Fréttablaðið - 10.05.2012, Blaðsíða 30

30 10. maí 2012 FIMMTUDAGUR
Ung stúlka tilkynnir nauðgun í miðborg Reykjavíkur. Í
umræðum um málið á netinu lætur
ungur maður hafa eftir sér eitt-
hvað á þá leið að hann viti svo sem
ekkert um aðstæður en ef stúlkan
hafi komið sér í þær aðstæður að
henni var nauðgað væri lítið hægt
að vorkenna henni. Þessi ummæli
voru við mynd í umdeildu mynda-
albúmi fyrir nokkrum vikum.
Myndaalbúm þetta bar yfir-
skriftina Karlar sem hata konur
og var mikið í umræðunni. Í þeirri
umræðu var lítið rætt um þau
ummæli sem þar birtust heldur
meira um þann einstakling sem
safnaði þeim saman. Í hinum ýmsu
athugasemdakerfum var þeirri
ágætu konu sem setti albúmið
saman fundið allt til foráttu en það
var eins og enginn setti spurninga-
merki við þau ummæli sem birst
höfðu í þessu albúmi. Enginn setti
spurningarmerki við að ábyrgð
væri sett á herðar brotaþola í
nauðgunarmáli. Þetta var henni að
kenna hvort sem er, hún kom sér í
þessar aðstæður sjálf.
Síðasta sumar skrifaði ég BA-rit-
gerð mína í félagsfræði þar sem ég
fjallaði um nauðganir og viðhorf
til þeirra. Meðal annars skoðaði
ég umræðu sem farið hafði fram á
opinberum vettvangi um nauðganir
og hvaða skilaboð sú umræða
sendi út í samfélagið. Sú umræða
er nokkuð sérstök, einkum ef um-
ræðan er sett í samhengi við önnur
afbrot. Menn sem koma að nauðg-
unarmálum á æðstu stöðum í rétt-
arkerfinu vilja meina að það skipti
máli hversu drukkinn brotaþoli
er og að fólk eigi kannski að líta
oftar í eigin barm. Flestar nauðg-
unarkærur eru hvort eð er þannig
til komnar að konur sjái eftir öllu
saman daginn eftir. Konur eiga
ekki að klæða sig eins og druslur til
að verða ekki fyrir nauðgun, ekki
vera of fullar og hvað í ósköpunum
var hún að spá með að fara heim
með einhverjum manni sem hún
þekkti ekki neitt. Hún getur bara
sjálfri sér um kennt.
Í fjölmiðlum er talað um
„ meintar” nauðganir á sumum
mannamótum en því haldið fram
fullum fetum að líkamsárásir hafi
átt sér stað á öðrum. Fréttir sem
þessar hafa jafnvel birst á vef-
miðlum. Samtök sem vinna með
þolendum í þessum málum gera
ekkert annað en að ýta undir
nauðganir á útihátíðum og þeir
sem standa að slíkum hátíðum eru
sagðir fégráðugir í meira lagi og
stuðla að því að nauðganir eigi sér
stað á þessum mannamótum.
Mér og minni réttlætiskennd
er misboðið með slíkri umræðu.
Nauðgun er sérstakur glæpur og
viðhorfin eru eiginlega ennþá sér-
stakari. Sá sem ákveður að nauðga
er ekki ábyrgur heldur er reynt
að finna eitthvað, bara eitthvað til
þess að skella skuldinni á brota-
þola. Sem verður hálffáránlegt ef
reynt er að heimfæra þessi við-
horf yfir á aðrar tegundir afbrota.
Ungur maður verður fyrir líkams-
árás í Austurstræti seint á laugar-
dagsnóttu. Hann var einn á ferli
og klæddur í Hugo Boss jakkaföt.
Eða Armani. Eða í þrjátíu þúsund
króna Dísel-gallabuxur. Hlýtur þá
ekki að gefa auga leið að sá sem fer
á djammið í 30 þúsund króna galla-
buxum er bara að biðja um að vera
laminn? Auk þess var hann sauð-
drukkinn og hellti bjór yfir árásar-
manninn. Hann átti það skilið.
