Læknablaðið - 15.02.1984, Side 41

LÆKNABLADIÐ
75
reyktu (6). Pessa auknu dánartíöni má aðallega
rekja til ofangreindra priggja sjúkdómaflokka.
Hættan á dauðsfalli af völdum hjartasjúkdóms
minnkar hratt eftir að reykingum er hætt, en
að pví er varðar lungnakrabbamein minnkar
hættan fyrst á 10-15 árum. Áhrif tóbaksreyks-
ins eru í þessu síðarnefnda tilviki safnverkandi
(»cumulative«), p.e. því lengur og meira sem
reykt er, peim mun meira eykst hættan á
krabbameini. Petta kom vel fram í pver- og
langskurðarathugun frá Bandaríkjunum (7). Af
þverskurðarathuguninni á mynd 1 (brotnu lín-
urnar) verður fljótt á litið ekki betur séð en að
dánartíðni af völdum lungnakrabbameins auk-
ist allt upp í aldurshópinn 60-69 ára, en minnki
síðan með hærri aldri. Sé hins vegar ákveðn-
um árgangi fylgt (samfelldar línur) kemur í
ljós að dánartölurnar hækka jafnt og pétt með
hækkandi aldri eftir pví sem árgangurinn
færist nær okkur 1 tíma og endurspegla pær
pannig auknar tóbaksreykingar eftir pví sem
líður á öldina.
Upphaf ávanans
Flestir prófa að reykja á gelgjuskeiði, oft af
forvitni og undir félagslegum prýstingi í pröng-
um hópi. Innöndun reyksins veldur oft ógleði
til að byrja með, en pol myndast við endur-
tekna innöndun auk þess sem félagsleg umb-
un hjálpar til við að yfirvinna ópægindin.
Haldi einstaklingurinn svo áfram reykingunum
valda pær a.m.k. skammvinnri Iíkamlegri
og/eða sálrænni nautn, sem nægir til þess að
viðhalda peim án pess að félagslegur prýst-
ingur komi til. Jafnframt er reykingamaðurinn
farinn að reykja annars staðar en í pröngum
hópi, en reykir ekki að staðaldri og reyking-
arnar lúta enn viljanum.
Samkvæmt ofanskráðu mætti tala um upp-
haf reykinga sem »fiktstigið« og framhaldið
par sem reykt er af frjálsri ákvörðun sem
»viljastigið«. Fijótlega verða pó flestir háðir
reykingum. Reykt tóbaksmagn helst pá ó-
breytt frá degi til dags; reykt er hálf-ósjálfrátt
og með tiltölulega föstu millibili oft strax eftir
að brugðið er blundi og helst tóbak með miklu
nikótíni. Oft er talað um að ávani og fíkn í
tóbak og nikótín sé til staðar (8-9). Þetta má
styðja með pví að benda á, að pol myndast
fljótt fyrir nikótíni og neytandinn eykur
skammtana (10). Pá eru fráhvarfseinkenni
algeng pegar notkun drógans er hætt (11). í
rottutilraunum, par sem rotturnar stýra sjálfar
lyfjagjöfinni, virðast pær forðast nikótínið og
komast fyrr á bragðið með efni eins og
amfetamín, kókaín og heróín. Sé rottu hins
vegar gefið nikótín með jöfnu millibili í tvo
sólarhringa, áður en tilraunin með sjálfgjöf
hefst, virðast rotturnar verða háðar nikótíni á
sama hátt og þessum áðurnefndu drógum (10).
Við tilraunir á reykingamönnum minnkar löng-
un í nikótín við ris pess í blóði og öfugt við
hnig (8). Ef nikótínmagn tóbaksins er lítið
reykir fólkið fleiri sígarettur og reykir líka
hverja og eina betur (9). Reykingavenjurnar
breytast líka við notkun lyfja, sem hamla
verkun nikótíns. Samkvæmt öllu pessu virðist
péttleiki nikótíns í blóðinu hafa áhrif á heilann
og miðtaugakerfið, sem aftur stýrir hinni
frjálsu (?) ákvörðun um reykingar.
Um persónuleika og hegðun reykingafólks
Persónuleiki og félagsleg einkenni reykinga-
fólks eru öðruvísi en peirra, sem ekki reykja.
Mismunurinn hefur komið fram í fjöldamörg-
um athugunum, en ekki er vitað hvernig á
honum stendur.
Fylgni er milli reykinga og persónuleikaein-
kenna sem nefnd hafa verið úthverfi (»extro-
version«). Dæmigerður slíkur einstaklingur er
fljótur að skipta skapi, áhættugjarn og félags-
lyndur, hefur gaman af pví að fara í boð og
lætur að jafnaði hverjum degi nægja sína
pjáningu (12). í sumum athugunum hefur reykt
tóbaksmagn beinlínis fylgt styrk úthverfra
einkenna. Andstæða úthverfis er innhverfi
(»introversion«). Slíkur einstaklingur er skil-
greindur sem innhverfur og hlédrægur, jafn-
lyndur og oft bókhneigður.
Margt reykingafólk álítur, að líf þess og
frami ákvarðist verulega af ytri aðstæðum, að
heppni og örlög skipti pað miklu máli. Þeir,
sem ekki reykja leggja hins vegar oft minni trú
á slíkt.
Reykingar eru ekki eins algengar meðal
langskólagengins fólks og meðal peirra, sem
hafa skemmri skólagöngu. Reykingar eru og
algengari meðal peirra sem eru á niðufleið 1
samfélaginu en meðal peirra sem eru á upp-
leið. Þá hafa reykingar á heimili veruleg áhrif á
viðhorf unglinga til reykinga og eru að miklu
leyti ákvarðandi um, hvort peir byrja að
reykja eða ekki. Drengir líkja að öllu jöfnu
eftir föður sínum en stúlkur eftir móður.
Sterkust eru áhrifin, ef báðir foreldrar reykja.
Sumar rannsóknir hafa bent til að reykinga-
fólk sé taugaveiklaðra og kvíðnara en peir,
sem ekki reykja, en aðrar rannsóknir hafa ekki