Bændablaðið - 18.07.2013, Blaðsíða 30

30 Bændablaðið | Fimmtudagur 18. júlí 2013
Geitur hafa alla tíð verið mikilvæg-
ur búpeningur í Noregi og er talið
að fyrstu geiturnar hafi komið til
landsins fyrir um 6 þúsund árum
frá suðurhluta Evrópu. Nýting
þeirra hefur fyrst og fremst verið
til mjólkurframleiðslu undanfarna
áratugi og í dag eru í landinu um
35 þúsund geitur á um 400 búum
og því að jafnaði um 90 geitur
á hverju búi. Landsframleiðsla
geitamjólkur nemur um 23 millj-
ónum lítra og er mjólkin notuð í
margskonar afurðir, þó fyrst og
fremst til ostagerðar. Töluvert er
auk þess selt beint frá býli enda
mikil hefð fyrir heimavinnslu
afurða í Noregi.
Mörg ólík geitfjárkyn
Allt fram til þarsíðustu aldamóta
var einungis til eitt geitfjárkyn í
Noregi, þ.e. hin norska mjólkurgeit.
Eftir því sem ræktunin í suðurhluta
Evrópu sótti fram var munurinn
á mjólkurframleiðslu ólíkra
kynja slíkur að bændurnir hófu
að flytja inn betri geitur og hafa
mjólkurframleiðslueiginleikar hinnar
norsku geitar þannig verið bættir
stórlega. Auk þess eru í landinu mörg
önnur geitfjárkyn í dag, s.s. til ullar-
og kjötframleiðslu.
Mikil fækkun búa
Þegar mest var, voru skráðar 360
þúsund geitur í Noregi en það var
árið 1855. Síðan þá hefur fjöldi
þeirra fallið jafnt og þétt, þó mest
síðustu 50 árin og í dag eru í um
35 þúsund geitur í landinu. Á sama
tíma hefur nytin aukist verulega enda
mjólkurframleiðslan verið nokkuð
óbreytt síðustu 45 árin þrátt fyrir
stöðuga fækkun í norska geitastofn-
inum.
Fá um 250 krónur fyrir lítrann
Það eru 332 bú með framleiðslurétt
í landinu og er í gildi kvótakerfi.
Kvótinn fyrir árið 2013 er 22,8
milljón lítrar þannig að meðalfram-
leiðsla hvers bús er um 70 þúsund
lítrar árlega. Þó eru einnig til mörg
stór bú líkt og mæðgurnar Ann Vigdis
Solli og Linda-Mari Solli Sørensen
reka við Skogs-fjordvatn á eyjunni
Ringvassøya norðan Þrándheims en
bú þeirra var heimsótt í tengslum við
ársfund NMSM sem haldinn var í
júní síðastliðnum.
Þær eru með 220 þúsund lítra
geitamjólkurkvóta og eru með pláss
fyrir 300 geitur í nýbyggðu 600 m²
fjósi en dagsframleiðslan er allt að
2.500 lítrar. Fyrir hvern lítra fá fram-
leiðendur 12-13 norskar krónur (um
250 íkr) og er þá opinber stuðningur
innifalinn.
Geitur þurfa mikið pláss
Að sögn Lindu-Mari var mikill
munur á geitum hennar eftir að þær
komu í nýju aðstöðuna og eru þær nú
miklu rólegri. Þá er öll aðstaða hreint
til fyrirmyndar og aðbúnaður bæði
fyrir kiðin og geiturnar einkar góður.
Geitur eru í eðli sínu afar virkar og
þurfa örvun svo þeirra náttúrulega
atferli sé sem best mætt. Bændurnir
hafa því oftast afar fjölbreyttar
innréttingar hjá þeim, tröppur og
palla auk þess sem oft á tíðum má
finna margs konar leikföng í stíum
geitanna, s.s. bolta, brúsa eða annað
slíkt sem heldur þeim við efnið. Oft
er hálmur notaður í stíur geitanna
en í norðurhluta landsins er slíkt
ekki í boði og þá algengast að vera
með annað hvort strekkmetal mottur
eða plastrimla í stíunum. Þó svo að
mjólkurgeiturnar geri ekki verulega
miklar kröfur til umhverfisins þá
er þó eitt sem skiptir höfuðmáli í
norskri mjólkurframleiðslu og það
er góð loftræsting. Þar sem geiturnar
framleiða mikla mjólk umsetja þær
jafnframt mikið magn af fóðri og það
kallar á öflug loftskipti svo ekki komi
upp hósti og einhverjar lungnapestir.
