Bændablaðið - 31.10.2000, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 31. okíóber 2000
BÆNDABLAÐIÐ
7
„...þótt ESB eigi sér rœtur íkola- og
stálbandalagi þá vœri kannski
réttara að kalla það landbúnaðar-
bandalag því landbúnaðarstefnan er
svo samtvinnuð innsta eðli þess, “
segir Gunnar sendiherra.
Óljós áhrif landbúnaðarstefnu
ESB
- I umræðum um hugsanlega
aðild íslands að ESB er oft sagt að
sjávarútvegsstefna sambandsins sé
óaðgengileg. En hvað um land-
búnaðarstefnuna, er hún jafn-
óaðgengileg eða framandleg og
sjávarútvegsstefnan er sögð vera?
„Landbúnaðarstefna ESB end-
urspeglar að sjálfsögðu landbúnað
í Evrópu og þegar litið er á þá
stýringu sem viðhöfð er á
ákveðnum afurðum þá snertir hún
ekki nema að litlu leyti íslenskan
landbúnað. Margar þeirra afurða
sem menn eru að ráðskast með eru
hreinlega ekki framleiddar á
Islandi. Eg nefni sem dæmi ólífur
og vín sem koma okkur tiltölulega
lítið við. Hún myndi einkum
snerta íslenska kjöt- og mjólkur-
framleiðslu og væri fólgin í því að
allir tollar og gjöld féllu niður af
framleiðslunni. Það yrði að fella
stefnumótun okkar á sviði
landbúnaðarmála að hinni sameig-
inlegu stefnu og ákvarðanir um
hana yrðu líka teknar á sameigin-
legum vettvangi.
I öllum aðildarviðræðum hafa
landbúnaðarmálin sætt mestum
samningum. A flestum öðrum
sviðum eru reglumar yfirleitt svo
skýrar að þar er lítið svigrúm til
samninga. Það er því erfitt að
segja til um það hvað yrði samið
um og öllum hugleiðingum um
slíkt verður að taka með miklum
fyrirvara. En í skýrslu utan-
nkisráðherra eru leidd að því rök
að auðveldast yrði að fella
sauðfjárræktina undir ríkjandi
landbúnaðarstefnu ESB með
viðunandi hætti þannig að hagur
sauðfjárbænda yrði þokkalegur.
Viðbrigðin vegna afnáms toll-
vemdarinnar yrðu hins vegar
miklu meiri í kjúklinga- og
svínarækt."
Landbúnaðarstefnan breytist
- En hafa viðhorfin til landbúnaðar
ekki verið að breytast innan ESB?
,Jú, það er ljóst að Evrópu-
sambandið hefur þurft að skera
niður það fé sem fer til rekstrar
landbúnaðarstefnunnar. Hún tók
til sín tvo þriðju hluta alls rekstr-
arfjár sambandsins en nú er hlut-
fallið innan við helming. Fyrri
stefna með umfangsmiklum fram-
leiðslustyrkjum leiddi til offram-
leiðslu og uppsöfnunar birgða.
Einhvem veginn urðu menn að
losna við þessar birgðir áður en
þær skemmdust og til þess var
beitt útflutningsbótum sem
skekktu markaðsverð. A vettvangi
WTO hefur ESB skuldbundið sig
til að lækka útflutningsbætur og
inn á við hafa þeir þurft að draga
úr framleiðsluhvetjandi áhrifum
landbúnaðarstefnunnar. Þeir hafa
náð talsvert miklum árangri við að
lækka smjörfjöllin og þurrka upp
vínhöfm. Þeir hafa einnig verið að
færa viðmiðunarverð nær mark-
aðsverði og breyta áherslum í þá
átt að gera landbúnaðinn sjálf-
bærari en áður.“
- En em þeir ekki enn að telja
kindur úr gervihnöttum og borga
mönnum fyrir að hætta ræktun á
landi?
„Viðkvæmustu deilumál sem
upp koma í samskiptum ríkjanna
innan ESB eiga sér oft rætur í deil-
um um landbúnaðarmál. Niðursk-
urður á mjólkurkvóta Itala skipti
sköpum í stórpólitískum deilum
sem þeir áttu í við Þjóðverja og
þjóðirnar við Miðjarðarhafið em
mjög viðkvæmar fyrir því hvernig
ólífutrén eru talin. Þessi stefna er
afskaplega erfíð í framkvæmd að
mörgu leyti.“
Breytt viðhorf til bœnda
- Hver er afstaða Evrópusam-
bandsins til landbúnaðar og
bænda? Hvaða hlutverk er þeim
ætlað innan sambandsins?
