Læknablaðið - 15.09.1980, Blaðsíða 28

212
LÆKNABLADID
Dr. Pálmi Möller, prófessor
TANNSKEMMDIR OG TANNVERND Á ÍSLANDI
(Fyrri grein)
INNGANGUR
Það virðist mega staðhæfa, að tannskemmdir
hafi verið svo til ópekkt fyrirbæri meðal
íslendinga, allt frá landnámstímabilinu og fram
á miðja 19. öld. Þessi staðhæfing byggist á
athugunum á jarðneskum leifum íslendinga,
sem uppi voru á pessu tímabili, og heilbrigðis-
skýrslu, sem gefin var út 1849.
Prófessor Jón Steffensen gerði ýmsar athug-
anir á beinum íslendinga, sem jarðsettir voru á
tímabilinu allt frá 11. öldinni og fram á pá
sextándu. í pessu beinasafni voru 2527 tennur
og var hver tönn gaumgæfilega skoðuð. Engin
vegsummerki tannskemmda voru sjáanleg
(17).
í Peabodysafninu við Harvard Háskóla er
nokkuð safn mannabeina, sem tekin voru úr
tveimur grafreitum á íslandi. Þessir grafreitir
voru notaðir frá byrjun 13. aldarinnar og fram
til 1550. Greinarhöfundur skoðaði höfuðkúp-
urnar í safninu og eru helstu niðurstöður
peirrar könnunar pessar:
1. í íslenska beinasafninu eru 56 efri kjálkar
og 4 neðri kjálkar.
2. Mikinn fjölda tanna vantar í pessa kjálka,
og hafa tennurnar sennilega týnst I upp-
greftri eða flutningi beinanna. Tannstæðin
eru vel opin (ógróin) og engin rýrnun á
kjálkabeinum sjáanleg, sem bendir til pess,
að íslendingarnir, sem hér er um að ræða,
hafi ekki misst tennurnar meðan peir voru á
lífi.
3. 240 tennur (21 barnatönn og 219 fullorðins-
tennur) eru I safninu og var hver tönn
vandlega skoðuð. Engin merki tannskemmda
voru sjáanleg, en flestar fullorðinstenn-
urnar voru allmikið slitnar á bitflötunum.
í sambandi við rannsóknir sínar á munnsjúk-
dómum hér á landi skoðaði Dr. John Dunbar
um 300 íslenskar höfuðkúpur frá árunum 1000-
1850 (3). í kjálkum pessara íslendinga er mikið
Tannlæknaskólinn, University of Alabama in Birmingham,
Alabama.
Greinin barst ritstjórn 18/10/1979. Samþykkt í endanlegu
formi 18/02/1980.
um tannstein (calculus) og beinskemmdir af
völdum tannholdssjúkdóma. Athugun á tönn-
um leiddi í ljós, að tannáta var hverfandi, en
elstu merki tannskemmda voru smávægilegar
skemmdir I tönnum biskups nokkurs, sem
andaðist um 1750.
í frásögn af athugun á sjúkdómum meðal
íslendinga, sem gerð var á árunum 1847-48, er
pess getið, að af 327 íslendingum, sem pátt
tóku I rannsókninni, hafi aðeins prír verið með
skemmdar tennur(15).
Frá miðri 19. öld virðist tíðni tannskemmda
hafa farið ört vaxandi á meðal íslendinga. Eftir
pví sem best má greina úr skýrslum héraðs-
lækna hafa tannskemmdir aukist jafnt og pétt
á seinni helmingi 19. aldarinnar, og í byrjun 20.
aldar var tannáta álitin algengasti sjúkdómur-
inn á íslandi.
Samkvæmt skýrslum tannlækna og héraðs-
lækna hafa tannskemmdir haldið áfram að
aukast á fyrri helmingi 20. aldarinnar. Lítið er
um haldgóðar upplýsingar um tíðni og út-
breiðslu tannskemmda í íslendingum á pessu
tímabili, að undanteknum kafla um tann-
skemmdir í grein um mataræði og heilsufar
íslendinga eftir prófessor Júlíus Sigurjónsson
(16). Meðal annars er par tekið fram, að aðeins
23 (19.6 %) af 117 börnum á aldrinum 7-15 ára
hafi verið með allar tennur heilar. Hundraðs-
tala barna með óskemmdar tennur var tölu-
vert hærri í sveitahéruðum (28.3 %) en I
kaupstöðum (14.1 %).
Um 1960 hófust all umfangsmiklar rannsókn-
ir á tíðni og útbreiðslu munnsjúkdóma á
íslandi. Þessar rannsóknir voru gerðar á veg-
um Háskóla íslands og Háskólans í Alabama.
Árið 1961 var gögnum safnað um munnsjúk-
dóma í 609 íslenskum börnum á aldrinum
tveggja til sjö ára. Meðal annars leiddi pessi
rannsókn í Ijós, að 42.9 % tveggja ára barna
voru með eina eða fleiri skemmdar barnatenn-
ur. Hundraðstalan fór ört vaxandi eftir aldri
barnanna og í sex ára og sjö ára hópunum
voru öll börnin, sem skoðuð voru, með
skemmdar barnatennur. Meðaltala skemmdra