Læknablaðið - 01.09.1976, Blaðsíða 41

LÆKNABLAÐIÐ
147
Kristján T. Ragnarsson
IÍKAMSÆFINGAR OG ENDURHÆFING KRANSÆÐA-
SJÚKLINGA
INNGANGUR
Gildi líkamsæfinga við þjálfun hjarta-
og æðakerfis kransæðasjúklinga og kyrr-
setumanna verður æ ljósara. Jafnframt
hefur vaxið skilningur á óæskilegum við-
brögðum við líkamsæfingum sama hóps
manna. Nákvæm þrekpróf eru mikilvæg
við ákvörðun líkamsþols og áhættulausa
áreynslu. Eftir kransæðastíflu verður fullri
endurhæfingu vart náð nema með skyn-
samlega ráðlögðum líkamsæfingum, byggð-
um á réttum skilningi á áreynsluþoli sjúkl-
ings. Jafn mikilvæg er meðferð geðrænna
kvilla, lausn félagslegra vandamála og bar-
átta gegn áhættuþáttum kransæðastíflu.
Frá alda öðli var líkamsáreynsla þáttur
hins daglega lífs manna. Þeir, sem voru
illa fallnir til líkamlegra átaka, biðu lægri
hlut í lífsbaráttunni samkvæmt náttúru-
kenningunni, en fyrir hina varð líkams-
áreynsla, a. m. k. innan hóflegra marka,
nauðsynleg til heilbrigðis. Á siðustu öld
hafa lífshættir stórbreytzt með aukinni
tækni og iðnvæðingu, svo stórir hópar
manna geta eytt ævinni án verulegrar lík-
amsáreynslu. Reyndar fóru ýmsir að halda
því fram, að áreynsla væri slæm fyrir
líkamann á sama hátt og vélar undir
stöðugu þungu álagi gengju úr sér. En
menn eru ekki vélar, sem eyðileggjast
við meiri notkun, heldur aðlagast þeir auk-
inni áreynslu með bættri starfsemi hinna
ýmsu kerfa og líffæra líkamans, en með
minnkuðu álagi minnkar geta á sama hátt.
Á þann hátt verða vöðvar stærri og sterk-
ari, hjarta afkastameira og nýtnara á orku,
og styrkur beina, liðbanda og sina eykst
með líkamsáreynslu. Flest virðist þannig
benda til þess, að reglulegar líkamsæfing-
ar séu nauðsynlegar til heilbrigðis og mik-
ilvægt læknisráð til að efla líkamsþrótt
og draga úr áhrifum ýmissa sjúkdóma.
Eðli aukins þróttar og afkastagetu með
líkamsæfingum er mjög háð tegund æf-
inga, og ber því að hafa vel í huga mark-
mið þeirra, þegar gefin eru ráð.
Fyrst skal nefna þungar erfiðis- eða
kraftaæfingar með öflugum vöðvasam-
drætti, eins og t. d. lyftingar, spretthlaup
og æfingar, sem kenndar voru við Charles
Atlas. Þessar æfingar eru einkum isometr-
iskar og anærobiskar. Isometrisk æfing
veldur engri breytingu á lengd vöðva við
samdrátt og þess vegna engri hreyfingu
um lið. Við anærobiska æfingu þurfa
vöðvar meira súrefni en unnt er að flytja
til þeirra, svo þeir verða að nýta orku
frá orkuríkum fosfatsamböndum, sem
myndast án súrefnis við niðurbrot glyco-
gens í mjólkursýru. Þol vöðva gegn miklu
magni mjólkursýru og súrefnisskorti vex
við þessar æfingar, en þær eru oft sárs-
aukafullar. Stærð og styrkur vöðvanna
eykst, en þessar æfingar bæta lítið starf-
semi hjarta- og æðakerfis, svo þol manna
breytist heldur ekki.
Þolæfingar, eins og langhlaup, sund,
hjólreiðar o. s. frv., eru einkum isotonisk-
ar og ærobiskar. Við isotoniskar æfingar
verður stytting á vöðvum við samdrátt,
þar eð kraftur er meiri en viðnáun, og
hreyfing verður um liði. Ærobisk æfing
er háð stöðugu streymi súrefnis til vöðv-
anna og hæfileika þeirra til að nýta það.
Við reglulegar þolæfingar eykst heildar-
súrefnisupptaka líkamans með bættri
starfsemi hjarta- og æðakerfis, og súrefnis-
nýting vöðvanna batnar, svo maðurinn get-
ur afkastað meiri vinnu en áður, bæði
hvað magn og tímalengd snertir. Hins
vegar breytist lítið stærð og styrkur vöðv-
anna, eins og kunnugt er af líkamsbygg-
ingu langhlaupara. Auk þess má nefna
margs kyns góðkynja áhrif slikra æfinga
á líkamann, sum að vísu umdeilanleg
(Tafla I).
Loks má nefna æfingar, sem miða að
því að læra ýmsar hreyfingar, unz þær