Bændablaðið - 07.04.2011, Blaðsíða 28

28 Bændablaðið | fimmtudagur 7. apríl 2011
Líf og starf
Ræktunarstarf er langtímaverk-
efni sem hefur það að markmiði
að tryggja erfðaframfarir við-
komandi búfjárkyns til langs
tíma án þess að um of sé gengið
á erfðabreytileika þess.
Kynbótaskipulagið, sem á hverj-
um tíma er unnið eftir, skiptir miklu
máli um árangur og því er mikil-
vægt að það sé stöðugt í umræðu
og mótun. Þá er nauðsynlegt að
vera sífellt að meta gildi og þýð-
ingu þeirra eiginleika sem valið er
fyrir. Íslenski kúastofninn hefur, frá
því skipulegt ræktunarstarf í naut-
griparækt hófst hér á landi í upphafi
síðustu aldar, verið ræktaður sem
einhliða mjólkurkúakyn. Í upp-
hafi var áherslan í meginatriðum á
afurðirnar en nú er ræktunarmark-
miðið samsett úr afurðaeiginleikum
og eiginleikum sem tengjast lífeðl-
isfræðilegri starfsemi og endingu.
Samhæft kynbótaskipulag
Notkun á djúpfrystu sæði hófst
hér á landi árið 1969 og þar með
varð kúakynið einn samhæfður
ræktunarhópur. Samhæft kyn-
bótaskipulag í nautgriparækt var
fyrst sett fram árið 1974 og hefur
í meginatriðum verið unnið eftir
því síðan. Rannsóknir hafa sýnt
að skilvirkasta aðferðin við að ná
fram erfðaframförum fyrir marga
eiginleika samtímis er að vega
þá saman eftir mikilvægi þeirra í
kynbótaeinkunnir.
Útreikningar á kynbótaeinkunn-
um voru teknir upp strax í kjölfar
upptöku kynbótaskipulagsins þó í
mjög einföldu formi væru. Síðan þá
hafa verið gerðar ýmsar breytingar
og endurbætur á því og þá sérstak-
lega með breytingunum sem urðu
þegar BLUP-matið var tekið upp
og farið að nota mjólkurskeiðsaf-
urðir í stað ársafurða. Mat á eigin-
leikum hefur verið endurnýjað og
breytt, nýir eiginleikar teknir með
og kynbótamarkmiðum breytt í
tímans rás. BLUP-aðferðafræðin
tryggir besta línulega óhliðraða mat
á kynbótagildi hvers einstaklings
og tryggir þannig hámarks erfða-
framfarir fyrir þá eiginleika sem
metnir eru hverju sinni.
Þar sem kúakynið er einn rækt-
unarhópur og upplýsingarnar sem
nýtast í ræktunarstarfinu koma í
mestum mæli gegnum skýrsluhald-
ið og sæðingastarfsemina, er virk
þátttaka bænda í þessum verkefn-
um lykillinn að þeim árangri sem
næst á hverjum tíma. Kynbótamat
er reiknað reglulega og uppfært.
Í hvert sinn sem kynbótamatið er
reiknað er það gert fyrir alla gripi
sem þá eru í gagnagrunni skýrslu-
haldsgrunnsins „HUPPU“ svo þar
eru ávallt nýjustu upplýsingar um
kynbótagildi hvers grips.
Erfðaframför
Útreikningar á kynbótamati eru
nú unnir af Landbúnaðarháskóla
Íslands eftir sérstöku samkomulagi
milli skólans og Bændasamtakanna.
Ágúst Sigurðsson framkvæmir
útreikningana og í kjölfar hverrar
kynbótamatskeyrslu hefur hann
lagt mat á erfðaframför bæði hvað
varðar einstaka eiginleika og heildar
framfarirnar. Síðasta úttekt á erfða-
framförum í stofninum var gerð í
kjölfar kynbótamats sem unnið var
í júlí 2010. Í þeirri úttekt kemur
fram að erfðaframför er fyrir alla
þá eiginleika sem eru hluti af heildar
kynótaeinkunninni og sama er að
segja um prótein% og fitu%. Það
kemur einnig fram að erfðaframfar-
ir eru mun hraðari nú eftir að BLUP
matið var tekið í notkun. Mestar
eru framfarirnar fyrir afurðaeigin-
leikana og svara til þess að árleg
erfðaframför sé ríflega 1.0 kg af
próteini sem er litlu lægra en það
sem gerist í nágrannalöndum okkar.
Erfðaframför fyrir júgur og spena
er sem svarar u.þ.b 0,5 stigum á ári
frá 1995. Árleg erfðaframför fyrir
mjaltir eru u.þ.b 2,5 stig og fyrir
skap nál. 1,8 stig á þessu tímabili.
Sá eiginleiki þar sem framfarir eru
minnstar er frjósemi sem um nokk-
urt skeið var í afturför.