„Viðhorf ESB til bænda hafa
tekið töluverðum breytingum á
undanfömum ámm. Þó standa þeir
fast á því að landbúnaðinn þurfi að
styrkja sérstaklega. A vettvangi
WTO hefur svonefndur Caims-
hópur, sem hefur innanborðs ríki á
borð við Astralíu, Nýja-Sjáland,
Argentínu og Bandaríkin, barist
hart fyrir fullu frelsi í viðskiptum
með landbúnaðarvömr og beitt sér
gegn stefnu ESB. Sambandið gæti
fallist á þessi sjónarmið og hætt að
reka landbúnaðarstefnu. Það hefur
ekki gerst, þvert á móti hefur
Evrópusambandið lagt á það
áherslu í viðræðunum að um
landbúnað gildi aðrar reglur en um
annan atvinnurekstur. Þar verði að
taka tillit til byggðasjónarmiða,
umhverfissjónarmiða og menning-
arlegs gildis landbúnaðar sem beri
að varðveita. Þessi sjónarmið hafa
leitt til flókinnar og að mörgu leyti
erfiðrar landbúnaðarstefnu en
sambandið hefur átt gott samstarf
við lönd á borð við Japan, Noreg,
Sviss og fleiri ríki sem hafa svipuð
sjónarmið að leiðarljósi.
Island hefur dálitla sérstöðu í
þessu sambandi því við höfum
beitt okkur fyrir fullu frelsi í
viðskiptum með sjávarafurðir.
Víðast hvar háttar þannig til að
landbúnaðarmál em vistuð á sama
bás og sjávarútvegur í stjómkerf-
um landanna og menn eiga því
stundum erfitt með að skilja að við
skulum hafa eina stefnu í
sjávarútvegsmálum og aðra í
landbúnaðarmálum."
- En er þessi stefna sem þú
varst að lýsa ekki í takt við
sjónarmið bændasamtakanna?
„Gmndvallarafstaða ESB til
landbúnaðar og sú hugmyndafræði
að landbúnaðurinn gegni sérstöku
lykilhlutverki í samfélaginu sem
ekki sé hægt að setja á allan hátt
undir óheft markaðslögmál held ég
að fari mjög nærri sjónarmiðum
íslenskra bænda."
Deilurnar i' WTO
- Svo við víkjum aftur að deil-
unum innan WTO, má ekki segja
að íslenskir bændur eigi sér öflug-
an málsvara í Evrópusambandinu?
Heldur það ekki uppi vömum fyrir
þau sjónarmið að styrkjakerfi eigi
rétt á sér?
,Jú, þótt ESB eigi sér rætur í
kola- og stálbandalagi þá væri
kannski réttara að kalla það
landbúnaðarbandalag því land-
búnaðarstefnan er svo samtvinnuð
innsta eðli þess. Það sést ekki
eingöngu í fjárlögum þess heldur
einnig á allri sögu samtakanna.
Það held ég að muni ekki breytast í
bráð þó svo að þrýstingur aukist á
það að kerfið verði einfaldað og að
það leiði ekki til offramleiðslu.
Það verður áfram stutt við bakið á
landbúnaði. Ég held því að við
getum fengið stuðning við ýmis-
legt í íslenskum málflutningi hjá
Evrópusambandinu,“ segir Gunnar
Snorri Gunnarsson sendiherra í
Brussel. ÞH
l/erúur umræúan um uorskar kýr úþúrl?
Evrópusamúaaúiú kujr ú um aú reglur þess um keilúrigSi úýra iaki
gilúiú islauúieuþaú myuúiúato verulegúúrúú ísleuskan lanóúúnaú
Þegar íslendingar gerðust aðilar að Evrópska efna-
hagssvæðinu (EES) árið 1994 var samið um undanþágu
frá því að öll ákvæði í svonefndum Viðaukum I við
samninginn sem snerta landbúnaðinn tækju gildi hér á
landi. Þessi viðauki skiptir íslenskan landbúnað veru-
legu máli því hann íjallar um heilbrigði dýra og afurða
þeirra, dýravemd og fleira því skylt, en eins og er nær
hann einungis til íslenskra sjávarafurða. Nú eru horfur
á því að ekki verði vikist undan því mikið lengur að
semja um gildistöku annarra ákvæða viðaukans hér á
landi.
