Bændablaðið - 24.05.2005, Blaðsíða 20

20 Þriðjudagur 24. maí 2005
Hvað er vothey?
Segja má að notaðar séu þrjár að-
ferðir til að varðveita gras til fóðr-
unar yfir vetrarmánuðina. Í fyrsta
lagi er það þurrheysverkun, sem
miðast við það að fjarlægja svo
mikinn raka úr heyinu að örverur
ná ekki að fjölga sér. Þetta þýðir
að þurrefnisinnhaldið þarf að vera
yfir 80%.
Í öðru lagi er það votheysverk-
un þar sem forþurrkuðu grasinu
(allt að 40% þurrefni) er komið
fyrir við loftfirrtar aðstæður (rúll-
ur, flatgryfjur og turnar). Um-
hverfisbakteríur í grasinu nýta syk-
urinn í grasinu til niðurbrots og
meðan súrefnis nýtur þá endar
þetta ferli í koltvísýringi og vatni.
Þegar súrefnið er uppurið fer gerj-
un af stað og þá gengur niðurbrotið
„til hálfs“ og ediksýra, etanól og
mjólkursýra eru helstu afurðirnar.
Gerjun krefst raka og gengur best
þegar þurrefnisinnihald er minna
en 40%.
Í þriðja lagi er heyverkun þar
sem grasið er hálfþurrkað (40 -
65%) og komið fyrir við loftfirrtar
aðstæður. Þetta þurrkstig er ekki
nóg til að stöðva örveruvöxt ef súr-
efnis nýtur, en samt of hátt til að
gerjun nái að lækka sýrustigið svo
nokkru nemi.
Kostir votheysverkunar
Við þurrkun á velli á sér stað mik-
ið tap á næringarefnum. Efnaskipt-
in í plöntunni halda áfram og nær-
ingarefnunum er breytt í koltvísýr-
ing og vatn. Meðhöndlun á þurr-
legu heyi á velli veldur einnig
molnun og við það tapast hluti
blaðanna, sem eru næringarríkastu
hlutar plöntunnar. Almennt er talið
að við fullþurrkun á velli tapist á
bilinu 20-30% næringarefna. Til
að minnka þetta næringartap er
nauðsynlegt að sem minnstur tími
líði frá því að gras er slegið þar til
því er komið fyrir í öruggri
geymslu. Til að lágmarka vökva-
myndun og frárennsli frá vothey
og þar með næringartap er þó
nauðsynlegt að forþurrka grasið í
a.m.k. 30%.
Hálfþurrkun grass er algeng
þegar gras er verkað í rúllum.
Næringartap er umtalsvert við
þessa verkun en það sem verra er,
er að lystugleiki er oft lakari, en
þegar gras er verkað í vothey.
Einnig er umtalsverð hætta á
myndun eiturefna, samfara vexti
sveppa og myglu, við þessa verkun
og án efa á mikilvægi þess eftir að
koma betur í ljós á næstu árum.
Votheysverkun er ekki jafn
háð veðurfari og önnur verkun.
Við votheysverkun verður minna
næringarefnatap. Prótínniðurbrot
er þó umtalsvert við hefðbundna
votheysgerð, sem veldur því að
AAT lækkar en PBV hækkar. Vel
verkað vothey er yfirleitt lystugt
og hentar nautgripum vel og sér-
staklega hentar vothey vel til heil-
fóðurgerðar.
Íblöndunarefni í votheysgerð
Mikill fjöldi íblöndunarefna hafa
verið notuð í votheysgerð. Flest
miða þau að því að lækka sýrustig-
ið í heyinu þ.e. tryggja örugga
verkun í byrjun t.d. Sil-All 4x4.
Önnur draga úr mygluskemmdum
þegar súrefni kemst að heyinu t.d.
Mold-Zap. Nokkur efni þ.á.m. Sil-
All Fireguard hafa tvíþætta virkni
þ.e. tryggja örugga verkun í byrjun
og auka geymsluþol og draga úr
hættu á myglu þegar rúllan, flat-
gryfjan eða turninn er opnaður.
