Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1978, Blaðsíða 9

AF HAGLEIK LÆKNISHANDA - 7
landlækni vandaðar ársskýrslur. Skýrsla úr 12.
læknishéraði, skersigúrvegna íjö 1 breytni sjúkdóms-
greininga [18].
01. læknishérað 1890 (dr. J.Jónassen): Conjunc-
tivitis 4, corpora aliena oculi 5.
03. læknishérað (Björn Blöndal): Amblyopia 1,
conjunctivitis 13.
12. læknishérað (Asgeir Blöndal): Blepharitis
acuta 6, conjunctivitis 40, corp. al. oculi 4,
keratitis 8, kerato-conjunctivitis 3.
I ársskýrslu sinni til heilbrigðisyfirvaldanna í
Kaupmannahöfn 1893, segidr. Jónassen landlæknir
[18]:
„Conjunctivitis og kerato-conjunctivitis omtales af alle
Lcegerne. Conjunctivitis foraarsages meget almindeligt
derved, at der findes ingen Skorsten í Kjökkenet, men
Rögen (Törverögj fylder hele det Rum, hvor Maden
tillaves og söger saa smaat opfor at komme udgjennem en
Aabning i Taget, naar Paagjeldende nödsages til at
opholde sig lœngere Tid af Dagen i et saadant af
Törverög opfyldl Rum er det forstaaeligt at conjunc-
tivitis maa vœre en scerdeles almindelig sygdom i
Landet
Það var fleirum en eldabuskunum í hlóðaeld-
húsunum, sem súrnaði sjáldur í augum. Naprir
vindar og jöklaryk áttu líka sinn þátt í svipuðum
augnameinum. Arið 1895 segir Þorgrímur læknir
Þórðarson í Hornafjarðarhéraði í ársskýrslu sinni til
landlæknis, en hann sat að Borgum í Nesjum [ 18]:
„I Austur-Skaftafellssýslu, einkum í Hornafirði er
conjunclivitis mjög almennur á hverju vori, þegarþurrkar
eru. Orsök þessa sjúkdóms er að mínu áliti hið mikla
jöklaryk, sem he'r er á vorin, þegar jökulvötnin eru þurr og
norðanvindar eru. Er þá oftast svo mikið jökulryk að
varla se'st milli bceja. Þetta ryk er svo smágjört að þaðfer
inn um öll hús. Nef og eyrufyllast á þeim, sem úti þurfa
að vera“.
Arið 1895 leituðu til Þorgríms læknis 25 með
augnangur og 10 með glærusár (ulcus corneae)
[18].
Arið 1812 fékk Jón Jónsson, prestur á Grenjaðar-
stöðum leyfi til að stunda lækningar í Eyjafjarðar-
og Þingeyjarsýslum gegn því skilyrði, að hann héldi
dagbækur yfir lækningar sínar og sendi landlækni
árlega útdrátt úr þeim [2]. Eru þessar skýrslur og
dagbækur enn til [44]. Sjúklingar hans með
augnsjúkdóma eru flestir með sjúkdómsgreininguna
ophthalmia (augnbólga) og er meðferðin venjulega
sú sama, augndropar, sem innihalda kvikasilfur-
samband (hydrargyrum bichloratum, sublimat), og
hann nefnir aqua ophthalmica. Allmargir sjúkl-
ingar með augnsjúkdóma leituðu til sr. Jóns, lýsti
hann einkennum margra þeirra, en kunni ekki nöfn
á þeim, sem von var. Verður hér aðeins greint frá
einni sjúkralýsingu frá því í maímánuði 1821:
„María Benediktsdóttir á Upþsölum (með nýlilfallandi
þraut í augunum (ophthalmia) með verk miklum
einkanlega vinstra megin á hvört farið er að koma lítill
skýhnoðri. Ordineraði Aqua ophthalmica. Láta drjúpa í
augað 5-6 sinnum daglega “.
Flestir augnsjúklingar hans virðast hafa haft
langvarandi augnangur með auknu tárarennsli og
hvarmabólgu.
Fyrstu augnskurðir
Verður nú sagt frá þeim augnaðgerðum, sem
greinarhöfundur veit um, að framkvæmdar voru
hér á landi áður en fyrsti augnlæknirinn tók til
starfa.
Skráðar heimildir eru fyrir því að Bjarni Pálsson,
landlæknir hafi gert augnaðgerð í Noregi árið 1750
[6].
Svo segir í ævisögu Bjarna eftir Svein Pálsson
tengdason hans:
„Sama aplan lenlu þeir í Kleven við Mandal og voru þar
til ens 27da, komst Bjarni í kynni við marga og he'll
sjaldan kyrru fyrir, ópereraði augu á qvenmanni ogfleira
slíkt “.
Er því sá möguleiki fyrir hendi, að Bjarni hafi
einnig gert augnskurði hér heima, en skráðar
heimildir hafa þó ekki fundizt um það. I nefndri
ævisögu er ekki minnzt á, að hann hafi gert slíkar
aðgerðir,er hann var landlæknir. Telur Sveinn
allmargar aðgerðir er Bjarni gerði, en vitað er að
allar þær aðgerðir, er hann framkvæmdi hérlendis
eru ekki tíundaðar.
Hyggur prófessor Jón Steffensen í grein sinni um
læknanám Bjarna, að fyrrnefnda augnaðgerð „megi
rekja frá Heuermann, því einmitt á því sviði var
hann brautryðjandi í Danmörku og langt á undan
sinni samtíð“ [46]. Georg Heucrmann (d. 1768) var
lærifaðir Bjarna í skurðlækningum.
Í skrá yfir læknisáhöld Bjarna við úttekt á búi
hans að honum látnum eru m.a. skráð augnskurðar-
áhöld [47]. Eru þau þessi: Augnsparri (speculum
oculi) og þrír augnskurðarhnífar af mismunandi
gerð (klein,-grosz, og krummen ophthalmiske
inscisions messern). Eru þetta samskonar verkfæri
og notuð voru til dreraðgerða á þeim tímum
(coaching). Er því ekki ósennilegt að Bjarni hafi gert
slíkan skurð á hinni norsku konu, því aðrar
augnaðgerðir á þeim tíma munu vart hafa verið
frásagnarverðar.