Læknablaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 21

LÆKNABLAÐIÐ 1989; 75: 95-9
95
Jón Þorgeir Hallgrímsson, Gunnlaugur Snædal
KEISARASKURÐIR Á ÍSLANDI 1930-1939
Sögulegt yfirlit III. grein
INNGANGUR
í fyrri tveimur greinum var gerð grein fyrir þeim
keisaraskurðum sem gerðir voru á íslandi frá
árinu 1865 til og með 1929 (1,2). í töflu I eru allar
aðgerðirnar teknar saman, þannig að í ljós kemur
hvar aðgerð fór fram, hver læknirinn var,
ábending og loks upplýsingar um afdrif móður og
barns.
Við nánari skoðun á töflu I sést, að ábendingar
fyrir keisaraskurðum á þessu tímabili eru aðeins
fjórar og af þeim eru grindarþrengsl algengust.
Eftir 1920 koma fram aðrar ábendingar, svo sem
fóstureitrun (preeclampsia) árið 1922 og fyrirsæt
fylgja (placenta previa) árið 1925. Þetta eru því
fyrstu keisaraskurðir á íslandi sem gerðir voru
vegna þessara ábendinga.
Sé litið til áranna 1920-1929 kemur í ljós, að
gerðar eru sjö aðgerðir vegna grindarþrengsla
(pelvis contracta) en tvær vegna fæðingakrampa
(eclampsia), þrjár vegna fyrirsætrar fylgju og ein
vegna hríðatruflana (dysdynamia - dystocia).
Af þeim 17 keisaraskurðum sem gerðir voru á
íslandi frá 1865 til og með 1929 virðist að í níu
tilfellum hafi móðir og barn lifað af aðgerðir
(53%). í sex tilfellum af þessum 17 er þess getið
að móðirin hafi látist (35%) en hins vegar eru
mjög ófullnægjandi upplýsingar fyrirliggjandi
varðandi börnin.
Vitað er að stúlkubarnið sem fæddist fyrst allra
með keisaraskurði á íslandi árið 1865 dó rúmlega
misseris gamalt. í aðeins einu tilfelli öðru er talað
um að barn hafi látist en það var í sambandi við
keisaraskurðinn sem Páll Kolka gerði í
Vestmannaeyjum árið 1925, enda var þar um
mikinn fyrirburð að ræða. í sex tilfellum eru
engar upplýsingar um það hvort barnið lifði af
aðgerðina og þá fyrstu vikuna á eftir.
Landspítalinn
í skýrslum Landspítalans (3) er þess getið að hann
Barst 24/11/1988. Samþykkt 02/12/1988.
hafi tekið til starfa 20. desember 1930 en þá komu
fyrstu sjúklingarnir á spítalann. Síðan segir:
»Starfsfólk spítalans var að vísu komið þangað
áður en þá fyrst hófst hið reglulega spítalastarf
er sjúklingarnir komu. Starfsmannalið
spítalans var ekki fullskipað strax og spitalinn
tók til starfa, og þótti sumum það jafnvel úr
hófi margt, trúðu því ekki að svona mörg ný
sjúkrarúm myndu fyllast í bráðina. En svo fór,
að brátt varð að fjölga starfsfólki, vegna þess
að fleiri og fleiri sjúklingar leituðu til spítalans,
enda hafði lengi verið tilfinnanlegur skortur á
sjúkrarúmum í Reykjavík. Um miðjan
aprílmánuð voru sjúklingarnir orðnir 92, öll
hin áætluðu sjúkrarúm fullsetin og í lok
aprílmánuðar voru sjúklingarnir orðnir 100, þá
farið að bæta við rúmum og þrengja á
stofunum. Síðan hefur sjúklingatalan enn
aukist og eins eftirspurn eftir sjúkrarúmum,
svo oft hafa sjúklingar orðið að bíða eftir
spítalavist. Þetta mun þó ekki stafa af því að
sjúklingum sé að fjölga í Iandinu, heldur af
hinu að fólki lærist betur og betur að á
spítölum fær það betri bataskilyrði en í
heimahúsum, ekki síst þar sem húsnæði er
lélegt og hjálp ónóg.«
Opnun fæðingadeildar á Landspítalanum árið
1930 olli vissum straumhvörfum, þar sem hún var
fyrsta deild sinnar tegundar á íslandi. Hún virðist
hins vegar ekki valda neinum straumhvörfum
hvað varðar tíðni keisaraskurða.
Vissulega fjölgaði aðgerðum á landinu öllu efíir
1930, því auk Reykjavíkur og Akureyrar voru á
þessum áratug gerðir keisaraskurðir á ísafirði,
Þingeyri, Blönduósi, Siglufirði og í
Vestmannaeyjum. Á sama tíma fer tíðni þeirra
aldrei yfir 2% af fæðingum á hinni nýju deild og
virðist lítil breyting verða á þessu fyrr en á
miðjum sjötta tug aldarinnar. Líkleg skýring á
þessu er hinn mikli barna- og mæðradauði, sem
var fylgifiskur aðgerðanna lengi fram eftir.
Ekki var deildin stór i byrjun, aðeins tvær