Fréttablaðið - 16.03.2012, Blaðsíða 17

FÖSTUDAGUR 16. mars 2012 17
Ég ætla að byrja á játningu. Ég öfunda Bíla-Ísland. Á Bíla-
Íslandi er skilvirkt markaðshag-
kerfi. Þar kostar allt sitt, en allt
er til. Bíla-Ísland virkar.
Ég elst upp á Fóta-Íslandi. Á
Fóta-Íslandi notar fólk fætur, hjól
eða strætó til að ferðast. Fóta-
Ísland er vitanlega ekki sérlega
fjölmennt. Lengi vel vissu raunar
fæstir að Fóta-Ísland væri yfir-
höfuð til og þeir sem það þó gerðu
héldu að þar byggju aðallega
fátæklingar og útlendingar. Sem
að mörgu leyti var ekki alrangt.
Fóta-Ísland var þannig eins
konar huglægt gettó. Fáir ímynd-
uðu sér að nokkur byggi þar
nema af fjárhagslegum ástæðum,
nema kannski einstaka bóhemar.
Og vissulega er Fóta-Ísland ekki
dýr staður til að búa á en ókostur-
inn við hann er að þjónustan þar
er gjarnan rekin á félagslegum
forsendum. Og vond eftir því.
Ef bensín hækkar þurfa íbúar
Bíla-Íslands að borga meira fyrir
bensín meðan íbúar Fóta-Íslands
þurfa að horfa fram á niðurskurð
í strætókerfinu. Svona er þetta.
Á Bíla-Íslandi borga menn mikið
en fá það sem þeir þurfa. Á Fóta-
Íslandi borga menn lítið sem ekk-
ert og fá lítið sem ekkert.
Ég keypti mér hjól fyrir
nokkrum árum með innbyggð-
um ljósrafal á framhjólinu. Eftir
hálft ár hætti hann að virka. Ég
fór með hjólið á upprunalega
sölustaðinn, þar sem viðgerðar-
mennirnir smurðu það og stilltu
en ypptu svo öxlum yfir ónýta
ljósinu. Þeir kynnu ekkert á
svona lagað. Ég sé þetta ekki ger-
ast á Bíla-Íslandi. Þar er manni
skutlað til og frá vinnu á meðan
ötulir starfsmenn bílaumboðs-
ins kíkja á bilunina. Og ef bil-
unin er ekki á ábyrgð þá er við-
gerðin vissulega sjúklega dýr, en
allavega möguleg.
Ef bíl er stolið á Bíla-Íslandi er
það tekið alvarlega. Menn taka
af manni skýrslu og reyna jafn-
vel að finna bílinn. Sé hjóli stolið
á Fóta-Íslandi er flestum sama.
Þótt hjólaþjófnaðir séu algjör
plága upplýsast þeir aldrei og
ekkert er gert til að sporna við
þeim. Það væri auðvelt að koma
upp kerfi þar sem sölumenn og
aðrir gætu skráð stellnúmer
hjóla hjá lögreglu. Eða selja
hjólin með almennilegum lásum.
Flestir íslenskir hjólalásar flokk-
ast sem barnalásar og eru ekki
ætlaðir til notkunar í alvöru-
borgum. Hugsið ykkur ef stela
mætti 90% bíla með garðklippum
einum saman.
Menntakerfi Bíla-Íslands er
einkarekið og fjárhagslega sjálf-
bært. Ökunám kostar um þrjú
hundruð þúsund krónur og eng-
inn vælir yfir því. Ein klukku-
stund í ökukennslu kostar jafn-
mikið og önn í framhaldsskóla.
Allir borga með glöðu geði. Ekk-
ert tal um „jafnrétti til bílprófs“
eða „rétt til aksturs óháð efna-
hag“. Jafnvel bílprófið sjálft er
tekið hjá einkaaðilum og kostar
sitt. En fyrir vikið er framboðið
á þjónustunni ótrúlega gott. Það
er til dæmis hægt að hefja öku-
námið hvenær sem er. Skrifleg
og verkleg próf er hægt að taka
alla daga ársins. Ekkert nám
utan Bíla-Íslands er jafnsveigj-
anlegt og jafneinstaklingsmiðað.
En þótt markaðshyggja Bíla-
Íslands sé aðdáunarverð þá
er samt einn stór þáttur sem
henni er undanskilinn. Vega-
kerfið sjálft er ríkisbákn. Það
er fjármagnað með skattheimtu
og byggt upp af hinu opinbera.