Norðmenn féllust á að öll ákvæði viðaukans tækju
gildi í Noregi árið 1995. Undanþága Islendinga gildir
fram á þetta ár og nú hefur Evrópusambandið (ESB)
farið fram á viðræður sem hafi það markmið að viðauk-
inn taki gildi á íslandi sem fyrst. Má búast við því að
viðræður embættismanna sambandsins og íslenska
ríkisins heljist nú á haustmánuðum.
Utkoman úr viðræðunum ræður miklu um það
hversu mikil áhrif gildistaka viðaukans hefur hér á
landi. Landbúnaðarráðuneytið fékk Ólaf Oddgeirsson
dýralækni sem starfar hjá fyrirtækinu Food Control
Consultants Ltd. í Skotlandi til þess að gera úttekt á því
hvaða afleiðingar það hafi fyrir íslenskan landbúnað að
yfirtaka þær tilskipanir í viðaukanum sem hann hefur
verið undanþeginn fram til þessa. í skýrslu Ólafs era
dregnar fram þijár hugsanlegar niðurstöður samning-
aviðræðnanna og rætt um áhrif þeirra.
1. kostur: Óbreytt ástand
Fyrsti möguleikinn er að ekkert breytist frá núverandi
ástandi, þe að Islendingar neiti að gangast undir ákvæði
viðaukans umfram það sem orðið er. Þar ber að geta
þess að árið 1995 féllust íslendingar á að láta reglur
viðaukans um flutning á fiski og sjávarafurðum, heil-
brigðisreglur um eldisfisk innan ESB og innflutning á
sjávarafurðum frá þriðja landi taka gildi á íslandi.
Ólafur telur þennan möguleika óraunhæfan, ESB
muni leggja fast að Islendingum að taka upp ákvæði
viðaukans. Standi íslendingar fast á sínu geti sam-
bandið hreinlega sagt samningnum um viðaukann upp
og krafist þess að annað hvort yfirtaki ísland allan
viðaukann eða ekkert. Síðamefndi kosturinn er ekki
mjög fýsilegur, í það minnsta myndi það ekki vekja
mikla kátínu meðal þeirra sem fást við að flytja út
sjávarafurðir til Evrópu. Uppsögn viðaukans myndi tor-
velda til muna aðgang þeirra að evrópskum mörkuðum.
2. kostur: Viðauki I með undanþágum
Annar möguleikinn er sá að íslendingar semji um yf-
irtöku á hluta viðaukans en verði áfram undanþegnir
sumum ákvæðum hans. Ólafur telur líklegt að samn-
ingamenn ESB muni í upphafi viðræðna gera þá kröfu
að íslendingar taki yfir sem mest af ákvæðum viðauk-
ans, helst öll. Hins vegar sé líklegt að hægt verði að
semja um minna. Hefur Ólafur það eftir íslenskum
áhrifamönnum að þeir muni leggja höfuðáherslu á að fá
undanþágur frá ákvæðum um inn- og útflutning lifandi
dýra til og frá íslandi. Nái það fram að ganga að flutn-
ingur lifandi dýra til og frá landinu verði áfram á valdi
íslenskra yfirvalda en að við gengjumst undir önnur
ákvæði viðaukans myndi það breyta ýmsu hjá þeim
sem framleiða landbúnaðarvörar á Islandi. I raun
myndu allar vinnslustöðvar á landinu þurfa að uppfylla
staðla ESB um framleiðsluhætti. Nú era fimm sláturhús
búin að fá leyfi til að flytja út til Evrópu og hafa þau
þurft að sækja um það til framkvæmdastjómar ESB og
sæta skoðun og eftirliti eftirlitsstofnunar ESB í Dyfl-
inni. Með því að gangast undir viðaukann myndi valdið
til að veita leyfi færast inn í landið og verða í höndum
landbúnaðarráðuneytisins. í því felst að sjálfsögðu
veralegt hagræði, ekki síst í ljósi þess hversu tímafrekt
getur reynst að fá leyfi frá ESB. A móti kemur að það
myndi væntanlega kalla á töluverðar ijárfestingar hjá
sumum afurðastöðvum ef þær hyggjast halda fram-
leiðsluleyfi sínu. Sumum stöðvum yrði jafnvel að loka
því rekstur þeirra stæði ekki undir fjárfestingunum. Að
vísu er sá möguleiki fyrir hendi að fá undantekningu
frá þessu ákvæði fyrir stöðvar sem framleiða tak-
markað magn og eingöngu fyrir innanlandsmarkað.
