Læknablaðið - 15.11.1991, Side 20

344
LÆKNABLAÐIÐ
veirunnar úr sermi sýktra tilraunaapa, en
á veiruna var síðan hægt að beita ýmsum
erfðatækniaðferðum. I stuttu máli var
eftirfarandi gert (19):
1. Fyrst var veiran skilin frá í hraðskilvindum
úr sermi sýktra apa.
2. Síðan var efnið eðlissvipt og kjamsýrumar
umritaðar (transcribed) yfir í DNA með
ensíminu bakrita (»reverse transcriptase«).
3. Síðan var c DNA (complementary DNA)
komið fyrir í plasmíð ferjum (plasmid vector),
sem tjáðu sérstakar hvítusameindir. Þetta
leiddi til myndunar fjölda einrækta (klóna)
sem framleiddu polypeptíð. Leitað var svo
að einræktum, sem gæfu frá sér polypeptíð,
sem hvörfuðust við sermi úr nonA, nonB
lifrarbólgusjúklingum.
4. Nokkrar slíkar einræktir fundust. Reyndust
þær vera frá svipuðum stað á erfðaefni
veirunnar og sköruðust. Var þeim skeytt
saman og komið fyrir í gersveppum, sem
stuðluðu að tjáningu veiruerfðaefnishlutans í
miklu magni. Var hvítusameindin, sem varð
til, nefnd C100-3.
GERÐ VEIRUNNAR
Frekari rannsóknir svo sem raðgreining
kjamsýra veirunnar, sem nefnd hefur verið
lifrarbólguveira C, hafa leitt í ljós að hún
er einstrend RNA veira (19). Kjamsýran
er jákvæður strendingur um það bil 10000
nukleótíð að stærð. Veiran er skyldust
svonefndum gulveiru ættbálki (Flaviviridae),
en mannagulveirur berast einkum milli manna
með skordýrum. Dæmi um sjúkdóma, sem
gulveirur valda, eru mýgulusótt (yellow fever)
og »dengue hemorrhagic fever«. Nokkru
fjarskyldari eru togaveirur, en veiran sem
veldur rauðum hundum (rubella) er ein þeirra.
MÓTEFNAMÆLINGAR
Þegar tekist hafði að framleiða hluta
lifrarbólgu C veirunnar, þ.e. hvítusameindina
C100-3, voru þróaðar aðferðir til
mótefnamælinga gegn C100-3 sameindinni
með RIA (radio-immuno-assay) og ELISA
(enzyme-linked-immunosorbent-assay) tækni
(20). Hægt er nú að kaupa efni til þessara
mælinga og hafa þær verið teknar upp
hérlendis. Mótefnamælingar hafa leitt í ljós
ýmsa nýja vitneskju.
7. Samhand lifrarbólgu C veirunnar og nonA,
nonB lifrarbólgu eftir blóð- og blóðhlutagjafir.
Niðurstöður frá ýmsum löndum hafa leitt í
ljós að um þrír af hverjum fjórum sjúklingum
(60-84%) hafa mótefni gegn lifrarbólgu C
(20-22). I athugunum þar sem sjúklingar
með lifrarbólgu C hafa verið rannsakaðir í
langan tíma hefur komið í ljós að mótefni
gegn C100-3 hvítusameindinni birtast oft
ekki fyrr en mörgum vikum, jafnvel mörgum
mánuðum eftir smit (23). Einnig eru dæmi
þess að sjúklingar hafi misst mótefni sem
þeir hafa fengið í kjölfar sýkingar (23).
Hafa verður þessa möguleika í huga við
greiningu á lifrarbólgu C og ekki síst í skimun
í blóðbönkum, þar sem sýktir og smitandi
einstaklingar gætu verið mótefnalausir og ekki
fundist með núverandi aðferðum. Gæti þessi
langi tími, sem oft líður áður en mótefni gegn
C100-3 myndast, og einnig það að þau geta
horfið, verið meðal ástæðna fyrir því, að um
fjórðungur nonA, nonB lifrarbólgusjúklinga
eftir blóðgjöf mælast ekki með mótefni gegn
C100-3 sameindinni. Annar möguleiki er
að allir hafi ekki hæfileika til að mynda
mótefni gegn þessari sameind og ef aðrir og
fleiri hlutar veirunnar væru notaðir myndu
fleiri sjúklingar mælast með mótefni. Þriðji
möguleikinn er að til séu fleiri veirur, sem
orsaka nonA, nonB lifrarbólgu (sbr. lifrarbólga
E).
2. Samband lifrarbólgu C og einstakra
(sporadískra) tilfella af nonA, nonB
lifrarbólgu sem eru ekki tengd blóð- eða
blóðhlutagjöf. Athuganir sýna að um þrír af
hverjum fjórum hafa mótefni gegn lifrarbólgu
C, þ.e. mjög svipað hlutfall og hópurinn
sem sýkst hefur eftir blóðgjafir (21,24,25).
Tekið skal fram að þessar niðurstöður eru frá
Vesturlöndum.
3. Tíðni. Gerðar hafa verið margar rannsóknir
á tíðni mótefna gegn lifrarbólgu C í hinum
ýmsu þjóðfélags- og sjúkdómshópum. Komið
hefur í ljós í mörgum rannsóknum að meðal
blóðgjafa er tíðni mótefna mjög lág, oftast á
bilinu 0.5-1% á Vesturlöndum, en rúmlega 1%
í Japan (26-30). Frumkönnun meðal blóðgjafa
á Islandi hefur leitt í ljós að tíðni mótefna
er 0.7%. Var könnunin gerð með. »Ortho«
ELISA tækni (upplýsingar frá Ólafi Jenssyni
yfirlækni Blóðbankans og Barböru Stanzeit
líffræðingi). í Afríku er tíðnin hærri, eða 6%
(31). I sjúklingum með sfblæði, þeim sem