blaðið - 21.10.2005, Síða 16

16 I HEILSÆ
FÖSTUDAGUR 21.OKTÓBER 2005 blaöiö
Áfallaröskun er alvarlegur sjúkdómur
Stanslaust í flugvél
sem hristist
Stór hluti þolenda kynferðisof-
beldis þjást af sjúkdómi sem kall-
ast áfallaröskun. Áfallaröskun
er í raun eðlileg streituviðbrögð
sem ganga ekki til baka. Segja
má að þetta sé svipað og að vera
stanslaust í flugvél sem hristist
samkvæmt Þórunni Finnsdóttur
sálfræðingi. Eins geta þolendur
haft einkenni áfailaröskunar
þrátt fyrir að þjást ekki af sjúk-
dómnum sjálfum.
Þórunn segir að áfallaröskun
greinist yfirleitt ekki fyrr en fjórum
vikum eftir áfall. „Til að greina
áfallaröskun þá þarf einstakling-
urinn að hafa upplifað áfall, mikla
ógn, ótta, skelfingu og að lífi hans
væri ógnað eða annarra. Þetta
geta verið alls kyns áföll eins og
hamfarir, slys, árásir og kynferðis-
legt ofbeldi. Þetta er algjörlega háð
upplifun þess sem lendir í því, það
er nóg að hann upplifi að lífi hans
sé ógnað. Samkvæmt ameríska
flokkunarkerfinu þá þurfa að vera
mjög nákvæmt skilgreind einkenni
áfallaröskunar sem eru að atburður-
inn leiti stöðugt á fólk, svipmyndir,
martraðir og annað slíkt.“
Ætlar að labba i burtu og gleyma
Þórunn segir að rannsóknir sýna
að allt að 40% kvenna sem er nauðg-
að fái áfallaröskun. „Oft gerist það
eftir atburð, þar sem konan upp-
lifir mikinn ótta og skelfingu, að
hún ætlar bara að labba í burtu og
gleyma þessu enda er hún tilfinn-
ingalega dofin. Svo einhverjum
klukkustundum seinna þá brotnar
hún saman. Einkenni áfallaröskun-
ar eru til dæmis svipmyndir, konan
er kannski að keyra og allt í einu fær
hún svipmynd þar sem henni líður
eins og atburðurinn sé að gerast aft-
ur. Inn í þetta geta komið ákveðin
Þórunn Finnsdóttir sálfræðingur
hugarrofseinkenni eins og dofi og
óraunveruleikatilfinning.“
Stöðugt í viðbragðsstöðu
„Annað einkenni áfallaröskunar
er stöðug tilfinningaleg og líkam-
leg spenna,“ segir Þórunn alvarleg
og heldur áfram. „Þegar ráðist er á
einstakling þá býr líkaminn sig und-
ir að verjast eða flýja, konan getur
ekkert gert og er föst. Hún er tilbúin
til að verja sig en getur ekkert gert.
Eftir það er hún í þessari viðbragðs-
stöðu, eins og hrætt dýr í skóginum.
Óttinn yfirfærist á allt í umhverfi
konunnar, hún vantreystir fólki og
verður viðkvæm. Hún skynjar nei-
kvæð áreiti frá umhverfinu þannig
að hún verður þessi bitra manneskja
sem er í stöðugri varnarstöðu og
túlkar umhverfi sitt mjög neikvætt,
finnst hún alltaf vera í hættu.“
Heimurinn er ekki góður
Þórunn segir að áfallaröskun
þurfi ekki að vera varanleg. „Oftast
hverfur þetta af sjálfu sér en ef ein-
kennin eru til staðar í sex vikur þá
þarf maður að leita sér hjálpar til að
vinna úr þessu. Fyrstu dagana á eft-
ir þá þarf maður að vinna upp traust
sitt á umhverfinu og lífinu yfir höf-
uð. Fyrir atburðinn þá lifði konan
kannski í þeirri sjálfsblekkingu að
heimurinn sé góður og hún sé örugg.
Svo er henni harkalega kippt í þann
raunveruleika að það getur allt gerst
hvenær sem er, hún er í hættu og
heimurinn er ekki góður,“ segir Þór-
unn og bætir við að ef konur leita sér
ekki hjálpar þá getur áfallaröskunin
verið viðvarandi alla ævi.