Ræktunarstarfið í
nautgriparæktinni
Það er mikilvægt að stöðug
umræða sé um ræktunarstarfið
í nautgriparæktinni. Einnig um
erfðafræðilega stöðu kúakynsins,
hvað má gera betur og hvar megi sjá
hættumerki. Á undanförnum árum
hefur verið unnið að margvíslegum
rannsóknum sem tengjast þessum
málum. Þar má nefna rannsóknir
á stöðu skyldleikaræktar, arðsemi
kynbóta, tíðni dauðfæddra kálfa,
stöðu erfðabreytileika og sérkenn-
um próteina. Allar þessar rannsóknir
sýna að íslenski kúastofninn er ekki
í hættu hvað varðar erfðafræðilega
þætti en sýna jafnframt fram á
mikilvægi þess að vandað sé til
allra verka.
Þeir útreikningar á erfðafram-
för stofnsins sem hér er vitnað til
sýna einnig að ræktunarstarfið er
að skila miklum árangri og líklegt
er að enn megi bæta þar úr með
endurskoðun á matsaðferðum og
mati á einstökum eiginleikum. Þá
er hin mikla notkun heimanauta að
tefja fyrir hámarksframförum. Er
því eins og er ekkert til fyrirstöðu
að íslenska kúakynið verði áfram
ræktað sem megin framleiðslukyn
í íslenskri nautgriparækt.
Sett séu skilgreind
ræktunarmarkmið
Það er nauðsynlegt fyrir okkar
nautgriparækt að sett séu skilgreind
ræktunarmarkmið fyrir íslenska
kúakynið því eftir því er kallað á
ýmsum vettvangi. Við mótun þeirra
markmiða er mikilvægt hafa að leið-
arljósi að samþætta framfarir þeirra
eiginleika sem skipta meginmáli
fyrir mjólkurframleiðslu á hverjum
tíma en jafnframt skal gæta þess að
halda ásættanlegum erfðabreytileika
og sveigjanleika til að bregðast við
breyttum aðstæðum.
Undanfarið hefur umræða og
áhugi á nautgriparækt verið að
aukast og bændur sýna ræktunar-
starfinu mikinn áhuga. Þetta hefur
glögglega komið í ljós á fundum
og öðrum samkomum um naut-
griparækt. Það er mikilvægt að þessi
umræða og vakning haldi áfram að
þróast því við mótun framtíðar-
stefnu og markmiða þurfa allir að
koma að málum og fá tækifæri til
að láta skoðanir sínar í ljós.
Ræktunarstarfið í nautgriparækt
að skila miklum árangri
Fjóstíran
Magnús B. Jónsson
Ráðunautur í nautgriparækt
Ísmótið Mývatn Open var haldið
í gullfallegu veðri fyrir skömmu.
Mótið gekk vel í alla staði, þátt-
takan góð og flottir hestar á ísnum.
Alls voru 70 skráningar á mótið en
keppt var í fjórum flokkum. Úrslit
urðu eftirfarandi:
Tölt B
1. María Marta Bjarkadóttir
-- Víkingur frá Úlfsstöðum 6,83
2. Baldvin Kr. Baldvinsson
-- Mist frá Torfunesi 6,67
3. Stefanía Árdís Árnadóttir
-- Vænting frá Akurgerði 6,0
4. Páll Viktorsson
-- Taktur frá Hestasýn 5,67
5. Auðbjörn Kristinsson
-- Svala frá Enni 5,17
Tölt A
1. Stefán Friðgeirsson
-- Saumur frá Syðra-fjalli 6,97
2. Sölvi Sigurðarson
-- Nanna frá Halldórsstöðum 6,80
3. Elvar Einarsson
-- Lárus frá Syðra-Skörðugili 6,67
4. Vignir Sigurðsson
-- Prinsessa frá Garði 6,63
5. Ásdís Helga Sigursteinsdóttir
-- Gýgja frá Úlfsstöðum 6,60
Stóðhestakeppni
1. Blær frá Torfunesi
-- Erlingur Ingvarsson 8,62
2. Tristan frá Árgerði
-- Stefán Birgir Stefánsson 8,50
3. Möttull frá Torfunesi
-- Lilja 8,46
4. Steinar frá Sámsstöðum
-- Höskuldur Jónsson 8,38
5. Dagur frá Strandarhöfði
-- Stefán Friðgeirsson 8,34
Skeið
1. Páll Viktorsson
-- Kóngur frá Lækjamóti 8.44
2. Svavar Hreiðarsson
-- Jóhannes Kjarval frá Hala 8.68
3. Höskuldur Jónsson
-- Sámur frá Sámsstöðum 8.96.
/MÞÞ
Úrslit B tölt, 1. María Marta og Víkingur, 2. Baldvin Kr. og Mist, 3. Stefanía
og Vænting, 4. Páll og Taktur, 5. Auðbjörn og Svala, 6. Jóhannes og Össur.
