Læknablaðið - 15.03.1984, Blaðsíða 15

LÆKNABLADID 70,91-93,1984
91
Á síðustu 10-15 árum hefur talsvert verið
skrifað um meðferðarheldni (e. compliance)
erlendis, en með pví er átt við hversu vel
sjúklingar fylgja fyrirmælum eða ábendingum
læknis. Hugtakið nær yfir hvers konar lækn-
ismeðferð en hefur pó langmest verið notað
um lyfjameðferð (e.drug compliance, s. lake-
medelsföljsamhet).
Meðferðarheldni verður hér eingöngu not-
að í þessari prengri merkingu. Margt af pví
sem fjallað er um hér á eftir, m.a. leiðir til að
bæta heldni, má pó allt eins heimfæra á önnur
meðferðaform.
Pað hefur orðið æ Ijósara að léleg meðferð-
arheldni er mjög algeng, líklega langalgeng-
asta ástæða pess að lyfjameðferð skilar ekki
tilætluðum árangri (1). Yfirlitsgreinar (2, 3, 4)
gefa til kynna að á skammtímameðferð t.d.
með sýklalyfjum sé heldnin oftast á bilinu 60-
80 %, þótt innan við 10 % sé einnig pekkt (5).
Við langtímameðferð svo sem vegna háprýst-
ings er árangurinn enn verri og er talið að um
eða undir 50 % taki lyfin sín samkvæmt for-
skrift. Rannsóknir sem gerðar hafa verið hér á
landi á meðferðarheldni (6, 7), ásamt þeirri
sem birtist í þessu blaði benda til svipaðrar
niðurstöðu.
Ófullnægjandi meðferðarheldni felur í sér
m.a. eitt eða fleira af eftirfarandi: sjúklingur
tekur ekki lyfið, byrjar of seint, hættir of fljótt,
tekur pað í röngum skömmtum, með röngu
millibili eða tekur hreinlega rangt lyf. Einkum
er hætta á pví síðastnefnda, pegar sjúklingur
er í meðferð hjá fleiri en einum lækni samtímis
eða á mörgum lyfjum (1).
Algengast er að fólk vanræki að taka lyfin
sín, en ofnotkun lyfja, viljandi eða óviljandi, er
líka vel þekkt. Á það ekki aðeins við um geðlyf
og róandi lyf heldur einnig um aðra flokka svo
sem þvagræsilyf, hjarta- og blóðrásarlyf og
sýklalyf og hefur petta valdið alvarlegum
Barst ritstjórn 25/07/1983. Samþykkt í breyttu formi 10/10/-
1983 og send í prentsmiðju.
eitrunum. Eitranir eiga sér líka stað pannig að
menn taka viljandi eða af misgáningi lyf, sem
ekki hafa verið notuð og gnægð er af í hillum
og skápum á mörgum heimilum.
Fjölmargar aðferðir hafa verið notaðar til
að meta meðferðarheldni, m.a. að spyrja
sjúklinga, telja í lyfjaglösum eða mæla lyfja-
péttni í blóði. Það er peim öllum sameiginlegt
að margir skekkjuvaldar geta haft áhrif á
niðurstöður, auk pess sem hluti meðferðará-
rangurs byggist oft á jákvæðum væntingum
sjúklings (og læknis) til meðferðarinnar (»pla-
cebo effect«). Ennfremur er erfitt að meta og
bera saman rannsóknir á meðferðarheldni
vegna mismunandi skráningaraðferða og skil-
greininga á því, hvað sé fullnægjandi lyfjataka
til að meðferðin skili tilætluðum árangri. Eina
rétta skilgreiningin á lélegri meðferðarheldni
er pó augljóslega pað frávik frá forskrift, sem
leiðir til pess að árangur næst ekki, p.e.
meðferðin mistekst (5). Frávik petta er pó
breytilegt eftir pví hver meðferðin er og
vegna ýmissa annarra pátta, pannig að oft
verður að velja líkleg mörk í rannsóknum og
byggja niðurstöður á þeim.
En hefur góð heldni eitthvað að segja?
Svarið við pessu er heldur ekki svo einfalt og
má par nefna m.a. eftirfarandi: Er sjúkdóms-
greiningin áreiðanlega rétt? Er öruggt að
meðferðin geri meira gagn en skaða? (8, 9). Er
í pví sambandi rétt að minna á að ófullnægj-
andi sannanir eru fyrir gagnsemi margra lyfja
á markaðnum meðan önnur eru ofnotuð (10).
Til dæmis hefur á síðustu árum verið deilt um
hvort priggja daga sýklalyfjameðferð eða
jafnvel einn skammtur nægi ekki við blöðru-
bólgu (uncomplicated cystitis). Eins hefur pví
verið haldið fram að allt að 50 % sjúklinga á
langtíma digitalismeðferð geti hætt án pess að
versna, meðan umtalsverður fjöldi er lagður
inn á sjúkrahús árlega vegna digitaliseitrunar
(5, 10).
Prátt fyrir pessi dæmi er augljóst að léleg
heldni hefur margskonar áhrif. Má par nefna
að í klínískum prófunum getur það leitt til