Hætta á að þolendur deyfi sig
Samkvæmt Þórunni getur áfalla-
röskunin endað í persónuleikarösk-
un, þunglyndi eða kvíða ef konur
leita sér ekki hjálpar. „Áfallarösk-
un er sjaldan ein þegar á líður, þá
blandast hún yfirleitt saman við
þunglyndi, kvíða og jafnvel alvar-
lega geðsjúkdóma. Þetta er því mjög
alvarlegt ástand og alvarlegur sjúk-
dómur.“ Þórunn ráðleggur þeim
konum sem telja að þær þjáist af
áfallaröskun eða einkennum henn-
ar að leita hjálpar sem fyrst. „Marg-
ar konur ætla að reyna að gleyma
þessu, þær telja kannski að þær
séu að reyna að vernda sjálfan sig
með því að loka sig inni. En það er
það versta sem konur gera því eftir
ákveðinn tíma þá eru þær við það að
brotna og þá er hætta á að þær fari
að deyfa sig.“ Þórunn segir því að
það sé mikilvægt að tala um ofbeld-
ið við einhvern því konunum mun
strax líða betur við það. ■
svanhvit@vbl.is
Pistill minn í dag varðar kyn-
ferðisofbeldi. Það er engi'n leið
að fjalla um kynferðisofbeldi í
stuttu máli. Hvað þá sifjaspell,
sem er enn alvarlegra að því
leytinu til að þar er ofbeldis-
maðurinn/gerandinn nákom-
inn þolandanum.
Ég ákvað því að reyna í stuttu
máli að skilgreina hvað kyn-
ferðisofbeldi er og hvert hægt
er að leita eftir hjálp.
Það er hægt að lesa ítarlegar
greinar um kynferðisofbeldi,
sifjaspell og fleira á www.dokt-
or.is, en einnig má finna mikið
efni á www.stigamot.is
Ef við byrjum á því að gera okk-
ur grein fyrir þvi hver er munur-
inn á kynlífi og kynferðisofbeldi.
Kynferðisofbeldi er samheiti
yfir margskonar atferli, sem á það
sameiginlegt að þolendur þess
eru beittir ofbeldi, sem ofbeldis-
maðurinn færir í kynferðislegan
farveg. Kynferðisofbeldi er alls
staðar í kringum okkur. Hafðu
í huga að það er aðeins ofbeldi
og valdníðsla. Ofbeldið birtist á
margvislegan hátt t.d. í kynferð-
islegri misnotkun á börnum/ung-
lingum, nauðgun, klámi, vændi,
kynferðislegri áreitni í skóla, á
vinnustöðum eða annars staðar.
Oftast verða konur og börn fyr-
ir kynferðisofbeldi og ofbeldis-
Kynlíf
löngun
nautn
gleöi
andleg næring
alsælu tilfinning
„í öðrum heimi" tilfinning
nánd
traust
umhyggja
= athöfn, sem báðir aðilar vilja
og báðir njóta.
Afleiðingar kynferðislegs ofbeldis
Meirihluti þolenda
finnur fyrir skömm
Tæplega 80% kvenna sem leita til Stígamóta finna fyrir skömm.
Oft er sagt að konur og menn geti
aldrei jafnað sig af ofbeldi líkt
og kynferðislegri misnotkun eða
nauðgun. Ekki er ljóst hvort sú
staðreynd er rétt en hins vegar er
ljóst að afleiðingar þessa ofbeldis
eru miklar og langvarandi. Kon-
ur þjást af skömm, sektarkennd
auk þess sem margar þjást af
áfallaröskun. Óhætt er að full-
yrða að þeir sem verða fyrir þessu
skuggalega ofbeldi finna fyrir
einhverjum afleiðingum þess.
Samkvæmt ársskýrslu Stíga-
móta fyrir árið 2004 finna tæplega
80% kvenna sem þangað leita fyrir
skömm. Á milli 60-70% finna fyrir
lélegri sjálfsmynd, sektarkennd og
depurð. Rúmlega helmingur kvenn-
anna finnst kynlíf erfitt auk þess
sem tæplega helmingur fær svip-
myndir þar sem myndum tengdu of-
beldinu skjóta skyndilega og án fyr-
irvara upp kollinum og valda miklu
hugarangri.
Konur sem leituðu til Stígamóta
eftir kynferðislegt ofbeldi þjáðust
líka af ótta, kvíða, tilfinningalegum
doða, einangrun, reiði og sjálfssköð-
un meðal annars. Auk þess voru
rúmlega helmingur kvennanna sem
viðurkenndu að hafa sjálfsvígshug-
leiðingar og rúmlega 14% eða 33 kon-
ur gert eina eða fleiri tilraunir til
sjálfsvígs. Ef skoðað er hlutfall fólks
sem ekki eru þolendur kynferðisof-
beldis má sjá að um 4% þeirra geri
tilraun til sjálfsvígs.
