Fréttablaðið - 29.03.2012, Blaðsíða 10

29. mars 2012 FIMMTUDAGUR10
FRÉTTASKÝRING: Stjórnmálamenn velta fyrir sér framtíðarskipan lífeyrismála
Ársfundur Umhverfisstofnunar á Grand Hótel, föstudaginn 30. mars 2012 klukkan 13.00
Akureyri - Egilsstaðir - Ísafjörður - Mývatn - Patreksfjörður
Reykjavík - Snæfellsnes - Vestmannaeyjar
» Díoxín og sorpbrennslur
» Framkvæmdir á
friðlýstum svæðum
» Stjórn vatnamála
» Viðskiptakerfi með
losunarheimildir
» Friðlýsingar
» Gæðakerfi
» Svanurinn í grænu hagkerfi
» Loftgæði um áramót
» Evrópugerðir um
plöntuvarnarefni
» Gagnsæi og miðlun
upplýsinga
» Hreindýrstarfar með
vír á hornum
» Beiting þvingunarúrræða og
eftirfylgni eftirlits
Meðal efnis
» Ávarp umhverfisráðherra
» Kristín Linda Árnadóttir, forstjóri
» Skúli Helgason, þingmaður
» Maarten Hajer, forstjóri
Umhverfisstofnun Hollands
» Veiting Svansleyfis
» Halldór Halldórsson, formaður
Sambands íslenskra sveitarfélaga
stjórnar fundinum
Styttri erindi
Ákveðin skilyrði þarf til þess
að gegnumstreymiskerfi
borgi sig betur en sjóðsöfn-
un lífeyrisréttinda. Áhugi
stjórnmálamanna á lífeyris-
sjóðum er sagður ills viti.
Skiptar skoðanir eru um
ágæti kerfisbreytingar í líf-
eyriskerfi landsmanna.
Hugmyndir sem settar hafa verið
fram um breytingar á lífeyrissjóða-
kerfi landsins hafa hlotið dræmar
undirtektir. Nú síðast sagði Helgi
Magnússon, stjórnarformaður Líf-
eyrissjóðs verzlunarmanna, í ræðu
sinni á ársfundi sjóðsins í fyrradag
að aukinn áhugi stjórnmálamanna
á lífeyrissjóðunum væri ills viti.
Vísaði hann þar
einna helst til
hugmynda um
breytta skatt-
lagningu l íf-
eyrisgreiðslna
og um þátttöku
sjóðanna í fjár-
mögnun stór-
verkefna.
Ögmundur
Jónasson innan-
ríkisráðherra, Álfheiður Ingadótt-
ir, varaformaður þingflokks Vinstri
grænna, og Lilja Mósesdóttir, þing-
maður utan flokka, hafa hins vegar
fyrir skömmu öll talað fyrir rót-
tækum breytingum á lífeyrissjóða-
kerfinu. Álfheiður viðraði hugmynd
um að sameina kerfið í einn lífeyris-
sjóð, en Ögmundur og Lilja hafa
rætt um að kerfið yrði fært frá því
að vera sjóðsöfnunarkerfi yfir í svo-
kallað gegnumstreymiskerfi.
Minna hefur hins vegar farið
fyrir umræðu um vænleika þess
að skipta yfir í gegnumstreymis-
kerfi. En þó er ekki úr vegi að rifja
upp orð Más Guðmundssonar seðla-
bankastjóra frá því í október í fyrra,
þegar hann hélt erindi um íslenska
lífeyriskerfið á málþingi til heiðurs
Hrafni Magnússyni, fyrrverandi
framkvæmdastjóra Landssambands
lífeyrissjóða.
