Læknablaðið - 15.11.1996, Blaðsíða 62

LÆKN ABLAÐIÐ 1996; 82
804
íðorðasafn lækna 83
Erythroderma
Vigfús Sigurðsson, læknir,
skrifar frá Hollandi og biður um
aðstoð við að finna íslenskt heiti
sem nota megi um hugtakið ery-
throderma, en það er ekki í íð-
orðasafninu. Vigfús segir í bréfi
sínu að erythroderma sé sjúk-
dómsástand þar sem nær allt
yfirborð húðarinnar sé rautt og
að oftast fylgi hreisturmyndun.
Hann segir enn fremur að ýmsir
húðsjúkdómar geti valdið ery-
throderma. í sama streng tekur
læknisfræðiorðabók Stedman’s:
ósértcekt heiti á miklum og
venjulega útbreiddum roða í
húð sem stafar afútvíkkun blóð-
œða og kemar oft á undan eða í
tengslum við flagning. Þar og í
hinni miklu læknis- og líffræði-
orðabók Wiley’s má finna sam-
heitin erythrodermatitis, ery-
throdermia og generalized
exfoliative dermatitis, auk ann-
arra sem talin eru úrelt. Vigfús
getur þess, að ekki sé alls kostar
rétt að nota það síðasttalda sem
samheiti, þar sem flagningur
eða hreisturmyndun eigi sér
ekki alltaf stað.
Samheiti
Samkvæmt Orðabók Máls og
menningar er samheiti: sam-
nafn, sameiginlegt heiti, orð
sömu merkingar. Samheiti eru
þó sjaldnast alveg jafngild eða
nákvæmlega sömu merkingar
og á það ekki síst við um fræði-
leg samheiti. í sumum tilvikum
hafa orðið til ný fræðiheiti
vegna þess að ný þekking leiðir í
ljós að þau eldri byggðust á úr-
eltri hugmyndafræði, en í öðr-
um tilvikum er einungis um að
ræða mismunandi sjónarhorn.
Heitið crythroderma gefur til
dæmis einungis til kynna að
húðin sé rauð, en heitið ery-
throdermatitis að húðin sé bæði
rauð og bólgin. Heitið exfolia-
tive dermatitis sýnir hins vegar
að um flagning og húðbólgu er
að ræða, en ekkert er gefið til
kynna um litinn. Þó að oft sé
almennt samkomulag um notk-
un einstakra samheita, getur
notkunin einnig byggst á óskil-
greindri hefð eða verið bundin
við ákveðin sérsvið, stofnanir,
svæði eða lönd. Stundum kem-
ur það fyrir að vinsældir ákveð-
inna heita eru einungis tíma-
bundnar. íðorðafræðin krefjast
þess þó við formlega skráningu
að meðal samheita sé eitt ráð-
andi og þá tilgreint sem aðal-
heiti. íðorðasafn lækna vísar á
milli samheita þannig að til
aðalheitis er vísað með orðinu
sjá, en til annarra samheita með
skammstöfuninni sh. Við þýð-
ingar og nýyrðasmíð er megin-
reglan sú að leggja aðalheitið til
grundvallar.
Roðahúð, húðroði, alroði
Fyrrtaldar orðabækur velja
báðar erythroderma sem aðal-
heiti. Heitið er samsett úr
tveimur orðum sem bæði eru
komin úr grísku. Það fyrra er
erythros sem merkir rauður, en
það síðara er derma sem merkir
húð. Bein þýðing á erythro-
derma er því einfaldlega rauð
húð. í íðorðasafninu er orðhlut-
inn erythro- einnig stundum
þýddur sem roða-, þannig að
roðahúð kemur einnig til
greina. Erythrodermatitis verð-
ur þá roðahúðbólga en exfolia-
tive dermatitis getur fengið
heitið flagningshúðbólga. Við
nýja þýðingu Alþjóðlegu sjúk-
dómaskrárinnar (ICD-IO) var
hins vegar var farin sú leið að
velja heitið húðroði til að tákna
erythroderma. Þó að undirrit-
aður hafi átt þátt í því verki á
sínum tíma, þá finnst honum nú
að roðahúð sé betra heiti á
þessu almenna og útbreidda
sjúkdómsástandi og að húðroði
eigi betur við sem heiti á sjúk-
dómseinkenni. Vigfús leggur
sjálfur til heitið alroði, en því
vill undirritaður hafna með
svipaðri röksemd: að það eigi
betur við sem kerfisheiti til lýsa
útbreiðslu roða í húð.
Valaðgerð
Nýlega var spurt um íslensk
heiti á elective surgery og elec-
tive admission. I Iðorðasafninu
má finna elective operation þar
fylgir „?“ í stað þýðingar. Hins
vegar er elective mutism þýtt
með þrísamsetta heitinu val-
málleysi. Enska orðið elective
merkir valinn, kosinn eða kjör-
inn. Operation er aðgerð eða
skurðaðgerð og til samræmis
verður elective operation þá
valaðgerð. Heitið kjöraðgerð
ætti hins vegar að nota um æski-
legustu eða bestu aðgerð, til
samræmis við heitið kjörþyngd,
sem er notað um þá líkams-
þyngd sem talin er æskilegust
fyrir tiltekinn mann.
Blóðstorkusótt
Fyrirbærið disseminated
intravascular coagulation er
skráð í íðorðasafninu með því
stirðlega íslenska heiti dreifð
blóðstorknun. Stungið er upp á
því, án rökstuðnings að sinni,
að það verði nefnt blóðstorku-
sótt.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)