Bera snemma
Huðnurnar bera framan af árinu,
frá janúar og fram í apríl, og líkt og
hér á landi fá þær 1-2 kið. Strax við
burð eru kiðin tekin undan og sett á
sjálfvirkar mjólkurfóstrur sem sjá um
að skammta þeim mjólk eftir þörfum.
Á þessu búi eru geitur sem eru af
Alpin-kyni, sem er þekkt afurðakyn,
og safna geiturnar afar litlum holdum.
Það er því svo að hafurskiðin eru
aflífuð við fæðingu, enda ekkert upp
úr þeim að hafa að sögn Lindu-Mari.
Mjólkar 12 geitur í einu!
Á búinu er mjaltabás þar sem pláss
er fyrir 24 geitur og eru 12 mjólkaðar
í einu og svo eru tækin flutt yfir á
hina hlið bássins. Um afar fullkomið
DeLaval-mjaltakerfi er að ræða og
sýna rauð ljós stöðu mjalta sem gerir
allt eftirlit auðvelt. Oftast sjá tveir um
að mjólka og reka geiturnar að þó
svo að einn geti vel séð um þennan
verkþátt, en þar sem geiturnar fá
kjarnfóður í mjaltabásnum eru þær
afar viljugar að koma til mjalta.
Nokkuð misjafnt er eftir geitum
hvað þær mjólka en á þessu búi er
meðalnytin um 750 lítrar/geit og
afurðahæstu geiturnar mjólka um
1.000 lítra á hverju mjaltaskeiði.
Aðspurð um endingu geitanna sagði
Linda-Mari að þær næðu oft 5-6
mjaltaskeiðum en auðvitað entust
sumar skemur.
Færibandagarði
Þar sem greinarhöfundur er afar
mikill áhugamaður um tæknilegar
lausnir þá vakti tvennt verulega
athygli á þessu búi. Annars vegar
áðurnefnd fóstra fyrir kiðin og hins
vegar sjálfvirka gjafakerfið fyrir
rúlluheyið, kerfi sem vel mætti
staðfæra og hafa í fjárhúsum. Um
er að ræða rafdrifinn afrúllara sem
er stjórnað af lítilli tölvu og setur
hann í gang nokkrum sinnum yfir
daginn. Á sama tíma keyrir gúmmí-
færiband eftir garðanum og flytur
heyið til geitanna. Þegar líður að
næstu gjöf byrjar færibandi á því að
keyra í öfuga átt og tekur því moðið
í burtu áður en hið ferska gróffóður
kemur á ný.
Snorri Sigurðsson
sns@vfl.dk
Nautgriparæktarsviði
Þekkingarsetri landbúnaðarins í
Danmörku
Utan úr heimi
Norskar geitur framleiða
23 milljónir lítra af mjólk
Líkt og við hefðbunda mjólkurframleiðslu með kúm er notaður sérstakur kjarnfóðurbás sem sér um að gefa geitunum fóður í litlu magni oft yfir daginn.
Einn gjafabás hentar fyrir 75 geitur. Myndir / Snorri Sigurðsson
Eins og hér sést lítur garðinn út fyrir að vera ósköp venjulegur en í botni hans var gummífæriband sem bæði sá
um að gefa geitunum og að fjarlægja moðið.
Það þarf ekki endilega að kaupa dýran búnað til þess að koma til móts við
þarfir geita.
Í norskri geitamjólkurframleiðslu er
hefð fyrir því að ala kiðin með kúa-
mjólk með fóstrum og skammta kiðin
sér sjálf.