Í erindinu benti hann á að þótt
sjóðirnir hafi orðið fyrir verulegu
höggi við hrunið mætti ekki gleyma
að hluti af því tapi hafi verið leið-
rétting. „Eignaverðsbólan og sam-
svarandi ávöxtun lífeyrissjóða var
að hluta til froða,“ sagði hann og
kvað þá ávöxtun því að hluta til
aldrei hafa verið raunverulega. „Við
vissum alltaf að áfall af þessu tagi
væri ein stærsta áhættan sem líf-
eyriskerfi byggt á sjóðsöfnun stóð
frammi fyrir. Kerfið fékk vissu-
lega á sig högg en það brotnaði
ekki, og það er ekkert sem segir á
þessum tímapunkti að litið fram á
veginn verði raunávöxtun á fjár-
málamarkaði lægri en hagvöxtur,
en það er skilyrði þess að gegnum-
streymiskerfi borgi sig betur en
sjóðsöfnunar kerfi.“
Segja má að Lilja hafi hafið máls
á breytingum á kerfinu í umfjöllun
á vef sínum í byrjun síðasta mán-
aðar. Þar kvað hún núverandi kerfi
sjóðsmyndunar fela í sér hættu á
að eignir lífeyrissjóðanna rýrni og
tapist, líkt og gerst hafi í banka-
hruninu. „Auk þess byggir sjóðs-
myndunarkerfið á því að fólk öðlist
réttindi í samræmi við iðgjalda-
greiðslur. Lífeyrissjóðir viðhalda
því launamuninum á vinnumark-
aði,“ sagði hún og kvað áhættu gegn-
umstreymiskerfis fyrst og fremst
felast í aldurssamsetningu þjóðar-
innar og þróun raunlauna. „Ef raun-
laun hækka ekki í samræmi við
fjölgun lífeyrisþega á sama tíma
og fjöldi skattgreiðenda stendur
í stað, þá þarf að hækka skatta til
að fjármagna kerfið. Tekjujöfnun
í gegnum lágmarkslífeyri er mun
auðveldara að ná fram í gegnum
gegnumstreymiskerfið,“ sagði hún.
Lilja kvað blandað kerfi sjóðs-
myndunar og gegnum streymis
henta mun betur, með því væri
dregið úr áhættu, losna mætti við
verðtrygginguna og auka jöfnuð.
„Mikilvægt er að auka vægi
almannatryggingakerfisins sem
fyrst og nota það til að tryggja
öllum lágmarkslífeyri. Lífeyris-
sjóðir eiga ekki að sjá um sam-
trygginguna – aðeins um ávöxtun
viðbótar lífeyris,“ sagði hún.
Í grein sem Ögmundur Jónasson
skrifaði í síðasta mánuði í Frétta-
blaðið sagði hann augljóst að lífeyr-
issjóðakerfið í núverandi mynd væri
orðið of stórt fyrir íslenska hag-
kerfið. Taldi hann að blandan í „líf-
eyriskokteilnum“ þyrfti að breytast
hvað varðaði ráðstöfun iðgjalda og
aðra fjármögnun á kerfinu. „Að
mínu mati þarf að minnka hina
markaðs væddu sjóðsmyndun,“
sagði Ögmundur og taldi að falla
ætti frá fyrri áformum um að draga
markvisst úr vægi almannatrygg-
inga í lífeyriskerfinu. „Almanna-
tryggingar mætti fjármagna að
hluta til með iðgjöldum sem rynnu
til Almannatrygginga en einnig með
skattfé,“ sagði hann í grein sinni,
en áréttaði þó um leið að nýtt kerfi
ætti ekki að byggja á afturvirkri
skerðingu fyrri kerfa. Í þeim hafi
fólk samið um ákveðin réttindi og
fórnað á móti launahækkunum.
Álfheiður Ingadóttir talaði hins
vegar ekki fyrir því að hverfa frá
sjóðsmyndunarkerfi, heldur taldi
það hafa reynst vel og benti á að tap
lífeyrissjóðanna í bankahruninu
hafi ekki verið meira en svo en að
þeir hafi náð sér vel á strik aftur
eftir hrun. Í viðtali við Bítið á Bylgj-
unni um miðjan síðasta mánuð sagði
hún mest um vert að samræma líf-
eyrisréttindi og gera þau sjálfbær
innan kerfisins. Ekki ætti að vera
jafnmikill munur á réttindum fólks
innan kerfisins og nú væri. „En það
er mikil gæfa að við skulum eiga
þetta lífeyriskerfi. Það er allt öðru
vísi en víðast hvar og við þurfum að
standa vörð um kerfið sjálft og vita
hvert við ætlum að stefna með það,“
sagði hún og kvaðst þess vegna rifja
upp gamalt slagorð um einn lífeyris-
sjóð fyrir alla landsmenn. Hún kvað
þó þurfa frekari breytingar á laga-
umgjörð sjóðanna og aukið lýð-
ræðislegt aðhald í stjórnum þeirra.
