Prentarinn - 01.01.1986, Page 4

Erik Ellegaard Frederiksen:
Eftir
hæðina
kemur
lægðin
Þegar árin færast yfir hættir
mörgum til viðkvæmni og segja
kannski: „Ó, hvað allt var gott
í gamla daga! Og viljið þið sjá
hvernig þetta er í dag!“ En ég
man mætavel hvernig hlutirnir
voru þegar ég kom heim til
Danmerkur árið 1950 eftir
langa dvöl í Englandi hjá
frægasta bókahönnuði heims.
Dönsk bókaútgáfa var vægast
sagt ömurleg. Auðvitað var
hægt að kenna stríðinu að
sumu ieyti um ástandið, einnig
lélegu skynbragði bókagerðar-
mannanna en áhugaleysi útgef-
enda var þó stærsti sökudólgur-
inn. Það var mjög auðvelt fyrir
mig að halda fyrirlestur í For-
ening for Boghaandværk og
benda á alla gallana. Reyndar
mátti tína úr 20—30 titla og
senda til Englands þar sem
bækurnar fengu verðskuldað
lof. En þar með var bara verið
að breiða yfir hina almennu
framleiðslu sem var fyrir neðan
allar hellur. í raun og veru var
það aðeins Det Danske Forlag,
framlag samvinnuhreyfingar-
innar til menningarlífsins, sem
þekkti sinn vitjunartíma og
réði Viggo Naae sem hönnuð
og þá urðu heldur betur þátta-
skil.
Fyrstu árin voru reynslutími
meðan jarðvegurinn var und-
irbúinn með fræðslu, fyrirlestr-
um og greinum í dagblöðum og
fagritum. Einstaka útgáfu-
fyrirtæki greip hugmyndina á
lofti en það sagði þó lítið.
Síðan riðu fleiri útgefendur á
vaðið og þannig opnaðist greið
leið fyrir hugmyndir sem Jok-
um Smith hafði viðrað 1954
hjá Schönberg. Ári seinna var
Austin Grandjean ráðinn sem
hönnuður hjá Gyldendal.
Hann, ásamt Jokum Smith, út-
bjó staðla fyrir bókastærðir,
pappírsval, umbrot og bók-
band og eftir örfá ár höfðum
við fyrir augunum framleiðslu
á bókum sem voru jú staðlaðar
en samt með sínum sérkenn-
um, ekki síst hvað kápumar
varðaði.
Þessir nýju straumar bárust
meira að segja alla leið inn í
menntamálaráðuneytið þar
sem menn veltu vöngum yfir
endurnýjun skólabókanna.
Þróun var hafin og hún var
studd dyggilega af Den Graf-
iske Höjskole með Eli Reimer
og Bent Rohde í fararbroddi
fríðrar fylkingar bókahönnuða.
Svo kom sjötti áratugurinn.
Hressileg ár þegar allt var leyfi-
legt. Nú var allt á uppleið. Fag-
blöðin birtu greinar um texta-
meðhöndlun og fagurfræði.
Prentarar voru enn handverks-
menn sem höfðu áhuga á að
viðhalda hugmyndafræði iðnar-
innar. Margar prentsmiðjur
skiluðu afbragðs prentgripum
sem aftur juku á markvísi
hönnuðanna og hugmyndaflug.
Þó gekk einkennilega hægt að
opna augu útgefenda fyrir þess-
um nýja lið í útgáfukeðjunni.
En Forum og Gjellerup og
ýmsir fleiri fylgdu þó þræðin-
um og sannarlega var þetta
tími bjartsýni.
En svo kom afturkippurinn.
Tæknin skall skyndilega á okk-
ur, fyrst á offsetsviðinu og síð-
an í setningunni. Mörgum lá
við örvinglun. Fyrirtækin
keyptu tæki áður en komist
hafði verið yfir byrjunarörðug-
leikana í framleiðslu þeirra.
Við fengum gráa prentun,
mjóslegið, illlæsilegt letur og
ýmis fleiri teikn um hnignun
þeirra gæða sem bókaprentun
hafði skilað hingað til.
En það tímabil tók líka
enda. í dag er litgreining og
prentun í háum gæðaflokki.
Ljóssetningin má heita full-
komin, ekki síst þegar hún er
unnin af kunnáttu, og farfagjöf
er stýrt með rafeindatækni sem
samstillir betur en mannlegt
auga. Tæknin hefur sannað til-
verurétt sinn. Þetta gildir líka
um bókbandið. Upptökuvélar
eru sameinaðar saumavélum
og límingu þar sem prentgrip-
urinn rennur í gegn af öryggi
og stöðugleika.
En einmitt núna þegar
tæknin er komin á það stig að
skila nákvæmlega því sem ætl-
ast er til af henni er dönsk
bókagerð komin í öldudal.
Við erum eiginlega á sama
stigi og 1950.
Textinn
Hve margar útgáfur láta
fylgja reglum um setningu?
Þær finnast víst ekki heldur í
prentsmiðjunum lengur. Setn-
ing í dag er unnin af ófag-
lærðum stúlkum sem þekkja
ekki til hefðanna í setning-
unni. Útkoman verður losara-
leg uppsetning, skammstafanir
renna saman, bandstrik er sett
þar sem ætti að vera þankastrik
og ýmsir fleiri annmarkar gera
textann erfiðari aflestrar og
heldur ófagran fyrir augað.
Hér við bætist að stundum er
lýsingin vitlaus og letrið verður
alltof grannt. Þannig spara
menn málningu á filmu en
skaða um leið læsileikann.
Bestu prentsmiðjurnar hafa
sýnt og sannað að setningin í
dag getur verið jafn fullkomin
og á dögum hæðaprentsins.
Það er í raun og veru engin
afsökun til fyrir því að skila
lélegri „typografiu“. Jöfiiun há-
4
PRENTARINN 1.6.86