Neytendablaðið - 01.05.1996, Blaðsíða 8

Landbúnaður - úttekt
Óhagstætt neytendum
og framleiðendum
Utlitið í landbúnaðarmálum í Evrópusambandinu er óhagstætt bæði
neytendum og framleiðendum. Verð á landbúnaðarafurðum í
heiminum fer hækkandi og óvíða hafa stjórnvöld vald á þróuninni.
Þetta er niðurstaða skýrslu sem breska neytendaráðið (National
Consumer Council) gaf út í september 1995 um stöðu og stefnu land-
búnaðarmála í Evrópusambandinu.
Skýrsla Breska neytendaráðsins er byggð
á rannsóknarvinnu Marion Cooper, ráð-
gjafa í Evrópumálefnum. Hún bendir á
að kostnaðurinn við landbúnaðarstefnu
Evrópusambandsins (ESB) muni ná met-
fjárhæð 1996 og nema um 47% af fjár-
lögum þess. Til að sjá heildarmyndina
þarf að bæta við útgjöldum á fjárlögum
ríkjanna sjálfra.
Af tölum OECD frá 1994 má ráða að
heildarkostnaður innan ESB vegna land-
búnaðarmála hafi samsvarað um 8.830
milljörðum ísl. kr. og að af því hafí um
5.270 milljarðar runnið til bænda. A ár-
inu 1994 námu framlög sameiginlegra
sjóða og ríkissjóða til landbúnaðar innan
ESBi samtals um 3.300 milljörðum ísl.
kr. Ur ESB-sjóðum komu um þrír fjórðu
hlutar (um 2.500 milljarðar ísl. kr.) en úr
ríkissjóðum um fjórðungur (rúmlega 800
milljarðar kr.). Heildarkostnaður skatt-
greiðenda vegna hærra matvælaverðs en
vera þyrfti (ef landbúnaður nyti einskis
stuðnings eða sérstöðu) er talinn hafa
byltingum í verkkunnáttu en þrengingar
bænda eru meiri en annarra þar sem
eignir þeirra eru að langmestu leyti
bundnar í búrekstrinum og nýtast ekki
ef þeir skipta um starf. Bankamaður í
Reykjavík eða á Akureyri, sem missir
vinnuna vegna tölvuvæðingar, getur
hins vegar búið áfram í sömu íbúð þótt
hann skipti um starf.
Það er umræðunnar vert hvort það
numið um 4.920 milljörðum fsl. kr.
Hverjar 1000 kr. sem bændur fá kosta
skattgreiðendur ESB um 1700 kr. ESB-
féð rennur ekki allt til bænda eða land-
búnaðar. Meira en helmingurinn af land-
búnaðarpakka ESB hefur að staðaldri
runnið til þess að losa birgðir, í útflutn-
ingsbætur, geymslu matvæla og eyðingu
þeirra. Bændur hagnast óbeint á þessu
(verðið helst hátt) en mestan gróða upp-
skera þeir sem annast geymslu á matvæl-
um eða viðskipti með þau.
I ár er reiknað með að fram komi inn-
an ESB tillögur um sparnað í styrkjum til
landbúnaðar og endurskoðun á þeim.
Ráðagerðir um fjölgun aðildarríkja og
takmörkun útflutningsbóta hafa í för með
sér að stemma verður stigu við opinber-
um kostnaði vegna landbúnaðar. Á árinu
1996 koma ný landbúnaðarlög (Farm
Act) Bandaríkjamanna einnig til fram-
kvæmda. Með þeim eru styrkir ekki
afnumdir en verulega dregið úr þeim.
Um þriggja áratuga skeið hafa málefni
eigi ekki að vera almenn regla að sam-
félagið hlaupi undir bagga með einstak-
lingum þegar þeir verða fyrir tjóni
vegna atvinnubreytinga sem þorri
landsmanna hagnast á. Ef slík aðstoð
væri veitt í réttu hlutfalli við skakkaföll
myndu bændur fá hæsta styrk. En sú
gamla landbúnaðarstefna sem mönnum
tókst ekki að slíta sig frá í fyrrasumar
feist í því að koma í veg fyrir framfar-
landbúnaðar í ríkjum Evrópusambands-
ins lotið reglum „sameiginlegu landbún-
aðarstefnunnar“ (CAP-The Common
Agricultural Policy). í viðamiklu stjóm-
kerfi landbúnaðar eru ýmsar leiðir famar
til að vemda hann og styrkja. Meðal al-
kunnra aðferða til að stýra markaði em
tryggingar á verði til bænda, framleiðslu-
kvótar, háir tollar á innflutningi, útflutn-
ingsbætur og eyðilegging matvæla.
Landbúnaðurinn hefur ævinlega verið
þyngsti liðurinn á fjárlögum ESB. Á átt-
unda og níunda áratugnum voru útgjöld
til hans sjaldan minni en 60% af heild-
inni og stundum allt að 75%.
Andstæð neytendum
Breska neytendaráðið hefur ámm saman
bent á að sameiginlega landbúnaðarstefn-
an sé andstæð hagsmunum evrópskra
neytenda. I skýrslu sem ráðið sendi frá
sér 1988 var komist að þeirri niðurstöðu
að stefnan ylli alltof háu matvælaverði,
takmarkaði valfrelsi neytenda, drægi úr
vömgæðum og stríddi gegn ráðlegging-
um næringarfræðinga. Auk þess skaðaði
hún neytendur óbeint með því að stuðla
að umhverfisspjöllum og truflunum á al-
þjóðaviðskiptum. Og allt þetta leiddi
stefnan af sér án þess að koma nokkrum
irnar fremur en að aðstoða við aðlögun
að þeim. Þegar einum tekst að ljúka því
sem áður var tveggja manna verk skap-
ast tækifæri til að bæta lífskjör. Meðan
stjórnvöld leggja ekki í þá pólitísku
vinnu sem nauðsynleg er til að slík
tækifæri nýtist tekur því ekki að skipa
fleiri nefndir til að stuðla að samkeppni
og hagvexti.
Markús Möller er
hagfrœðingur.
Búvörusamningurinn: Gríðarleg vonbrigði
8
NEYTENDABLAÐIÐ - Maí 1996