Nei. Það á það enginn skilið að
vera laminn. Og það kallar engin
kona yfir sig nauðgun. Þó hún sé
í flegnum bol og stuttu pilsi eða
hafi verið of drukkin eða hún hafi
daðrað við manninn sem nauðgaði
henni seinna um nóttina. Ef kona
fer eftir öllum þessum varnaðar-
orðum samfélagsins sem tíunduð
voru hér að framan en verður
samt fyrir nauðgun þá vaknar hún
daginn eftir á bömmer. Ég gerði
allt rétt en samt var ráðist á mig?
Hvernig má það vera?
Samfélagið sendir ákveðin skila-
boð til fólks, þó aðallega til kvenna,
um það hvernig það getur minnkað
hættuna á því að verða fyrir nauðg-
un. Ef viðkomandi hagar sér eins
og samfélagið vill mun allt fara vel
og það kemst í gegnum djammið án
vandræða. Þeir sem hegða sér ekki
eins og samfélagið vill geta sjálfum
sér um kennt – þeir eru sekir. En
sekir um hvað? Að hafa farið út að
skemmta sér í stuttu pilsi og fengið
sér í glas? Er það allt í einu orðið
meiri glæpur en nauðgunin sem
var framin? Það myndi engum
detta í hug að koma með þessi rök
ef um væri að ræða líkamsárásar-
mál. Eða þjófnaðarmál. Eða ...
Eins og ég sagði áðan er nauðgun
sérstakur glæpur þar sem ráðist er
gegn því helgasta sem hver mann-
eskja á, sjálfu kynfrelsinu. En á
einhvern hátt er skilaboðunum
alltaf beint að þeim sem hugsan-
lega gætu orðið fyrir broti. Ekki
gera þetta og ekki gera hitt svo þér
verði ekki nauðgað. Með réttu ætti
samfélagið að senda þessi skila-
boð til hugsanlegra gerenda og
þau ættu að vera mjög einföld, það
er að segja EKKI NAUÐGA! Því
nauðgun er glæpur. Undir öllum
kringumstæðum. Nauðgun er jafn-
mikill glæpur burtséð frá því hvort
viðkomandi hafi daðrað nokkrum
klukkustundum fyrir atburðinn eða
verið í stuttu pilsi.
Ef samfélagið lítur svo á að það
sé konunni í stutta pilsinu að kenna
að henni var nauðgað þá hlýtur sá
sem fer út að skemmta sér í Armani
jakkafötum að bera ábyrgð á því að
hann var laminn. Eða þá að samfé-
lagið fari að líta á líkamsárásir og
nauðganir með sama hætti. Því hér
er um að ræða tvenns konar afbrot
sem eru alfarið á ábyrgð þess sem
ákveður að fremja þau. Hegðun
þess sem verður fyrir brotinu á
ekki að skipta mestu máli.
Samfélagið þarf að senda
önnur skilaboð þegar kemur að
nauðgunum. Skilaboðin verða að
vera á þá leið að tekið verði á nauðg-
unum með sama hætti og tekið er
á öðrum afbrotum. Þolendur í kyn-
ferðisafbrotamálum ættu að njóta
sömu virðingar og aðrir brotaþolar
í stað þess að sitja uppi með þungan
kross skammar og sektarkenndar.
Það er annarra að bera þann kross.
Þungur kross brotaþola
Menn eru misjafnir og sam-skipti þeirra með ýmsu
móti. Sem betur fer er meiri-
hlutinn gott fólk eða að minnsta
kosti sæmilegt sem lætur fremur
gott en illt af sér leiða, hugsar
vel um fjölskyldu sína og heldur
frið við nágrannana. Sem sagt
venjulegt fólk. Það er gott að
fæðast inn í slíka fjölskyldu en
mót sögnin er sú að venjulegt fólk
er oft berskjaldað fyrir mann-
vonskunni sem sumir menn
hafa til að bera. Það hefur ekki
hugarflug til að ímynda sér þá
siðblindu sem stundum leynist
undir yfirborðinu í næsta húsi.
Jafnvel í eigin húsi. Það á við
um þau úrhrök sem fremja
nauðganir og sifjaspell.
Slíkir menn eru réttnefnd
meindýr í mannlegu samfélagi.
Þetta eru yfirleitt sjálfhverfir
menn. Öll þeirra veröld snýst
um þá sjálfa og þeirra langanir.
Smeðjulegur sjarmi einkennir
ósjaldan framkomu þeirra og
mörgum sem kynnast þeim laus-
lega þykir mikið til þeirra koma.
