Læknablaðið - 15.05.1985, Síða 51

147
2) Dygðir á borð við hófsemi, hugprýði og
réttlæti.
3) Boð og bönn eða siðareglur í þröngum
skilningi: Að segja sannleikann, sýna
tillitssemi.
4) Réttindi og skyldur sem eru ólík eftir
afstöðu manna innbyrðis.
II.
Hvernig koma nú siðareglur af því tagi, sem
heilbrigðisstéttir vilja setja sér, (og hafa
sumar sett sér), inní þessa mynd, sem ég hef
dregið upp af siðferðinu? Hér vakna ýmsar
spurningar og ekki er unnt að tæpa á nema
fáum atriðum. Ég mun reyna að fjalla
stuttlega um tvær meginspurningar:
1. Hvers eðlis eru siðareglur af þessu tagi og
hver er staða þeirra með tilliti til annars
konar reglna sem gilda um störf manna og
breytni?
2. Hvert er hlutverk siðareglnanna? Hvernig
á að beita þeim?
1. Þegar spurt er um eðli siðareglna, sem
starfsstéttir setja sér, rís samstundis ákveðinn
vandi. Vandinn er sá, að greina þessar reglur
frá öðrum reglum, sem þessar starfsstéttir lúta
eða taka mið af.
Hverjar eru þessar aðrar reglur?
Þær eru af tvennu tagi: í fyrsta Iagi
lagareglur, í öðru lagi tæknilegar reglur.
Leiðum fyrst hugann að muninum á siða-
reglum og lagareglum. í fyrsta lagi er hinn
almenni munur á siðareglu og lagareglu sá, að
siðareglur eru yfirleitt ekki settar í sama
skilningi eða með sama hætti og Iög. í öðru
lagi er brot við siðareglu talið ámælisvert, þótt
ekki sé kveðið á um viðurlög, þ.e. tiltekna
refsingu eða hegningu líkt og gilda um brot á
lögum. í þriðja lagi hafa siðareglur gildi út
fyrir ákveðin landamæri, þær gilda fyrir alla.
Lögin gilda hinsvegar innan ákveðins ríkis,
ákveðinnar lögsögu.
í þessum þremur tilvikum eru mörkin á milli
siðareglna starfsstétta og lagareglna ekki eins
skýr og almennt gerist, hinar skráðu siðaregl-
ur starfsstétta lenda á milli siðferðisreglna,
sem eru óskráðar og gilda um mannlegt
siðferði almennt, og lagareglna, sem eru
yfirleitt skráðar og gilda um tiltekinn hóp
manna.
Hér skiptir miklu máli að menn leiði
hugann að því í hvorn flokkinn menn kjósa
fremur að draga hinar settu og samþykktu
siðareglur: Ber að líta á þær sem siðferðis-
reglur í ströngum skilningi eða sem eins konar
lagareglur? M.ö.o. eru þessar settu siðareglur
mannasetningar að öllu leyti eða eiga þær sér
rætur í raunverulegu siðferði, og eru ekki
annað en tilraun til að skýra það, líkt og
málfræðin skýrir tungumálið sem við tölum?
Lagareglur eru yfirleitt hreinar mannasetn-
ingar, að svo miklu leyti sem þær eru ekki
útfærsla á eiginlegum siðferðisreglum.
Ég tel að skynsamlegast sé, að Iíta svo á, að
þær siðareglur sem starfsstéttir setja sér, séu
fyrst og fremst tilraun til að skýra og skerpa
raunverulegar siðferðisreglur, reglur sem eru
þegar virkar í siðferði viðkomandi hóps
manna eða starfsstéttar. Rök mín fyrir þessu
eru þau, að það er ekki á mannlegu valdi að
stýra siðferðinu: Það getur enginn mannlegur
máttur, svo dæmi sé tekið, ákvarðað að það sé
rétt að ljúga og rangt að segja satt. Það hefur
hins vegar iðulega komið fyrir að ákveðin
yfirvöld hafa talið sig þess umkomin að
ákvarða með reglugerðum, hvað sé lofsverð
breytni eða ámælisverð. Er hægt að ákveða
með reglugerð að það sé siðferðilega lofsvert
að flýta fyrir dauða aldraðra svo dæmi sé
nefnt? Eða að útrýma Gyðingum?
Af þessu má sjá hversu vafasamt er að ætla
sér að ákvarða siðferðið með reglugerðum.
Slíkt getur einungis orðið til þess að rugla
menn í ríminu, sljóvga dómgreind fólks á rétt
og rangt. Hér gildir það sama um siðfræði og
stærðfræði: Annaðhvort sjá menn að 2 plús 2
eru 4 eða menn sjá það ekki — og annaðhvort
sjá menn að það er rétt að virða mannslíf eða
menn sjá það ekki.
Af þessu má einnig sjá, hversu vandasamt
það er fyrir starfsstéttir að setja sér siðareglur.
Slík viðleitni verður að byggjast á fræðilegri
greiningu á raunverulegu siðferði, þeim
viðfangsefnum og vandamálum sem þar er að
finna. Þetta breytir því þó ekki, að mikilvægt
er að láta þessar siðareglur virka að nokkru
leyti, eins og um lög væri að ræða, eins og ég
mun víkja að hér á eftir.
Þá eru það tengsl hinna settu siðareglna og
þeirra tæknilegu reglna, sem gilda í öllum
störfum manna. Hér er aftur um að ræða
tvenns konar ólíkar reglur. Munurinn er m.a.
fólginn í því að tæknilegar reglur miða
ævinlega að því að auka færni eða tiltekinn
L