Neytendablaðið - 01.05.1996, Blaðsíða 24

Neytendavernd
Þurfum við umboðsmann?
Isíðasta tölublaði Neyt-
endablaðsins var fjall-
að um umboðsmenn
neytenda annars staðar
á Norðurlöndum. Fram
kom að þar gilda sérstök
markaðslög og sam-
kvæmt þeim er sérstakt
embætti umboðsmanns
neytenda sem sér um að
framfylgja þeim og gæta
hagsmuna neytenda.
Hér á landi hefur hins
vegar verið valin sú leið
að hafa sérstakan kafla í
samkeppnislögum sem
fjallar um ólögmæta við-
skiptahætti og neytenda-
vernd og er þar byggt á
norrænum markaðslög-
um.
Viðskiptaráðherra fer með
framkvæmd samkeppnislaga
en samkeppnisráð og Sam-
keppnisstofnun fara með dag-
lega stjómsýslu.
Georg Olafsson, forstjóri
Samkeppnisstofnunar, segir
neytendamál í þokkalegu
horfi hér á landi og gott sam-
starf vera á milli þeirra aðila
sem fara með neytendamál;
viðskiptaráðuneytis, Neyt-
endasamtakanna og sam-
keppnisyfirvalda. Hjá stjóm-
völdum hefur aukin áhersla
verið lögð á málaflokkinn,
meðal annars vegna upptöku
EES-laga um neytendavernd
og lög um óréttmæta við-
skiptahætti frá 1993.
Tveir starfsmenn
Mikill fjöldi erinda berst
Samkeppnisstofnun frá fyrir-
tækjum og einstaklingum
varðandi samkeppnislögin, til
að mynda um villandi auglýs-
ingar, lög um gagnsæi mark-
aðarins og lög um eftirlit með
greiðslukortastarfsemi. Ymis
sérlög um neytendamál voru
sett vegna samningsins um
EES sem Samkeppnisstofnun
ber einnig að framfylgja, svo
Jóhannes Gunnarsson,
framkvœmdastjóri
Neytendasamtakanna.
sem lög um neytendalán, al-
ferðir (pakkaferðir) og reglur
um verðmerkingar.
Að mati Georgs er ólíklegt
að stofnun eins og umboðs-
maður neytenda ætti við á Is-
landi sökum fámennis.
- Neytendamálum hefur
verið reynt að haga eins ódýrt
og hægt er en ef fjármagn
væri fyrir hendi mætti bæta
ýmislegt. Til að mynda er
búið er að bæta við okkur
verkefnum án þess að til komi
meira fjármagn. Einungis
tveir starfsmenn vinna í neyt-
endamáladeild Samkeppnis-
stofnunar. Vonandi geta sam-
keppnisyfirvöld í ríkari mæli
tekið upp mál að eigin frum-
kvæði í framtíðinni. Ljóst er
af umfangi laganna að þar er
af nógu að taka og að for-
gangsraða þarf verkefnum,
segir Georg. Arið 1994 komu
til meðferðar 80 mál sem falla
undir neytendavernd.
Fervel saman
Georg segir að upphaflega
hafi sparnaðarsjónarmið ráðið
því að neytendalögin voru lát-
in tilheyra Samkeppnisstofn-
un. Síðar hafi komið í ljós að
neytendamálin fari vel saman
við samkeppnismálin.
- Sums staðar skarast þessi
svið; ef um villandi upplýs-
ingar í auglýsingu er t.d. að
ræða þá skaðar hún ekki ein-
ungis neytendur heldur einnig
Georg Ólafsson, forstjóri
Samkeppnisstofnunar.
samkeppnisaðila. í Bretlandi
og Frakklandi er fyrirkomu-
lagið álíka og hér á landi og
hefur gefíst vel, segir Georg.
Áfrýjunarnefnd
jafngildir dómstóli
Ef samkeppnislögin eru brotin
nægir yfírleitt að samkeppnis-'
yfírvöld geri athugasemd en
. nokkrum sinnum hefur stofn-
unin þó orðið að leysa málin
með bönnum. Banni má
fylgja eftir með ákvörðun um
dagsektir sem geta numið frá
50 þúsundum til 500 þúsunda
króna hvem dag sem bann er
brotið. Ákvörðunum sam-
keppnisráðs og Samkeppnis-
stofnunar má áfrýja til þriggja
manna áfrýjunarnefndar sam-
keppnismála.
- Nú getum við hótað að
beita dagsektum ef við teljum
ástæðu til en aðilar geta áfrýj-
að okkar úrskurði til áfrýjun-
amefndar. Það er veigamikil
breyting. Viðkomandi aðili
verður að áfrýja til áfrýjunar-
nefndar innan fjögurra vikna
frá því úrskurður liggur fyrir
og áfrýjunamefnd hefur sex
vikur til að kveða upp úrskurð
sinn. Áfrýjunarnefndin hefur
dómstólaígildi, þar sitja tveir
lögmenn og einn hagfræðing-
ur, segir Georg.
Að auki starfar þriggja
manna auglýsinganefnd Sam-
keppnisstofnun og samkeppn-
isráði til ráðagjafar. Nefndin
skal fjalla um auglýsingar og
gæta þess að þær veiti ekki
rangar eða ófullnægjandi upp-
lýsingar og brjóti ekki í bága
við ákvæði laganna.
NS vilja umboðsmann
í viðtali við Neytendablaðið
sagðist Jóhannes Gunnarsson,
framkvæmdastjóri Neytenda-
samtakanna, taka undir þau
orð Georgs Ólafssonar, for-
stjóra Samkeppnisstofnunar,
að gott samstarf væri milli
Neytendasamtakanna, Sam-
keppnisstofnunar og við-
skiptaráðuneytis. Að sínu
mati hefðu áherslur í neyt-
endamálum verið auknar að
undanfömu hjá Samkeppnis-
stofnun. Einnig væri það
ánægjulegt að núverandi við-
skiptaráðherra hefði gefið til
kynna að ráðuneytið myndi
sinna neytendamálum í enn
ríkari mæli heldur en verið
hefur.
- Það er hins vegar skoðun
Neytendasamtakanna, sem
var staðfest á síðasta þingi
þeirra, að skipta beri Sam-
keppnisstofnun upp og stofna
sérstakt embætti umboðs-
manns neytenda, en Sam-
keppnisstofnun sinni sam-
keppnismálum. Ástæða þessa
er fyrst og fremst sú að
áherslur í neytendamálum og
samkeppnismálum fara ekki
alltaf saman. Með ákvörðun-
um um aukna neytendavernd
er oft verið að draga úr sam-
keppni og því getur það farið
eftir þeim sem hverju sinni
stýra Samkeppnisstofnun og
sitja í samkeppnisráði hvor
málaflokkurinn á að skipa
hærri stöðu. Því er það að
mati Neytendasamtakanna
heppilegast, þegar til lengri
tíma er litið, að aðskilja þetta
tvennt með embætti umboðs-
manns neytenda. Það er engin
tilviljun að þessi leið hefur
verið farin í öllum nágranna-
löndum okkar, segir Jóhann-
es.
Hrönn Marinósdóttir
stjórnmálafrœðingur.
24
NEYTENDABLAÐIÐ - Maí 1996