-
efnum neytenda gert mismunandi hátt undir höfði
en á því sviði hefur framganga Norðurlanda verið til
fyrirmyndar. Að íslandi undanskildu eiga neytendur
þar sér opinberan talsmann sem kallaður er um-
boðsmaður neytenda. Svíar riðu á vaðið árið 1971
með stofnun slíks embættis en Danir, Norðmenn og
Finnar fylgdu nokkrum árum síðar í kjölfarið.
Eftir Hrönn Marinósdóttur
Umboðsmaður neytenda er
skipaður af stjórnvöldum til
nokkurra ára í senn og skal
hafa eftirlit með því að farið
sé að lögum um óréttmæta
viðskiptahætti. Hann sendir
frá sér álit og athugasemdir ef
lögin eru brotin og upplýsir
almenning um lagaleg réttindi
sín. Þungamiðjan í starfi hans
felst í að koma á samninga-
fundum fulltrúa neytenda og
aðila úr viðskiptalífínu í
ágreiningsmálum og setja al-
mennar viðmiðunarreglur í
viðskiptum.
Yfírleitt sinnir umboðs-
maður ekki einstaka kvörtun-
um neytenda heldur hugar að
sameiginlegum hagsmunum
þeirra. Finnski umboðsmaður-
inn er undantekning þar á en
Hrönn Marinósdóttir.
hann aðstoðar einnig einstak-
linga ef þeir þurfa á lagalegri
aðstoð að halda.
Kynjamisrétti bannað í
auglýsingum
Á Norðurlöndunum fjórum
gilda sams konar lög um neyt-
endavernd og óréttmæta við-
skiptahætti, svokölluð mark-
aðslög. Umboðsmanni ber að
framfylgja lögunum og í þeim
eru ákvæði um starfssvið
hans. Hér á landi hefur Sam-
keppnisstofnun haft umsjón
með að lögum um óréttmæta
viðskiptahætti sé framfylgt en
árið 1993 leysti sú stofnun
Verðlagsstofnun af hólmi
með samþykkt samkeppn-
islaga. Auk þess eru ákvæði
um óréttmæta viðskiptahætti
ítarlegri í samkeppnislögun-
um heldur en lögunum sem
þau leystu af hólmi.
Norrænu markaðslögin
taka til mun fleiri þátta heldur
en íslensku samkeppnislögin.
Bannað er til dæmis í sænsku
og norsku lögunum að bjóða
kaupbæti eða happdrættis-
miða með vörukaupum og
blátt bann er lagt við því að
höfða til barna í auglýsingum
eða sýna auglýsingar í sjón-
varpi þegar barnaefni er á
næsta leiti. I íslensku lögun-
um er kveðið á um að auglýs-
ingar miðist við að börn sjái
þær og heyri og að ekki megi
misbjóða þeim.
Skýr ákvæði eru í norsku
markaðslögunum um bann
við mismunun kynjanna í
auglýsingum. Norski umboðs-
maðurinn beitti sér til að
mynda gegn auglýsingaher-
ferð um megrunarlyf þar sem
ofuráhersla var lögð á grann-
an konulíkama. Slíkt taldi
hann vera lítillækkandi fyrir
konur og því skýlaust brot á
lögunum. í Noregi fjalla um
15% þeirra mála sem um-
boðsmaður tekur fyrir um
brot á reglum um jafnrétti
kynjanna.
Siðferði í viðskiptum
Umboðsmanni ber að vinna
náið með fulltrúum neytenda-
samtaka og fulltrúum við-
skiptalífsins og í samráði við
þá setur hann almennar við-
miðunarreglur sem síðan eru
hafðar að leiðarljósi í við-
skiptum. Slíkar reglur hafa til
að mynda verið settar um
upplýsingar í auglýsingum,
t.d. samanburðarauglýsingar
og áfengisauglýsingar. Alla
jafna er virðing borin fyrir
niðurstöðum umboðsmanns
enda ber honum að gæta ýtr-
ustu sanngirni við meðferð
mála.
Lögbann og fésektir
Þegar upp koma ágreinings-
mál kemur umboðsmaður á
samningafundum hagsmuna-
aðila þar sem hann gegnir
hlutverki sáttasemjara. Slíkt
Samtökin Lífsvog
Lífsvog hefur nú starfað í
tæpt ár. Á þessum tíma
hafa samtökin liðsinnt því
fólki sem telur sig hafa orðið
fyrir mistökum í læknismeð-
ferð, ellegar öðmm þáttum
innan heilbrigðisþjónustu. Að-
stoð við að afla gagna í máls-
meðferð, s.s. sjúkraskýrslna,
og ábending um boðleiðir inn-
an stjómkerfisins em meðal
verkefna félagsins. Einnig
hafa samtökin átt ijölda funda
með skjólstæðingum og land-
lækni, sem er lögum sam-
kvæmt viðtakandi og rann-
sóknaraðili þeirra kvartana.
Hinn mannlegi þáttur verð-
ur aldrei ofmetinn í málum
sem þessum. Því er stuðningur
fólki mjög mikilvægur. Sam-
tökin hafa, ásamt því að reyna
að stuðla að opinni umræðu
um þessi mál í þjóðfélaginu,
safnað upplýsingum um ijölda
tilvika einstakra læknisverka,
og t.d. sýkinga í kjölfar að-
gerða, og munu gera áfram.
Lífsvog hvetur því fólk ein-
dregið til að tilkynna slík tilvik
til samtakanna.
Samtökin vilja þakka alla
þá miklu aðstoð og velvilja
sem þau hafa notið af hálfu
Neytendasamtakanna. Lífsvog
er til húsa í húsnæði þeirra að
Skúlagötu 26. Enn sem komið
er er opið frá kl. 9-12 á mið-
vikudögum og símatími er
sömu daga frá kl. 12-13. Utan
þess tíma tekur símsvari við
skilaboðum.
4
NEYTENDABLAÐIÐ - Febrúar 1996