Neytendablaðið - 01.02.1996, Blaðsíða 5

• • • •
gerist iðulega þar sem lögin
eru almenns eðlis en markað-
urinn tekur sífelldum breyt-
ingum. Yfirleitt leysast málin
farsællega en ef í harðbakk-
ann slær getur umboðsmaður
kært til dómstóla. í sérstök-
um tilfellum, t.d. ef um rangar
eða villandi auglýsingar er að
ræða eða sölu á hættulegri
vöru, hefur umboðsmaður
vald til að setja lögbann á
brothafa eða beita fésektum.
Flýtimeöferö
í Svíþjóð og Finnlandi var
komið á fót markaðsdómstól-
um til að skera úr um brot á
markaðslögunum. I Noregi
gegnir markaðsráð svipuðu
hlutverki en í Danmörku er
um almenna dómstóla að
ræða. Aðeins í örfáum tilfell-
um eru mál færð fyrir mark-
aðsdómstólana því yfirleitt
leysast þau á skrifstofu um-
boðsmanns. Til að rnynda í
Svíþjóð voru á einu ári ein-
ungis um 20 mál færð fyrir
dómstóla af þeim 2500 sem
brutu í bága við markaðslög-
in.
Fyrir dómstólunum verja
umboðsmenn hagsmuni neyt-
endanna. Urskurðum þeirra er
ekki hægt að áfrýja. Dómstól-
arnir geta sett lögbann á starf-
semi en algengustu viðurlög
eru fésektir. Markaðsdómstól-
amir, sem hafa ígildi Hæsta-
réttar, vinna yfirleitt mun
hraðar en almennir dómstólar
og tekur venjuleg málsmeð-
ferð aðeins um þrjá mánuði.
Með nýju samkeppnislögun-
um í Svíþjóð, sérstaklega með
tilkomu svokallaðrar bann-
reglu, hafa hins vegar streymt
inn svo mörg mál til dóm-
stólsins að afgreiðslu þeirra
hefur seinkað töluvert.
Fjölbreytt starfssvið
Árlega berst umboðsmönnum
fjöldi athugasemda frá neyt-
endum, fyrirtækjum og verð-
lagsyfirvöldum en einnig taka
þeir upp mál að eigin fmm-
kvæði. Málin em af ýmsum
toga, til að mynda varðandi
auglýsingar, samningsgerð,
verðmerkingar, tryggingar,
bankaviðskipti og umhverfis-
mál.
í Svíþjóð er umboðsmaður
neytenda einnig fram-
kvæmdastjóri Konsument-
verket sem er opinber stofnun
og sinnir nánast öllu sem við-
kemur netyendamálum. Ár-
lega sinnir stofnunin um 4000
málum og um helmingur
þeirra varðar markaðslögin.
Starfsmenn eru um 200 og sjá
þeir meðal annars um gerð
verðkannana, útgáfu neyt-
endablaðs, neytendafræðslu
og margt fleira.
í Noregi var embætti um-
boðsmanns neytenda komið á
fót árið 1973. Til að gæta
jafnréttis var heiti embættisins
endurskoðað árið 1978, í sam-
ræmi við jafnréttislögin, og
það síðan nefnt „Forbruker-
ombudet". Norski umboðs-
maðurinn sinnir um 3500
Að Islandi undanskildu eiga
neytendur á Norðurlöndum
sér opinberan talsmann sem
kallaður er umboðsmaður
neytenda. Svíar riðu á vaðið
árið 1971 með stofnun slíks
embœttis.
málum á ári og á skrifstofu
hans starfa um 20 manns.
Álíka viðamikið er embætti
danska umboðsmannsins sem
tók til starfa árið 1974. Emb-
ætti finnska umboðs-
mannsinns er einnig svipað að
uppbyggingu en það var sett á
stofn árið 1978.
Endurskoðun hjá ESB
Norðurlöndin fjögur og írland
eru einu ríki Evrópu þar sem
neytendur eiga sér opinberan
málsvara. Á írlandi starfar
framkvæmdastjóri neytenda-
mála sem gegnir svipuðu
hlutverki og umboðsmaður
neytenda á Norðurlöndum.
Fyrir dyrum stendur endur-
skipulagning á neytendamál-
um hjá Evrópusambandinu og
hefur þar meðal annars verið
horft til fyrirkomulagsins á
Norðurlöndum. Nýlega var
stofnað neytendamálaráðu-
neyti ESB-ríkjanna.
Hrönn er
stjórnmálafræðingur
Norræn uppfinning
Svíar áttu hugmyndina
að stofnun fyrsta emb-
ættis umboðsmanns árið
1809, þegar umboðsmaður
þingsins tók til starfa þar í
landi. Síðan þá hefur um-
boðsmönnum sífellt farið
fjölgandi og nú starfa þeir
víða um heim sem málsvar-
ar tiltekinna hagsmunahópa.
Hér á landi eru þeir tveir,
umboðsmaður Alþingis og
umboðsmaður barna.
Umboðsmaður Alþingis
hér á landi gegnir eftirlits-
hlutverki líkt og umboðs-
maður neytenda.
Umboðsmaður Alþingis
hefur eftirlit með stjórnsýsl-
unni en umboðsmaður neyt-
enda hefur eftirlit með við-
skiptum á markaðinum.
Umboðsmaður Alþingis
er skipaður af þinginu en
umboðsmaður neytenda af
ríkisstjórninni.
Umboðsmaður Alþingis
verndar hagsmuni almenn-
ings gagnvart stjórnsýslunni
en umboðsmaður neytenda
verndar hagsmuni neytenda
gagnvart viðskiptalífinu.
Umboðsmaður Alþingis
getur gagnrýnt stjórnvöld
og lýst yfir skoðun sinni á
stjórnvaldsákvörðunum en
umboðsmaður neytenda
getur gengið skrefinu
lengra með því að leggja
fram kæru og sækja mál
fyrir dómstólum.
NEYTENDABLAÐIÐ - Febrúar 1996
5