Þeir ráðskast með fjölskyldu sína
enda líta þeir á hana sem sína
eign. Veiti einhver þeim viðnám
er honum útskúfað og oft er þeim
orðrómi komið á kreik að viðkom-
andi eigi við geðræn vandamál að
stríða. Það eru slíkir menn sem
fremja kynferðisglæpi innan fjöl-
skyldunnar. Menn sem níðast á
dætrum sínum, stjúpdætrum,
frænkum og skjólstæðingum af
hvaða tagi sem er. Þetta eru líka
bræður, frændur, afar og allir
hinir. Þeim er ekkert heilagt.
Hvað gerir barnung stúlka
þegar faðir hennar kemur og
lýsir yfir ást sinni á henni en
segir jafnframt að hann verði að
fá að tjá henni þessa ást með því
að hafa samfarir við hana? Hún
á ekki nokkurn möguleika á að
stöðva hann því hann hefur föður-
valdið og drottnar yfir henni.
Næstu árin má hún eiga von á því
að faðirinn noti hvert tækifæri
til að hafa samfarir við hana. Svo
réttir hann henni gjafir og jafn-
vel peninga. Skömmin og sektar-
kenndin margfaldast og koma í
veg fyrir að hún segi frá. Þar með
er hún orðin kynlífsþræll föður
síns og losnar ekki úr því hlut-
verki fyrr en löngu síðar. En þá
er búið að rústa lífi stúlkunnar
með alvarlegum afleiðingum.
Hún fær að gjalda fyrir athafnir
níðingsins dýru verði.
Þetta eru ljótustu svik sem
hægt er að fremja. Hvernig getur
nokkur maður gert slíkt gagn-
vart eigin barni? Litlu stúlkunni
sem hann hélt í fangi sínu þegar
hún var nýfædd og hafði fylgst
með vaxa upp til unglingsára.
Dótturinni sem hann átti að
vernda og leiðbeina á vegferð
lífsins. Sem hann átti að hjálpa
til menntunar og þroska. Þess í
stað eyðileggur hann möguleika
hennar á þessum sviðum, brýtur
niður andlegt og líkamlegt heil-
brigði hennar og eitrar líf hennar
ævilangt.
Fyrr eða síðar komast þessi
mál upp, oftast þó löngu síðar.
Stundum líða áratugir þar til
fórnarlambið segir sögu sína.
Þá sundrast fjölskyldan oft því
sumir meðlimir hennar geta
horfst í augu við ófagran sann-
leikann en aðrir velja að afneita
glæpnum og vilja þagga hann
niður. Ýmist vegna þess að þeir
vilja ekki trúa þessu upp á við-
komandi eða bara vegna þess
að það er þægilegast. Það þarf
líka að vernda ímyndaðan orð-
stír fjölskyldunnar sem reyndar
er glataður þegar þarna er komið
sögu. Maður sem ákveður að
hafa samfarir við dóttur sína,
hann ákveður samtímis að
eyðileggja fjölskyldu sína. Hún
verður aldrei heil á eftir.
En hin mannlegu meindýr
eru hvarvetna. Jafnvel þar sem
við eigum síst von á þeim. Við
þurfum að útrýma þessum mein-
dýrum, fyrst og fremst með því
að vera vel á verði því sofanda-
háttur okkar allra í þessum
málum hefur viðhaldið miklum
sársauka þolendanna. Þessi mein-
dýr eiga bókstaflega talað engan
tilverurétt í mannlegu samfélagi.
Mannleg meindýr
Samfélagsmál
Jón M.
Ívarsson
sagnfræðingur
Samfélagsmál
Ágústa Arna
Sigurdórsdóttir
félagsfræðingur
Samfélagið þarf
að senda önnur
skilaboð þegar kemur að
nauðgunum. Skilaboðin
verða að vera á þá leið að
tekið verði á nauðgunum
með sama hætti og tekið
er á öðrum afbrotum.
Lyktarmengun
kallar á tafarlausar
aðgerðir
Nýverið var haldinn íbúa-fundur í Mosfellsbæ um
lyktarmengun frá urðunarstað
höfuðborgarsvæðisins í Álfsnesi.
Niðurstaða fundarins var einhlít.
Við óbreytt ástand verður ekki
unað og aðgerða þörf án tafar.
Byggðasamlag sveitarfélaga
um sorpeyðingu á höfuð borgar-
svæðinu, Sorpa, hefur urðað
úrgang í Álfsnesi frá árinu 1991.