Sem dæmi má nefna að vinnslustöð sem framleiðir
ferskt kjöt má slátra 1.000 nautgripum á ári en þó aldrei
fleiri en 20 á viku. en hámarkið er 5 tonn ef um
úrbeinað kjöt er að ræða. Það segir sig sjálft að á tímum
samrana og stækkun eininga hjá afurðastöðvunum er
þessi möguleiki tæplega raunhæfur.
Ólafur telur ekki fyrirsjáanlegt að gera þurfi miklar
breytingar á landamæraeftirliti þar sem þegar era starf-
andi nokkrar landamærastöðvar fyrir fisk og sjávara-
furðir sem ef til vill þyrfti að stækka eitthvað ef einnig
ætti að nota þær fyrir inn- og útflutning landbúnaðara-
furða. Þó ber þess að gæta að slíkar stöðvar þurfa að
vera á ábyrgð yfirdýralæknis. Sama máli gegnir um all-
ar vinnslustöðvar en sumar þeirra era nú undanþegnar
umsjón hans. Sennilega myndi gildistaka viðaukans
kalla á endurskoðun og endurskipulagningu alls
matvælaeftirlits í landinu því reglur ESB gera ráð fyrir
að starfandi sé eitt heilsteypt og skilvirkt eftirlitskerfi.
Þá má búast við því að einhverju fé þurfi að verja til að
bæta aðstöðu eftirlitsmanna til að gera rannsóknir sem
tengjast eftirlitinu en hún er ekki nægilega góð sem
stendur. Ólafur segir að breytingar á lögum og reglu-
gerðum verði ekki eins miklar ef þessi kostur er valinn
og ef allur viðaukinn tekur gildi. Það stafar af því að
þær breytingar á reglum um matvælaframleiðslu sem
gerðar hafa verið á síðustu áram taka mið af tilskipun-
um ESB. Þetta á við um mjólk, ferskt kjöt og unnar
kjötvörar. Einnig er búið að laga eftirlit með sjávara-
furðurn að ESB-kerfinu og þarf þá einungis að laga það
að öðram dýraafurðum.
3. kostur: Viðauki I óskertur
Þriðji valkosturinn sem Ólafur skoðaði er sá að ísland
yfirtaki allan viðaukann, þar með talin ákvæðin um
flutning lifandi dýra milli landa. Það myndi í raun þýða
að öll viðskipti með húsdýr, hvort sem er á fæti eða í
forrni fósturvísa eða sæðis, væra gefin frjáls. Hvaða
íslenskur bóndi sem er gæti farið til einhvers lands í
Evrópska efnahagssvæðinu og keypt þar dýr og flutt
heim. Einu skilyrðin yrðu þau að dýrinu fylgdi heil-
brigðisvottorð frá uppranalandinu og að flutn-
ingsmátinn uppfylli dýraveradunarlöggjöf. Sama máli
gegnir um fóstuvísa og sæði og virðist manni að slíkar
reglur geri umræður um innflutning norskra
mjólkurkúa heldur hjáróma. Frá þessu eru þó und-
anþágur sem felast í því að ísland geri kröfur um svo-
nefnda viðbótarábyrgð sem merkir að gerðar era meirí
kröfur en almennt era gerðar til viðskipta með lifandi
dýr. Slíka viðbótarábyrgð er hægt að rökstyðja með
tvennum hætti. Annars vegar að tiltekinn sjúkdómur sé
ekki fyrir hendi á Islandi og hins vegar að í gangi sé
áætlun um að útrýma tilteknum sjúkdómi, það gæti til
dæmis átt við riðu sem víða er landlæg í Evrópu.
