Læknablaðið - 15.11.1996, Síða 22

772
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
Algengust var bólga bundin við endaþarm
(53,9%), en bólga sem náði upp í bugaristil
fannst hjá 29,8% sjúklinganna og útbreiddari
bólga hjá 16,3%. Rúmlega 63% sjúklinganna
greindust innan sex mánaða frá byrjun ein-
kenna. Upplýsingar um ættingja með staðfest-
an þarmabólgusjúkdóm fengust hjá 8,9%.
Ályktun: Nýgengi sáraristilbólgu, einkum í
endaþarmi, hefur aukist marktækt og nær tvö-
faldast miðað við árin 1970-1979. Þessi aukning
er talin raunveruleg en ekki byggð á bættum
eða breyttum greiningaraðferðum.
Inngangur
Sáraristilbólga er langvinn og oft sveiflu-
kennd slímhúðarbólga, sem ýmist er bundin
við endaþarm (proctitis ulcerosa) eða teygir sig
lengra upp eftir ristlinum (colitis ulcerosa). Or-
sakir eru að mestu óþekktar, en gert er ráð
fyrir fleiri en einum orsakaþætti bæði í um-
hverfi og erfðum (1-3). Faraldsfræðilegar
rannsóknir gefa til kynna að nýgengi sjúk-
dómsins sé hærra á norðurslóðum en í suður-
löndum (2). Þá hefur einnig komið í ljós sú
sérkennilega staðreynd að tóbaksreykingar
draga úr hættu á sáraristilbólgu (1). Sáraristil-
bólga er aðgreind frá svæðisgarnabólgu
(Crohn’s disease) með ýmsu móti, en fyrst og
fremst á því að bólgubreytingar í meltingarvegi
af völdum sáraristilbólgu eru alltaf samfelldar
og einskorðaðar við endaþarm og ristil. Meðal
helstu sjúkdómseinkenna má nefna blóðugan
og slímkenndan niðurgang, endaþarmskveisu
(tenesmus) og kveisuverki í kviðarholi. Ristil-
bólgunni geta fylgt einkenni utan meltingar-
vegar, svo sem í liðum, augum, húð, lifur og
gallvegum (3).
Faraldsfræðileg rannsókn á sáraristilbólgu á
íslandi árin 1950-1979 sýndi að nýgengi sjúk-
dómsins fór vaxandi allt 30 ára tímabilið. Síð-
asta áratuginn var meðalnýgengið 7,4 tilfelli á
100.000 íbúa á ári, sem var þá svipað og í
nálægum löndum (4,5). Þessari rannsókn er
ætlað að varpa ljósi á framhald breytinga á
nýgengi sáraristilbólgu hér á landi og að finna
grundvöll til samanburðar við niðurstöður ný-
legra rannsókna í nágrannalöndunum, sem
ýmist sýna óbreytt eða hækkandi nýgengi sára-
ristilbólgu (2).
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin hófst árið 1989 og er því aftur-
skyggn, hún nær yfir 10 ára tímabilið frá 1.
janúar 1980 til 31. desember 1989. Leit að nýj-
um tilfellum var gerð samtímis leit að svæðis-
garnabólgu á þann hátt að skrár yfir öll ristil-
og mjógirnissýni sem komu til vefjarannsóknar
á Rannsóknastofu Háskóla íslands við Baróns-
stíg og á meinafræðideild Fjórðungssjúkra-
hússins á Akureyri á tímabilinu voru skoðaðar.
Þannig náði leitin til vefjasýna frá sjúklingum á
landinu öllu. Könnuð voru sérstaklega um
3000 vefjarannsóknarsvör, þar sem bólgu var
lýst, og öllum grunsamlegum tilfellum fylgt eft-
ir með því að fara yfir sjúkraskýrslur, en þó
sérstaklega speglana- og röntgenlýsingar, auk
aðgerðarlýsinga þar sem það átti við. Þau til-
felli sem uppfylltu viðurkennd skilmerki sjúk-
dómsins (6) voru tekin með í rannsóknina. Þar
var fyrst og fremst byggt á tveimur höfuðskil-
yrðum, annars vegar að bólgubreytingar
greindust í endaþarmsslímhúð við endaþarms-
eða ristilspeglun og að þær væru samfelldar ef
þær teygðu sig lengra upp í ristilinn, og hins
vegar að bólga reyndist einnig samfelld við
vefjarannsóknir og án bólguhnúða (granu-
loma). Enn fremur varð að útiloka svæðis-
garnabólgu, sýkingu, blóðþurrð (ischemia) og
aðra þá sjúkdóma í ristli sem líkst gætu sárarist-
ilbólgu (6).
Upplýsingum um hvern sjúkling var safnað í
staðlaða skrá og eftirtalin atriði skráð: Aldur,
greiningarár og heimilisfang við greiningu,
kyn, sjúkdómseinkenni, tímalengd einkenna,
upplýsingar um ættingja með þarmabólgusjúk-
dóm, dagsetningar og niðurstöður speglana,
röntgenmyndatöku, vefjarannsókna og að-
gerða, útbreiðsla og gangur sjúkdómsins, auk
þeirra upplýsinga um meðferð og afdrif sem
lágu fyrir hverju sinni. Ekki reyndist unnt að
safna traustum upplýsingum um reykingavenj-
ur. Samanburður við skrá um sjúklinga frá
fyrra rannsóknartímabili, 1950-1979, auðveld-
aði staðfestingu á því að alltaf væri um ný-
greinda einstaklinga að ræða.
Upplýsingar um mannfjölda voru fengnar
frá Hagstofu íslands. Við útreikninga á meðal-
nýgengi var notaður meðalmannfjöldi á tíma-
bilinu, en við útreikninga á nýgengi í aldurs-
hópum voru notaðar mannfjöldatölur á miðju
tímabilinu, 1. desember 1984. Gert er ráð fyrir
sem nálgun að fjöldi tilfella á hverjum tíma og í
hverjum flokki fylgi Poisson dreifingu. í sam-
ræmi við þetta voru reiknuð 95% öryggisbil
fyrir fjölda tilfella á hverja 100.000 íbúa. Jafn-
framt var kí-kvaðrats leitnipróf notað.