Sil-All íblöndunarefni
Umhverfisgerlarnir í grasinu fram-
leiða eins og áður segir ýmsar
óæskilegar sýrur og niðurbrotsefni
og valda þar með miklu næringar-
tapi. Sil-All íblöndunarefna byggja
á mjólkursýrugerlum sem keppa
við umhverfisgerlana og tryggja
einsleita og örugga gerjun (mynd
1). Sil-All smitar hvert gramm af
votheyi með einni milljón mjólk-
ursýrugerla. Vothey meðhöndlað
með Sil-All íblöndunarefni skilar
4-5% meira þurrefni og um 10%
hærra AAT gildi vegna þess að
gerjunin gengur hraðar og óæski-
leg efnaskipti umhverfisgerla
stöðvast fyrr.
Sil-All er framleitt af Alltech,
alþjóðlegu fyrirtæki á sviði örveru-
og lífefnafræði. Sil-All er í forystu
á Norðurlöndum og Evrópu. Sil-
All er viðurkennt af FAAS (Forage
Additive Approval Scheme), sem
vottar þar með örugga virkni þess.
Sil-All 4x4 inniheldur fjórar
tegundir mjólkursýrugerla og
fjórar tegundir hvata (tafla 2).
Mjólkursýrugerlarnir tryggja það
að sýrustigið fellur hratt (mynd
2). Hvatarnir brjóta niður fjöl-
sykrunga og skapa aukið framboð
sykurs fyrir mjólkursýrugerlana.
Sil-All 4x4 hentar í vothey með
allt að 35% þurrefni.
Sil-All Fireguard inniheldur
líkt og Sil-All 4x4 mjólkursýru-
gerla og hvata en auk þess
mygluvarnarefnin sorbat og
benzoate. Sil-All Fireguard hent-
ar í vothey með allt að 50% þurr-
efni.
Mold-Zap íblöndunarefni
Mold-Zap inniheldur buffraða
própíonsýru (ammonium di-
propionate) sem umbreytist í eig-
inlega própíonsýru við það að
komast í snertingu við raka.
Þetta form própíonsýrunnar gerir
það að verkum að hún er mun
hættuminni gagnvart fólki og
veldur lítilli tæringu á vélum þar
sem sýrustigið er mun hærra (pH
5,6 sbr. pH 1,5 fyrir própíon-
sýru). Mold-Zap er meðal annars
ætlað í þurrlegt rúlluhey (> 60%
ÞE).
Rannsóknir sýna að Sil-All
íblöndunarefni tryggja betri verkun
votheys, lystugra fóður og minna
næringartap. Aukið át og betra
næringargildi þýðir meiri mjólk,
sem gerir Sil-All mjög arðbæran
þátt í mjólkurframleiðslunni.
Fréttatilkynning frá Dýra-
læknamiðstöðinni ehf. Hellu sem
er dreifingaraðili fyrir Alltech á
Íslandi
Votheysverkun í rúllum, flat-
gryfjum eða turnum með að-
stoð Sil-All íblöndunarefna
Gerlar Hvatar
Myglu
varnarefni
Sil-All
4x4
Enerococcus faecium
Lactobacillus plantarum
Pediococcus acidilactici
Lactobacillus salivarius
Cellulase
Hemicellulase
Pentosanase
Amylase
Sil-All
Fireguard
Lactobacillus plantarum
Pediococcus acidilactici
Lactobacillus salivarius
Cellulase
Hemicellulase
Amylase
Na benzoate
K sorbate
pH
Tími
Enterococcus
Lactobacilli
Pediococci
Sil-All tryggir örugga gerjun og
hraða sýrustigslækkun
Gras
Vothey
6.5
6.0
5.5
5.0
4.5
4.0
Kóntról
Sil-All
Gerjunarferlið
Gras Vothey
Sykur Mjólkursýra +
H20
Mannitol
Alcohol
Mjólkursýra
CO2
2 H20
Einsleit gerjun með aðstoð mjólkursýrugerla
Náttúruleg gerjun
Smjörsýra
Ediksýra
Mynd 1. Sil-All skapar einsleita og örugga gerjun
Mynd 2. Þegar Sil-All íblöndunarefni er notað fellur sýrustig hratt.
Tafla 2. Innihald Sil-All íblöndunarefna.