Á þessu er sá hængur að krafist er vísindalegra
sannana fyrir því að röksemdimar standist. Þar eru
gerðar miklar kröfur um rannsóknir og af þeim yrðu
íslensk stjómvöld eða hagsmunaaðilar að standa
straum. Ölafur nefnir sem dæmi um slíkan kostnað að
þegar Norðmenn sóttu um viðbótarábyrgðir á sínum
tíma þurftu þeir að verja ríflega hálfum milljarði
íslenskra króna í rannsóknir til að sanna mál sitt. Þessar
viðbótarábyrgðir gilda um þekkta sjúkdóma en engar
ábyrgðir eða undanþágur gilda um farsóttir sem áður
óþekktar sýkingar geta valdið. Reynsla frændþjóðanna
á Norðurlöndum sem gengust undir reglur ESB á
nýliðnum áratug er sú að ekki hafa borist neinar
farsóttir þangað sem rekja má til aukinna viðskipta með
lífdýr milli landa. Samtök bænda á Norðurlöndum hafa
líka verið mjög vakandi fyrir þessari hættu og hvatt
bændur til þess að einskorða viðskipdn sem mest við
sæði og fósturvísa.
Við það má bæta að á vegum Evrópusambandsins
hefur verið komið upp mjög öflugu og að því er virðist
skilvirku eftirlitskerfi til vamar gegn farsóttum í
húsdýrum. I því kerfi er gert ráð fyrir að sjóðir ESB
bæti bændum upp tjón sem þeir verða fyrir af völdum
farsótta en íslendingar myndu ekki njóta framlaga úr
þeim sjóðum þótt rekja mætti orsökina til Evrópu, þeir
era einungis ætlaðir aðildarríkjum ESB. Einhver
kostnaðarauki myndi fylgja því að ísland taki upp allan
Viðauka I en þó ekki mikill umfram það sem nefnt var
áður um valkost 2. Að frátöldum kostnaði við
rannsóknir vegna viðbótarábyrða væri fyrst og fremst
um það að ræða að koma yrði upp aðstöðu og ráða
starfsfólk til að annast eftirlit með inn- og útflutningi
dýra svo og að ákvæðum um dýravemd sé framfylgt.
Rök fyrir undanþágum
Verði niðurstaðan sú sem Ólafur ýjar að - sem sé að
íslensk stjómvöld fallist á að yfirtaka ákvæði Viðauka 1
að þeim frátöldum sem heimila flutning lífdýra til og
frá íslandi - þá geta þau stutt mál sitt ýmsum rökum.
Ólafur telur upp þessar röksemdir:
1. Nokkrir búfjársjúkdómíir sem landlægir era í
sumum aðildarríkjum ESB fyrirfinnast ekki á íslandi.
2. Landfræðileg lega íslands veitir stjómvöldum
einstakt tækifæri til að hafa eftirlit með því að
sjúkdómar berist ekki til landsins. Það er engum í hag
að stofna heilbrigði búfjár á Islandi í hættu.
3. íslenskir búíjárstofnar era afar litlir í samanburði
við Evrópu svo það verður aldrei um mikil viðskipti
með búfé að ræða milli aðildarríkja ESB og íslands.
4. íslenskt búfé hefur lifað við einangran um aldir
þannig að mjög erfitt verður að meta hvaða farsóttir
gætu brotist út ef innflutningur frá aðildarríkjum ESB
yrði gefinn frjáls. Þar má segja að sporin hræði, svo
sem afleiðingar af innflutningi sauðfjár frá Þýskalandi
á ljórða áratug aldarinnar og nýleg hitasótt í hrossum
bera vimi um.
Eins og áður segir má búast við því að viðræður
embættismanna um Viðauka I hefjist á næstu vikum en
óvíst er hvenær niðurstaða fæst og enn óljósara hver
hún verður. Það verður tíminn að leiða í ljós. En það er
ljóst að hér er um veralegt hagsmunamál að ræða fyrir
íslenska bændur og mikilvægt að þeir fylgist grannt
með gangi mála, bæði meðan á samningsgerðinni
stendur og ekki síður eftir að farið verður að framfylgja
nýjum reglurn. -ÞH