Sveitarfélög fjármagna vegagerð
með sköttum á alla fasteignaeig-
endur, óháð því hvort þeir eiga
bíl eða ekki. Eins mikið og kvart-
að er undan sköttum á bensín þá
er staðreyndin sú að þeir sér-
skattar hafa á undanförnum
árum ekki staðið undir kostnað-
inum af viðhaldi og uppbygg-
ingu vegakerfisins. Menn eiga
samt ekki í minnstu vandræðum
með að hvetja í sömu andrá til
lækkunar bensíngjalda og stór-
aukinna útgjalda til vegagerð-
ar. Slíkt gengur auðvitað ekki
upp nema að aðrir skattar verði
hækkaðir eða peningar teknir
frá öðru.
Raunar er til leið til að lækka
álögur á bensín og hraða jafn-
framt uppbyggingu vegakerfis-
ins, án þess að þurfa sækja féð í
aðra sjóði eða í vasa allra skatt-
greiðenda. Sú leið felst í því að
láta stærri framkvæmdir næstu
ára byggjast upp í gegnum einka-
framkvæmd og fjármagna þær
með gjöldum þeirra vegfarenda
sem umrædda vegi nota. Vissu-
lega yrði þannig markaðsvætt
vegakerfi dýrara í notkun fyrir
umrædda vegfarendur. En það
yrði fáránlega skilvirkt. Eins og
allt annað á Bíla-Íslandinu góða.
Pawel Bartoszek
stærðfræðingur
Í DAG
Bíla-Ísland
Fyrir nokkru síðan var sagt frá því í fréttum að amerísk
sorpeyðingarfyrirtæki hefðu
áhuga á að kaupa og starfrækja
Kölku, sorpbrennslu Suðurnesja,
og flytja hingað til förgunar iðn-
aðar- og sjúkrahússorp frá Kan-
ada og Bandaríkjunum.
Mér finnst ótrúlega hljótt hafa
verið um þetta mál og hvergi hefi
eg séð nein afgerandi andmæli
gegn þessari ráðagerð.
Að mínu mati hafa Íslending-
ar meiri þörf fyrir flest annað
en innflutning á sorpi sem þessi
stórveldi eru í vandræðum með
að eyða sjálf á forsvaranlegan
hátt.
Það getur varla verið fjár-
hagslega hagkvæmt að flytja
slíkt sorp til fjarlægra landa til
förgunar, svo að augljóst er að
eitthvað annað liggur að baki.
Heyrst hefur um slíka flutninga
til nokkurra þróunarlanda þar
sem komið hafa upp stórfelld
mengunarvandamál og að ein-
mitt sé verið að loka fyrir slíka
starfsemi þar og því ekki undar-
legt að leitað sé hingað í fram-
haldi þess.
Í Víkurfréttum annan febrú-
ar sl. segir m. a. um. þetta mál:
„Áhugi Bandaríkjamanna stafar
fyrst og fremst af mjög stífum
reglum í þeirra heimalandi og
því kaupi þeir nú m.a. brennslu í
fleiri löndum.“
Er trúlegt að það kosti minna
að framfylgja ásættanlegum (stíf-
um) reglum hér en í Bandaríkj-
unum eða er hreinlega verið að
segja okkur að sætta okkur við
slakari mengunar- og heilbrigð-
iskröfur?
Í sömu grein Víkurfrétta segir
að hjá sorpbrennslunni Kölku hafi
þegar hlaðist upp stórt öskufjall
og engin lausn hafi fundist á því
hvað hægt sé að gera við öskuna,
hún sé nú geymd í gámum á
nokkrum stöðum á Suður nesjum,
í Sandgerði, Garði og gömlu sorp-
eyðingarstöðinni við Hafnarveg.
Enn fremur segir þar orðrétt:
„Ekki hefur fundist lausn á því
hvernig Kalka getur losað sig við
úrganginn, öskuna. Er m.a. verið
að skoða það alvarlega að sigla
henni til Danmerkur þar sem
hægt væri að urða hana.“
Eru framtíðaratvinnuhorf-
ur Suðurnesja (og reyndar allra
Íslendinga) virkilega orðnar svo
slæmar að þörf sé á innflutn-
ingi á iðnaðar- og sjúkrahús sorpi
frá Kananum og útflutningi á
úrgangsösku frá brennslu þess?
Meðan við Íslendingar erum í
vandræðum með að eyða okkar
eigin sorpi, þá eigum við ekki að
ljá máls á því að taka við iðnað-
ar- og sjúkrahússorpi frá öðrum
löndum til förgunar.
Því vil eg skora á ráðherra
umhverfis- og heilbrigðismála að
vísa þessu máli frá hið bráðasta.
Það er ekki forsvaranlegt að ljá
þessu eyra eða að láta það velkj-
ast til lengdar í umræðu, svo frá-
leitt sem það er.
