Læknablaðið - 15.04.1992, Blaðsíða 38

152
LÆKNABLAÐIÐ
væri að ræða óafturkræft ástand. Mun minni
áhersla var lögð á niðurstöður heilarits og
því slegið föstu að athugun á viðbrögðum
tauga í útlimum væri ónauðsynlegur þáttur
í greiningunni, þar sem um væri að ræða
mænuviðbrögð.
Á áratugnum 1970-1980 birti Pallis (5)
fjölda greina þar sem hann gerir grein
fyrir ýmsum hliðum greiningarinnar.
Þar er lögð mikil áhersla á að forsendur
fyrir greiningu heiladreps séu til staðar
(sjúklingur án sjálfkrafa öndunar og með
þekkta skemmd í heilabúi) og að útilokaðar
hali verið aðrar ástæður fyrir dái (eitranir,
kulnun (hypothermi), efnaskipta- og
hormónatruflanir).
Til staðfestingar á niðurstöðu hinnar klínísku
skoðunar hafa ýmsar rannsóknaraðferðir verið
reyndar. Þeim má skipta í tvo meginflokka,
þ.e. flæðisrannsóknir og lífefnafræðilegar
rannsóknir á mænuvökva (CSF). Árið 1971
settu Brodersen og Jörgensen fram þá tillögu
að framkvæma bæri röntgenmyndatöku af
heilaæðum þar sem notað væri skuggaefni
með joði til að staðfesta niðurstöðu hinnar
klínísku skoðunar (6). Aðrar rannsóknir
svo sem ísótópaæðamyndatökur af heila
hafa reynst bæði tímafrekar og ertíðar í
framkvæmd (7). Innöndunarrannsóknir þar
sem notast er við geislavirka ísótópa eru bæði
tímafrekar og ómarktækar og niðurstöður
rannsóknanna truflast auðveldlega af streymi í
æðum á utanverðri hauskúpu.
Þess má ennfremur geta að fram hafa komið
hugmyndir um að staðfesta klíníska greiningu
með því að taka heilavefssýni og sprauta
geislavirkum efnum í gegnum holur boraðar
á hauskúpuna. Hvorug fyrmefndra aðferða er
þó viðurkennd (1).
Árið 1974 birtu Brodersen og Jörgensen
niðurstöður rannsókna sinna á lífefnafræðilegri
samsetningu mænuvökva. Niðurstaða þeirra
varð sú að ekki væri unnt að staðfesta
hina klínísku skoðun með því að rannsaka
lífefnafræðilega samsetningu mænuvökva hjá
sjúklingum höldnum heiladrepi, þar sem ekki
væri hægt að gera greinarmun á heiladrepi
og öðrum sjúkdómum sem hafa í för með sér
frumudauða í miðtaugakerfi (8).
ORSAKIR HEILADREPS
Algengustu ástæður fyrir heiladrepi eru
höfuðáverkar er valda heilabjúg (odema
cerebri) og/eða margúl (hæmatoma cerebri)
í heila (9). Einnig má nefna sjálfsprottnar
blæðingar frá slagæðagúlum eða meðfæddum
slag- og bláæðasamgöngum og blæðingar
sem orsakast af sjúkleika í æðum vegna
of hás blóðþrýstings. Sýkingar svo sem
heilaígerð og heilahimnubólga ásamt bráðum
vatnshöfuðsmyndunum t.d. vegna heilaæxla
eru dæmi um sjaldgæfari ástæður fyrir
heiladrepi. Ildisþurrð í heila og dá af völdum
efnaskiptatruflana svo sem lifrardá eru einnig
dæmi um sjaldgæfar ástæður heiladreps.
GREINING
Oftast fer greining á stöðvun heilastarfsemi
fram á taugaskurðlækningadeildum og í
einstöku tilfellum eru sjúklingar fluttir frá
öðrum deildum einungis til greiningar.
Framkvæmdin er því oftast í höndum
sérfræðinga í taugaskurðlækningum eða
taugalyflækningum. Greining á stöðvun
heilastarfsemi er klínísk greining. Forsendan
fyrir þeirri staðhæfingu er þó að ástæðan fyrir
heiladrepi sé kunn og orsakist af óafturkræfri
skemmd á heilabúi sem samkvæmt reynslu er
banvæn. í sumum löndum er þó einnig stuðst
við heilarit við staðfestingu greiningarinnar. I
þeim tilfellum þar sem ástæða fyrir heiladái
er með öllu óþekkt getur röntgenmyndataka
af heilaæðum einnig stutt klíníska greiningu.
Sú lýsing sem hér fer á eftir á greiningu
heiladreps byggist á staðli sem fyrst var
birtur í þessari mynd árið 1976. Áður en hin
eiginlega greining á stöðvun heilastarfsemi
fer fram ber að fullvissa sig um að ástand
sjúklings sé stöðugt og er greiningin því afar
sjaldan framkvæmd fyrr en sjúklingur hefur
legið í öndunarvél í minnst 12 klukkutíma.
Auk þess ber að útiloka ýmsar mikilvægar
mismunagreiningar (tafla I). Þegar greiningin
er framkvæmd þarf líkamshiti að vera hærri
en 33°C, slagbilsþrýstingur hærri en 80
mmHg og hjartsláttartíðni örari en 50.
Table 1. The differential diagnoses to brain deatli.
Poisoning (most often with barbiturates and alcohol)
Hypothermia (<33°C)
Neuromuscular blockade
Metabolic upset
Cardiovascular failure
Combinations of those (poisioning and deep
hypothermia)