„Við erum með uppsöfnunarkerfi
en ekki gegnumstreymiskerfi, og
þarna erum við með sjóði, að vísu
marga, sem í heildina eru jafn-
öflugir ef ekki stærri en olíusjóður
Norðmanna.“
Í einum lífeyrissjóði sagði Álf-
heiður að mætti hugsa sér að
rekstrar kostnaður yrði annar en í
núverandi kerfi með marga sjóði.
„En í slíkum stórum sjóði yrði það
náttúrulega fyrst og fremst fjár-
festingarstefnan sem skipti máli um
afkomuna. En ég legg áherslu á að
samræma réttindin sem fólk hefur.
Það tekur langan tíma að gera það.
Ójöfnuðurinn í kerfinu er jú á milli
almenna kerfisins annars vegar
og opinbera kerfisins hins vegar
og það var samkomulag um það í
síðustu kjarasamningum að reyna
að hífa upp réttindin á almenna
markaðnum,“ sagði hún, og kvaðst
alls ekki tala fyrir jöfnun réttinda
niður á við.
Á ALÞINGI Ögmundur Jónasson og Álfheiður Ingadóttir. Bæði hafa sett fram hug-
myndir um breytta skipan lífeyrismála þjóðarinnar. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Segja tekjujöfnun verða auðveldari
LILJA
MÓSESDÓTTIR
Í erindi á málþingi í Hörpu í fyrra-
haust fjallaði Már Guðmundsson
seðlabankastjóri meðal annars um
eiginleika góðs lífeyriskerfis. „Það
verður auðvitað að vera farvegur
fyrir sparnað til elliáranna. En eigi
það að vera vel uppbyggt þarf það
einnig að taka eðlilegt tillit til þeirra
áhættuþátta sem
einstaklingarnir
og þjóðfélagið
standa frammi
fyrir og tengjast
æviskeiðum
fólks. Þetta eru
áhættuþættir
sem til dæmis
markast af
lífslíkum, starfsgetu, lýðfræði, fram-
leiðni vinnuafls og ávöxtun eigna.
Enn fremur getum við gert þá kröfu
til góðs lífeyriskerfis að einhver
tekjujöfnun sé innbyggð í kerfið,
a.m.k. getum við gert þá lágmarks-
kröfu að það stuðli ekki að auknum
tekjumun. Þá viljum við að lífeyris-
kerfið búi yfir vissum sveigjanleika
og að það sé svigrúm fyrir að
einstaklingarnir hafi val. Að lokum
viljum við að lífeyriskerfið hafi
jákvæð áhrif á þjóðarbúskapinn,
þ.e. efli sparnað, auki hagvöxt og
stuðli að þróun fjármálakerfisins.“
Gott lífeyriskerfi
MÁR
GUÐMUNDSSON
Gylfi Arnbjörnsson, forseti Alþýðusambandsins, segir tillögur Lilju Mósesdóttur,
Ögmundar Jónassonar og Álfheiðar Ingadóttur miða að því að færa lífeyris-
sjóðina meira og minna undir stjórn Alþingis. Þá finnist honum afleitur sá hluti
hugmyndanna sem snýr að því að auka verulega vægi gegnumstreymis á kostn-
að sjóðsmyndunar. „Í fyrsta lagi er það vegna þess að það sem markað hefur
einn af mestu styrkleikum íslenska efnahagskerfisins, bæði fyrir og ekki síst
eftir hrun, er að við höfum að mestu leyti höndlað lífeyrisskuldbindinguna
og höndlað þann framtíðarvanda sem ríkisfjármálin standa frammi fyrir við
fjölgun eldri borgara á móti virkum á vinnumarkaði.“
Gylfi segir það hafa verið mat bæði OECD og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins til margra ára að þriggja stoða kerfið
sem hér hafi verið samið um árið 1969 og fleiri þjóðir (svo
sem Hollendingar og Svisslendingar) hafi byggt upp, sé
viðmiðið í því hvernig best er haldið á lífeyrismálum þjóða.