Íslendingar eiga ekki
að skeina Ameríkana
Í nýliðinni viku samþykkti samþykkti Alþingi mikilvæga
lagabreytingu sem tekur af vafa
um skyldu stjórnvalda til þess
að upplýsa almenning þegar
lífi og heilsu fólks stafar hætta
af losun mengandi efna. Sem
fyrsti flutningsmaður málsins
fagna ég niðurstöðunni og tel að
hér sé á ferðinni mikil réttarbót
fyrir íslenskan almenning þar
sem bein frumkvæðisskylda
stjórnvalda varðandi upplýs-
ingagjöf hefur ekki verið inn-
leidd í íslenska löggjöf áður.
Frumvarp þetta var fyrst lagt
fram á síðasta ári, í kjölfar þess
að upp komst um mikla díoxíð-
mengun frá nokkrum sorpeyð-
ingarstöðvum á landsbyggðinni.
Kom í ljós að búfjárafurðir í
námunda við sorpeyðingar-
stöðina Funa í Skutulsfirði voru
díoxíðmengaðar, og að opinberir
eftirlitsaðilar höfðu haft vitn-
eskju um að díoxíðmengun frá
Funa hafði verið tugfalt yfir
viðmiðunarmörkum um langt
skeið. Opinberir eftirlitsaðilar,
sveitarfélagið og umhverfis-
yfirvöld sættu harðri gagnrýni
fyrir viðbragðsleysi og upplýs-
ingaskort, enda hafði almenn-
ingi ekki verið gerð grein fyrir
menguninni fyrr en Mjólkur-
samsalan fann díoxíðmengun í
mjólk kúa frá bænum Engidal
og málið komst í hámæli.
Skömmu síðar kom í ljós að
sorpeyðingarstöðin á Kirkju-
bæjarklaustri – sem stendur á
skólalóð sveitarfélagsins – hafði
um allnokkurt skeið valdið díox-
íðmengun sem var hundraðfalt
yfir mörkum, án þess að for-
eldrar skólabarnanna sem léku
sér í námunda hefðu um það
nokkra vitneskju. Þá reynd-
ust stöðvarnar í Vestmanna-
eyjum og á Húsavík hafa losað
mikið díoxíðmagn umfram
viðmiðunar mörk.
Frá því þetta frumvarp leit
fyrst dagsins ljós, á vordögum
2011, hafa ýmsir þeir atburð-
ir orðið sem sanna enn frekar
þörfina fyrir lagabreytingu
af þessu tagi. Ég læt nægja að
nefna tvennt: Kadmíum-meng-
aðan áburð sem dreift var á tún
þrátt fyrir vitneskju opinberra
eftirlitsaðila um innihaldið, og
iðnaðarsalt í matvælum sem
árum saman var látið viðgang-
ast með þegjandi samþykki hins
opinbera.
Nú er þessum þagnarkafla
vonandi lokið. Hér eftir þurfa
stjórnvöld og opinberir eftir-
litsaðilar ekki að velkjast í vafa
um það hvort þeim beri að upp-
lýsa almenning um það þegar
losun mengandi efna skapar
hættu fyrir heilsu manna eða
dýra. Hér eftir má ljóst vera
að almenningur á rétt á því að
varðveita lífsgæði sín og heilsu
og taka ákvarðanir um búsetu
og athafnir á grundvelli upp-
lýsinga .
Það er hins vegar sorglegt að
verða vitni að því að þingmenn
Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks skuli hafa lagst gegn
þessari breytingu og reynt allt
fram á síðustu stundu að bregða
fæti fyrir frumvarpið. Það segir
þó meira en mörg orð um hvaða
augum sömu þingmenn líta
almannahagsmuni andspænis
þrengri hagsmunum rekstrar-
aðila mengandi starfsemi – að
ekki sé minnst á afstöðuna til
hlutverks opinberrar stjórn-
sýslu.
En lagabreytingin er orðin
þrátt fyrir andstöðu sterkra
afla. Nú er ljóst að opinberir
aðilar mega ekki lengur þegja
yfir því sem þeir vita þegar
heilsa almennings og lífsgæði
eru í húfi. Það er vel.
Þagnarmúrinn rofinn
Umhverfisvernd
Ólína
Þorvarðardóttir
alþingismaður
Umhverfismál
Ingimar
Sveinsson
fv. kennari við Land-
búnaðarháskólann á
Hvanneyri
Lagerútsala
Das Möbelhaus
Bjóðum vandaða vöru á frábæru verði.
Sófar frá 62.000 kr
Opið einungis í nokkra daga!
Vertu velkominn, sjón er sögu ríkari!
Erum í Korputorgi, Gamla Office Outlet plássinu
Opið virka daga frá 11-18:30 og helgar frá 12 - 18