Þegar ársskýrsla Stígamóta er
skoðuð vekur athygli að rúmlega
helmingur kvenna sem leitar þang-
að hefur ekki leitað aðstoðar áður.
Hins vegar eru aðrar sem hafa jafvel
leitað aðstoðar á fleirum en einum
stað s.s. hjá sálfræðingum, félagsráð-
gjöfum, félagsmálastofnun, vímu-
meðferðum og geðdeild. ■
mennirnir eru oftast karlmenn.
Kynferðisleg áreitni
Getur verið allt frá óvelkomn-
um athugasemdum til snertingar
sem viðkomandi kærir sig ekki
um. Einnig er talað um kynferðis-
lega áreitni þegar kynlífi er skipt
út eða það notað sem gjaldmiðill,
til dæmis fyrir hærri einkunnir,
til að halda vinnu eða komast hjá
falli í skóla.
Kynferðisleg misnotkun á
bömum og unglingum
Bæði stelpur og strákar geta
orðið fyrir kynferðislegri misnotk-
un og það er miklu algengara en
talað er um. Mörg þeirra barna/
unglinga sem verða fyrir misnotk-
un átta sig ekki á að þau er beitt
órétti þrátt fyrir mikla vanlíðan
sökum þess.
Ef þú hefur orðið fyrir kynferð-
islegri misnotkun eða hefur orðið
vitni að slíku (t.d. á systkinum,
vinum eða frændsystkinum) leit-
aðu þá eftir aðstoð sem allra fyrst.
Þú finnur einhvern sem er tilbú-
inn að hlusta á þig og trúa þér.
Enginn hefur rétt á að beita of-
beldi, hvort sem þú ert tengd(ur)
ofbeldismanni blóðböndum, þér
þykir vænt um hann eða hann
gefur þér gjafir. Engin afsökun
YOGASTÖÐIN HEILSUBÓT
Síðumúla 15, s. 588 57 11 og 694 61 03
YOGA YOGA YOGA YOGA YOGA
Líkamsæfingar, öndunar-
æfingar, slökun og hug-
,eiðsla-
Sértimar fyrir byrjendur og —
barnshafandi konur. www.yogaheilsa.is
Morgun-, hádegis-,
síðdegis- og kvöldtímar.
NÝTT! Astanga yoga
]
réttlætir ofbeldi.
Ef þú hefur þurft að þola kyn-
ferðislegt ofbeldi einhvern tima
um ævina, jafnvel þótt langt sé
um liðið, er mikilvægt að ræða
um reynslu sína. Kynferðisofbeldi
gleymist ekki og getur haft mikil
áhrif á tilfinningar og hæfni til að
tengjast öðrum seinna í lífinu, sér-
staklega ef það er þaggað niður.
Hvert á að leita?
Ef þú ert barn og ert beitt(ur)
misnotkun af einhverju tagi er
mjög mikilvægt að segja einhverj-
um fullorðnum sem þú treystir,
ef ekki foreldrum þá einhverjum
öðrum fullorðnum, frá reynslu
þinni. Ef þú færð viðbrögð frá
þeim fullorðna sem þér líkar ekki
Kynferðisofbeldi
Fórnarlamb:
ótti
niðurlæging
undirgefni
varnarleysi
skömm, sekt
valdaleysi
einmanaleiki
„verður að fylgja reglum hans"
sársauki
Ofbeldismaður:
yfirráð
vald
sterkur
hefur stjórn
fær„kick"
alsælu tilfinning
ákveður einn reglurnar
fyrirlitning
hatur
= einn eða fleiri einstaklingar
fullnægja sjálfum sér á kostnað
annarra.
við og /eða þér er ekki trúað tal-
aðu þá við einhvern annan.
Ef þú treystir þér ekki til þess
að ræða við einhvern nákominn
þér getur þú hringt í hjálparsíma
Rauða krossins 1717, Barnahús
eða Stígamót.
Barnahús
Þar eru rannsökuð kynferðis-
afbrotamál sem snerta börn og
unglinga yngri en 18 ára. Ef þú
ert 18 ára eða yngri og hefur orð-
ið fyrir kynferðislegri misnotkun
hringdu þá í síma: 530 2500 / GSM:
899-2508 eða sendu tölvupóst á
barnahus@barnahus.is
Stígamót
Stígamót hjálpa fólki á öllum
aldri og þangað geta allir leitað
hvort heldur eru konur eða karlar,
börn eða fullorðnir. Sími þeirra
er: 562-6868 og 800-6868, netfang
þeirra er stigamot@stigamot.is
Hægt er að lesa meira á www.
doktor.is og www.doktor.is/hva-
dermalid
Jórunn Frímannsdóttir,
hjúkrunarfræðingur og ritstjóri