„Að við tökum það á hverjum tíma sem hluta af okkar
kjarasamningi að fjármagna samtímaneyslu okkar, en jafn-
framt í leiðinni afkomu okkar á eftirlaunum.“
Í sjóðsmyndunarkerfi segir Gylfi eldri borgara koma til með
að leggja ríkinu til tekjur í stað þess að vera á því byrði og
það hjálpi til við að halda úti öflugri velferðarþjónustu. Um leið bendir Gylfi á
að sá hluti lífeyriskerfisins sem ekki sé sjálfbær og þar sem ekki hafi verið tekið
á málum af ábyrgð sé opinbera lífeyriskerfið. „Þar hafa menn sópað vandanum
undir teppið, frestað því að taka á honum og talið mannréttindabrot að horfast
í augu við að menn eigi ekki fyrir kerfinu. Þetta er nákvæmlega það sem sett
hefur Ítalíu, og að maður tali nú ekki um Grikkland og önnur lönd Suður-Evrópu,
í þann vanda sem þau eiga við í dag.“
Gylfi segir því galnar hugmyndir um að taka upp nýtt lífeyriskerfi frá löndum
sem komin eru í þrot. Hann segir unnið að úrbótum á íslenska lífeyriskerfinu,
sem vissulega hafi bognað, en væri þó sannarlega eini þáttur íslenska fjármála-
kerfisins sem staðið hafi af sér hrunið.
GYLFI
ARNBJÖRNSSON
Vilja færa sjóðina undir stjórn Alþingis
Hér byggir lífeyriskerfi landsins
að stórum hluta á sjóðsöfnun. Í
sjóðsöfnun felst að launafólk greiðir
hluta tekna sinna í sjóð sem síðan
stendur undir lífeyrisgreiðslum til
þess að starfsævinni lokinni. Með
slíku kerfi, sem og valkvæmum
viðbótarlífeyrissparnaði, stendur fólk
sjálft undir þessum greiðslum og
ríkið fær af þeim skatttekjur.
Gegnumstreymiskerfi byggir hins
vegar á því að iðgjald sjóðfélaga er
notað til að greiða lífeyri þeirra sem
þegar eru komnir á lífeyrisaldur. Í
framkvæmd hefur raunin orðið sú
að ríkið, eða skattkerfi ríkja, fjár-
magna lífeyrisgreiðslurnar. Það er
því vinnuafl þjóða á hverjum tíma
sem stendur undir greiðslum til
lífeyrisþega. Dæmi eru um að ríki
hafi steypt sér í miklar skuldir til að
standa undir lífeyrisskuldbindingum
sínum. Þar á meðal eru ríki á borð
við Grikkland og Ítalíu.
Sjóðsöfnunar- eða
gegnumstreymiskerfi
Helgi Magnússon, stjórnarformaður Lífeyrissjóðs verzlunar-
manna, varaði í ræðu sinni á ársfundi sjóðsins í vikunni
sérstaklega við ásælni stjórnmálamanna í fjármuni líf-
eyrissjóðanna. „Marga stjórnmálamenn – bæði í stjórn og
stjórnarandstöðu – dreymir um að komast yfir fjármuni
lífeyrissjóðanna,“ sagði hann og minnti á að lífeyrissjóðirnir
skiptist í meginatriðum í tvö mismunandi kerfi, frjálsa kerfið
og opinbera kerfið sem væri ríkistryggt. „Það kerfi er í mínus
upp á 500 milljarða króna og við skattgreiðendur berum
ábyrgð á þeim halla.“
HELGI
MAGNÚSSON
Marga dreymir um lífeyrissjóðakerfið
Óli Kristján
Ármannsson
olikr@frettabladid.is