Neytendablaðið - 01.06.1998, Blaðsíða 9

Matur
Nœringarbœttur matur
Minna gagnlegur
en margir háldu
Er við hœfi að
kenna brjóstsykur við
heilsuvöru, þó svo að í hann
sé bætt vítamínum?
í jafnmörgum löndum. Þar var
kannað raunverulegt magn
vítamína og steinefna og kom
í ljós að 68% af þeim vörum
sem prófaðar voru höfðu um
20% frávik frá uppgefinni
innihaldslýsingu.
Fjölbreytt val
Hér á landi fáum við í nær öll-
um tilfellum þau næringarefni
sem við þurfum úr fæðunni en
því aðeins að við höfum ljöl-
breytt val matvæla á boðstól-
um. Gott er að fara eftir mann-
eldismarkmiði sem sett hefur
verið af Manneldisráði ís-
lands, en þar kemur fram hver
er hagstæðasta samsetn-
ing matarins. Offita er nú
talin helsta heilsuvandamál
hins vestræna heims og því
er nauðsynlegt fyrir okkur
að breyta okkar neysluvenj-
um.
A Islandi er starfandi
Aukefnanefnd sem fjallar um
hvert mál fyrir sig og fer að
sjálfsögðu eftir ákveðnum
vinnreglum. Ef þar við situr
erum við örugg um að ekki sé
verið að bæta einhveiju í mat-
vælin sem er ónauðsynlegt.
Víða í löndum kring um okkur
er verið að vítamínbæta gos-
drykki, mjólk, bamakex, flög-
ur ýmiskonar og svo mætti
lengi telja.
Nauðsynlegt er fyrir okkur
að halda matvælunum eins
hreinum og mögulegt er.
Vítamín og steinefni eru í
flestum tilfellum best frá nátt-
úrunnar hendi. Auka þarf
fræðslu og eftirlit með þeim
vörum sem eru vítamínbættar,
því af og til koma fram vörur
sem undarlegt er að hafi hlotið
náð fyrir augum Aukefna-
nefndar til að mynda vítamín-
bættan brjóstsykur sem
foreldrar kaupa frekar en þann
venjulega, í góðum tilgangi.
Mjög hefur fjölgað þeim
matvælum sem bætt eru
með vítamínum. Sú hugsun
kemur óneitanlega upp í hug-
ann hvort bjarga eigi næring-
arvandamálum nútímans með
því að bæta í og fjölga næring-
arefnum í fæðunni. Þetta
hljómar vel þegar verið er að
kynna vöruna en er það þessi
viðbót sem kemur til með að
breyta heilsufari okkar vestur-
landsbúa? Nei það er allt ann-
að vandamál sem við eigum
við að glíma. Fyrst og fremst
borðum við of mikla fitu, of
lítinn fisk og of lítið af kom-
vömm.
Mismunandi reglur
Reglur um næringarbættan
mat em mjög mismunandi á
milli landa. I Bretlandi em til
dæmis litlar hömlur hvað þetta
varðar. Framleiðendur geta
Enginn hagur
fyrir neytendur
Plöntur sem þola eitur em
ekki neytendum til hagsbóta. í
framtíðinni mun landbúnaður-
inn ef til vill nota ýmis varn-
arefni í enn meiri mæli vegna
þessarar þróunar. Innan ESB
skal skrá erfðabreyttar mat-
vælategundir en reglumar eru
með þeim hætti að margar
geta sloppið við skráningu.
Vegna mikilla mótmæla neyt-
enda er verið að endurskoða
ákvæði um þessi efni.
Neytendasamtök víðs veg-
ar um heiminn eru í farar-
broddi þeirra sem vilja gaum-
gæfa þessi mál betur og vara
þau við markaðssetningu
erfðabreyttra matvæla á þessu
stigi, nema neytendum sé með
skýram hætti gert kleift að
velja milli þeirra og „hefð-
bundinna“ matvæla. Hins
vegar er hér við að etja ríka
bætt hvaða bætiefni sem er við
mætvælin og þeir notfæra sér
það töluvert. I Portúgal er
leyfilegt að setja vftamín í
mjólk og í Þýskalandi má
bæta nær hverju sem er í mat-
væli sé þess vandlega getið á
umbúðunum. Þó era til lönd
innan Efnahagsbandalagsins
sem hafa mjög strangar reglur,
til dæmis Danmörk. í Svíþjóð
er einungis leyft að bæta þeim
efnum í sem hafa farið for-
görðum við vinnslu vörunnar.
Sem neytendur verðum við
að geta treyst því sem á um-
búðunum stendur og við höf-
um rétt á að vita hvort við
þurfum öll þessi næringarefni.
Getur það til dæmis verið
skaðlegt að taka of mikið af
einhverju efni?
Nýlega var gerð rannsókn á
vegum Efnahagsbandalagsins
á næringarbættum mat í sam-
vinnu við 14 neytendasamtök
markaðshagsmuni stórfyrir-
tækja sem stjómvöld hafa
víða ekki treyst sér til að
standa gegn.
Kröfur Neytenda-
samtakanna
Neytendasamtökin taka undir
þær kröfur sem sambærileg
samtök annars staðar hafa sett
fram um þróúnina í notkun
erfðaverkfræði við matvæla-
framleiðslu. Kröfurnar eru að
þessir þættir fylgi framleiðsl-
unni og verði virtir:
Neytendur uppskeri skýrar
hagsbætur, til dæmis hærra
næringargildi.
Notaðar verði aðferðir og
framleiddar vörar sem era
fólki, dýrum og umhverfi
hættulausar, bæði þegar til
langs tíma er litið og með til-
liti til sjálfbærrar þróunar í
umhverfismálum.
Öraggar aðferðir verði not-
aðar til þess að meta og rann-
saka erfðabreytt matvæli áður
en þau verða hluti af um-
hverfinu. Óháðar stofnanir
annist rannsóknirnar og þær
verði aðgengilegar neytenda-
og umhverfisvemdarsamtök-
um og öllum almenningi.
Fulltrúar neytenda fái að
koma sjónarmiðum sínum að
á opinberam vettvangi, í
heimalandinu og á alþjóða-
vísu, þar sem fjallað er um
erfðaverkfræði og matvæla-
framleiðslu.
Framleiðslan trufli ekki
jafnvægi í umhverfinu, geri
ekki landbúnaðinn háðari
notkun eiturefna við ræktun,
dragi ekki úr breytileika í
erfðum, valdi því ekki að líf-
verar æxlist þannig að fjöl-
breytni þeirra minnki og hafi
ekki óboðnar afleiðingar.
Ekki verði fallist á flutning
erfðavísa úr mönnum og dýr-
um í plöntur og öfugt.
Ekki verði notaðir merki-
erfðavísar sem eru ónæmir
fyrir sýklalyfjum.
Ekki verði fallist á að nota
erfðavísa sem orsaka ofnæmi.
Ekki verði fallist á að út-
hlutað sé einkaleyfum vegna
lífvera eða erfðaefnis.
Gerðar verði lýðum ljósar
félagslegar og efnahagslegar
afleiðingar af notkun erfða-
verkfræði. Hætta er á að yfir-
ráð matvælaframleiðslu færist
í hendur fárra fjölþjóðlegra
fyrirtækja sem sérhæfa sig í
líftækni og efnagerð.
Skylt verði að merkja allar
framleiðsluvörar sem inni-
halda erfðabreyttar lífverur
eða hafa verið framleiddar
eða unnar með hjálp þeirra.
Merkingin skuli útskýra hvers
vegna framleiðslunni hefur
verið erfðabreytt.
NEYTENDABLAÐIÐ - júní 1998
9