Flottir hestar á Mývatn Open
Raddir kúabænda - naut.is
Aðalfundur Landssambands kúa-
bænda var haldinn á Akureyri nú
í lok mars. Þar voru samþykktar
margar ályktanir, sem allar má
finna á vef LK, naut.is, jafn-
framt sem þeim verða gerð skil í
Bændablaðinu. Ég hvet bændur
og aðra áhugamenn um naut-
griparækt að kynna sér þær.
Miklar umræður sköpuðust í
vinnuhópum, sem fóru yfir til-
lögurnar sem fyrir fundinum lágu.
Jafnframt því að fundurinn fjallaði
um tillögur að ályktunum, lágu fyrir
honum drög að stefnumörkun, sem
unnið hefur verið að frá síðasta aðal-
fundi. Um þær sköpuðust einnig
miklar umræður og mótuðust mark-
mið og leiðir stefnumörkunarinnar
enn frekar á fundinum. Var þeim
vísað til stjórnar til áframhaldandi
vinnslu.
Í umræðum, bæði í vinnuhópum
og ræðustól, vitna fulltrúarnir oft
í bú sín og rekstur, til að leggja
áherslu á orð sín. Sérstaklega tók
ég eftir því núna hve margir ræddu
um ræktunarstarf. Einnig koma af
og til upp umræður á Kýrhausnum
um ræktunarstarfið. Eðlilega er það
bændum hugleikið að kýrin, sem er
grunnforsenda mjólkurframleiðsl-
unnar, sé þannig úr garði gerð að
hún geti framleitt sem mestar og
bestar afurðir á sem hagkvæmastan
og heilbrigðastan hátt. Til að svo
verði þarf ræktunarstarfið að vera
öflugt. Bændur þurfa að velja naut á
bestu kýrnar sínar, Nautastöðin þarf
að fá öfluga kálfa á stöðina og sem
flestir þeirra þurfa að fá góðan dóm.
En því miður er þetta ekki alveg
svo einfalt. Nautin sem koma á
Nautastöðina eru of mörg með ein-
hverja galla, sem við getum ekki
sætt okkur við. Til þess að koma
í veg fyrir skyldleikarækt og hafa
nokkurt úrval af nautum fá sum naut
heimild til áframhaldandi notkunar
þrátt fyrir einhverja galla. Það er
því bændanna að para saman kýr
og naut á þann veg að sem líkleg-
ast sé að vænlegur gripur verði til.
Heimanautanotkun þurfum við
algjörlega að lágmarka, þær kýr
sem eru undan heimanautum hjálpa
okkur lítið í ræktunarstarfinu. Ein
af stefnumörkunartillögunum er
að meta hvort til greina komi að
taka upp blendingsrækt í íslenska
kúastofninum, hverjir kostir þess og
gallar séu. Verði sú tillaga í endan-
legri stefnumörkun, er spennandi að
sjá hvaða áhrif blendingsrækt getur
haft á íslenska kúakynið.
Fagráð í nautgriparækt er nú
um stundir að velta fyrir sér for-
gangsröðun verkefna í kynbótum.
Hefur þar sérstaklega verið rætt um
frjósemi, mjaltir og mat á afurða-
eiginleikum. Mjög víða í fjósum
eru tölvutengd mjaltakerfi þar sem
skráðar eru ýmsar upplýsingar um
hverja kú. Þær upplýsingar þarf
að nota í kynbótamatinu, t.d. upp-
lýsingar um mjaltahraða. Jafnframt
heldur sæðingakerfið saman ýmsum
upplýsingum sem vert væri að nota
við kynbótamatið. Í umræðum um
kynbótastarfið skapast eðlilega
miklar umræður um skapeiginleik-
ann. Hann er erfiður í mati, þar sem
skoðun bænda á því hvernig kýr
eiga að vera skapi farnar eru mis-
jafnar eftir því hvernig fjósgerðin
er, já og eftir því hvernig bóndinn
er sjálfur. Fást þarf niðurstaða í það
hvernig best er að meta skapið.
Fljótlega nú á vordögum mun
Fagráðið funda ítarlega um kyn-
bótamatið og meta niðurstöður
þeirra nauta sem eru að koma úr
afkvæmaprófun. Upp hefur komið
sú hugmynd að halda í haust bænda-
fund um kynbætur mjólkurkúa.
Nauðsynlegt er að Fagráðið og
landsráðunautar í nautgriparækt
heyri beint frá bændum þeirra
skoðanir á kynbótastarfinu og þeirri
stefnu sem þar er verið að fram-
fylgja.
Guðný Helga Björnsdóttir
stjórnarmaður í Landssambandi
kúabænda og formaður Fagráðs
í nautgriparækt.
Nýjar áherslur í ræktunarstarfinu