Lengi vel var þessi afurð of-
gnóttar meðhöndluð sem feimnis-
mál á Íslandi og sorpi fundinn
afvikinn staður þar sem það
var ýmist brennt eða urðað án
úrvinnslu eða mengunarvarna.
Ein helsta vísbending sam fé-
lagsins um tilurð þessara staða
var fuglager í fjarska og megn
óþefur sem fyllti vitin í ákveðnum
vindáttum. Allir vissu að á rusla-
haugunum iðaði allt af lífi.
Úrgangsmál fengu þó ekki
heimili í íslenskri stjórnsýslu
fyrr en um og eftir 1990. Þær
breytingar sem mestu máli
skipta voru nýtt umhverfisráðu-
neyti, stofnun Sorpu bs. og nýjar
reglur um mengunarvarnir og
spilliefni.
Skilyrði í starfsleyfi ekki uppfyllt
Í upphafi voru markmiðin háleit
og óumdeilt að Sorpa hefur
lyft Grettistaki í meðhöndlun á
úrgangi á Íslandi á þeim tveimur
áratugum sem hún hefur starfað.
En metnaðarfullar áætlanir eiga
það til að ganga ekki eftir. Þegar
sú tillaga að koma upp urðunar-
stað í Álfsnesi var kynnt sveitar-
félögunum átti aðbúnaður að vera
þannig að engin óþægindi hlytust
af starfseminni. Fyrirheitin end-
urspeglast í starfsleyfi SORPU
en þar segir að fara skuli „ þannig
með allan úrgang til endur-
vinnslu, flutnings, förgunar eða
annarrar meðferðar að tryggt sé
að hann valdi hvergi ónæði eða
óþrifnaði.“
Ljóst er að byggðasam laginu
hefur ekki tekist að uppfylla
þetta skilyrði. Á sólríkum sumar-
degi hafa mest verið taldir átján
þúsund fuglar á sveimi yfir
urðunar staðnum. Í ofanálag á
lyktin það til að vera svo megn að
íbúar treysta sér ekki út úr húsi.
Flokkaður úrgangur –
verðmætt hráefni
En hvað er til ráða? Í nýlegum
vegvísi Evrópusambandsins að
skilvirkri nýtingu auðlinda er
áhersla lögð á viðhorfsbreytingu.
Aðildarríkjunum er uppálagt að
meðhöndla úrgang sem verð-
mæti og hætta urðun. Sex ESB-
ríki eru svo langt komin í þessu
ferli að hlutfall urðunar er undir
3% af heildarmagni úrgangs. Til
samanburðar urða Íslendingar á
bilinu 50-72%.
Fyrirmyndarríkin eiga það
sameiginlegt að flokkaður úr-
gangur er sóttur heim til íbúa.
Á Íslandi heyrir það fyrir-
komulag til undantekninga og
af ein hverjum óskiljanlegum
ástæðum hafa sveitarfélögin á
höfuðborgar svæðinu ekki getað
komið sér saman um að taka upp
sams konar verklag þrátt fyrir
fyrirætlanir þar um.
Lyktarmengun frá Álfsnesi
má rekja til lífræns úrgangs
í seyruholu og bagga sem í er
óflokkað sorp. Ef blandaður
úrgangur væri flokkaður og
meðhöndlaður sem verðmæti
væri það vandamál að minnsta
kosti úr sögunni. Um seyru-
holuna er það að segja að hún á
örugglega ekki heima í grennd
við byggð þar sem ekki er útlit
fyrir að hægt sé að koma alfarið
í veg fyrir lyktina.
Starfsleyfi SORPU í Álfsnesi
rennur út um næstu áramót. Það
er sameiginlegt verkefni eigenda
byggðasamlagsins að gera nýjan
samning og Umhverfis stofnunar
að veita leyfið. Í ljósi þeirra
óþæginda sem óþefur frá Álfs-
nesi veldur íbúum í nærliggjandi
byggðum er ákvarðanafælni
ekki í boði. Nú er aðgerða þörf.
Urðun sorps
Sigrún
Pálsdóttir
situr í umhverfisnefnd
Mosfellsbæjar fyrir
Samfylkinguna
Í ljósi þeirra óþæginda sem óþefur frá
Álfsnesi veldur íbúum í nærliggjandi
byggðum er ákvarðanafælni ekki í
boði. Nú er aðgerða þörf.
ÁLFASALAN 2012