Á undanförnum árum hefur meðalnyt
hækkað mikið. Samfara því hefur þörfin
fyrir sérstaka aðgát í fóðrun afurðamik-
illa kúa í geldstöðu og um burð aukist
verulega. Um burð þurfa efnaskipti lík-
amans að aðlaga sig hratt mikilli mjólk-
urframleiðslu. Mjög mikilvægt er að sjá
til þess að kýrin sé sem best undir þessar
breytingar á efnaskiptum líkamans búin
og þannig minnka líkurnar á sjúkdómum
tengdum burði s.s. föstum hildum, doða
og súrdoða. Eitt af því sem skiptir veru-
legu máli í þessu sambandi er að ná sem
mestu þurrefnisáti rétt fyrir burð. Þá eru
efnaskipti kýrinnar komin af stað á aukn-
um hraða og eiga auðveldara með að
mæta ört vaxandi okruþörf.
Skýringarmynd 1 sýnir að sterkt sam-
hengi er milli þurrefnisáts sem hlutfall af líf-
þunga rétt fyrir burð og þurrefnisáts á
þriggja vikna tímanbili eftir burð. Áhrif á
frjósemi og heilbrigði eru einnig mjög já-
kvæð.
Auk mikillar orkuþarfar verður skyndi-
lega rétt fyrir og við burð mikil þörf fyrir
steinefni og þá sérstakelga kalsíum vegna
mjólkurframleiðslu. Mynd 2 sýnir að kýrin
þarf 36-48 klukkustundir til að stöðva kalsí-
umfallið í blóðinu áður hún getur byrjað að
ná í kalsíum úr beinunum.
Eitt þeirra áhugaverðu efna sem bændum
stendur nú til boða og nýtist vel í baráttunni
við sjúkdóma tengdum tímabilinu kringum
burð nefnist Kuhtrank
Kuhtrank inniheldur kalsíum, glúkósu,
vitamín, snefilefni og „AktiVITA - Komp-
lex“ en þessi efni mynda heppilega samsetn-
ingu sem hjálpar líkamanum að takast á við
breytingar tengdar burði.
Í Kuhtrank er bætt AktiVITA blöndu,
sem í eru sérstök kolvetni sem meltast ekki
fyrr en í seinasta hluta meltingavegarins.
Við þetta hæga niðurbrot á kolvetnunum
myndast m.a. smjörsýra. Smjörsýran lækkar
sýrustig og stuðlar þannig að auknu heil-
brigði þarmanna og bættum meltanleika
steinefna. „AktiVITA - Komplex ® „ kemur
jafnvægi á og örvar meltingarstarfsemina.
Kalsíumjafnvægið er sérlega mikilvægt
á tímabilinu rétt eftir burð. Það hefur sýnt
sig að með notkun Milki Kuhtrank er hægt
að hafa jákvæð áhrif á kalsíumjafnvægið
ásamt því að bæta upp skort á vatni, orku og
snefilefnum.
Mælt er með að kýrin drekki u.þ.b 30
lítra af Kuhtrank strax eftir burð. Venjulegur
skammtur er 50 g í hvern lítra af heitu vatni.
Örmagna kúm eru gefnir aukalega 15 lítrar á
dag í 2-3 daga.
Horfast verður í augu við að nytháar kýr
ganga í gegnum mikið álagsskeið við burð.
Líkamsstarfsemin þarf að aðlagst hratt til
þess að geta mætt mikilli mjólkurfram-
leiðslu. Notkun á Kuhtrank er leið til þess að
auðvelda þessa aðlögun og minnka líkur á
kostnaðarsömum sjúkdómum.
Ásgeir Harðarson,
fóðurfræðingur
Mjólkurfélags Reykjavíkur
þýddi og staðfærði.
Relation between DMI one day prior calving and 21 days post-
partum (R = 0,54)
DMI one day prior calving, % of BW
D
M
I
2
1
d
a
y
s
p
o
st
-p
a
rt
u
m
,
%
o
f
B
W
þ
u
r
r
e
f
n
i

%
L
Þ

Þurrefnisát einum egi fyrir burð. (% af lífþunga)
0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5
6
5
4
3
2
1
r2=0,54
Samhengi milli þurrefnisáts við burð og
21 degi seinna . (Grummer, 1996) Ca- stig og hormónaskil (Martens,
1994)
0
2
4
6
8
10
12
14
16
-2 -1 0 1 2 3
dagar fyrir og eftir burð
e
fn
í
í
m
g Calcium-level in
blood
Parathormone
pour out
Nytháar kýr þarfnast
hjálpar - Milki Kuhtrank!