Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1978, Blaðsíða 24

22 - AF HAGLEIK LÆKNISHANDA
Sjúkdómar í táragöngum voru algengir og erfiðir
viðureignar. A námsárum Björns þekktist ekki að
nema burt tárapoka eða gera göng frá honum inn í
neihol. Oft þurfti hvað eftir annað að fara með
kanna niður táragöngin og halda þeim opnum og
skola með svonefndri Annelssprautu, einkum ef um
tárapokaígerð var að ræða. Einnig voru tárasmug-
urnar skornar upp (11.01.94,03.02.04, 10.03.04, 11.
01.09.). Með þessum aðferðum fengu sjúklingar oft
mikinn bata, sumir fullan og mörgum mun Björn
hafa forðað frá skriðsæri á glæru með þessum
lækningum, því gröftur í tárapoka var ein aðalorsök
þess (sjá 25.05.99, 29.08.99, 17.05.96, 12.10.04
07.05.96).
Ymsir fleiri augnsjúkdómar herjuðu landslýðinn
um síðustu aldamót, sem nú á tímum eru mjög
fátíðir eða þá þekkjast alls ekki og verða nú tilfærðir
nokkrir slíkir úr dagbókum Björns.
Þau ár er Björn starfaði í Reykjavík greindi hann
nokkrum sinnum lekandabólgu í augum ungbarna
(ophthalmoblenorrhoea neonatorum).
Ýmsir kynnu að efast um, aðsú sjúkdómsgreining
sé rétt. Er það óþarfi. Björn átti smásjá eins og fram
kemur í sjúkrasögum hans og sá hann lekanda-
sýklana í graftarútferðinni, sbr. 3. sögu. Albert
Neisser (1855-1916) varð fyrstur til að finna þessa
sýkla í greftri úr augum, 1879 [34]. Sýna þessar
smásjárrannsóknir Björns hversu mikill vísinda-
maður hann var og fylgdist vel með nýjungum í
grein sinni.
Bera sjúkdómsgreiningar hans vott um mikinn
lærdóm og að hann var með afbrigðum glöggur á
sjúkdóma. Eins og allir góðir læknar læ'rir hann af
reynslunni. Er áberandi hve greiningar hans eru
gleggri síðustu árin en þegar hann byrjaði starfsferil
sinn á Akranesi.
Lúsin hefur löngum fylgt Islendingum og til
tilbreytingar tók hún sér stundum bólfestu í
augnahárum, bæði flatlús og höfuðlús. Greinir
Björn nokkrum sinnum frá þessum kvilla [04.04.97,
19.08.03]. Hefur höfundur einu sinni séð flatlús í
augnahárum og eru slík tilfelli það sjaldgæf nú á
dögum erlendis, að um þau er ritað í fagtímarit,
þegar þeu finnast. Holdsveiki herjaði á augu
Islendinga á dögum Björns og blindaði marga.
Sama ár og Björn sezt að í Reykjavík ferðast dr.
Edvard Ehlers um hér á landi til að kanna
útbreiðslu holdsveikinnar og gera tillögur um varnir
gegn henni og meðferð holdsveikissjúklinga [31].
Taldi hann brýna nauðsyn bera til að koma upp
sérstökum spítala fyrir holdsveikt fólk. Dr. Ehlers
rannsakaði sjálfur 120 sjúklinga, en auk þess fékk
hann vitneskju um 21 sjúkling frá öðrum læknum.
Áætlaði hann að tala holdsveikra á íslandiværiekki
undir 200 manns. Réði hann það al því að veikin var
orðin mjög mögnuð í flestum þeim, sem hann
skoðaði. Var álitið að boldsveiki væri þrefalt tíðari
sjúkdómur á íslandi en í öðrum nálægum löndum.
Dr Ehlers lýsti ástandinu á íslandi í ræðu og riti, er
hann kom aftur til Danmerkur. Var hann berorður
um það, er honum þótti ábótavant í fari íslendinga og
var einkum tíðrætt um óþrilnað þeina, illt matar-
ræði, léleg og heilsuspillandi húsakynni.
Ekki er örgrannt að landsmenn hneyksluðust á
lýsingu doktorsins á íslendingum, sérstaklega á
óþrifnaði alþýðu eins og sjá má í greinum í ísafold á
þessum tíma.
Glöggt er gests augaðogmun dr. Ehlerssennilega
hafa verið hlutlaus í mati sínu á heilbrigðisháttum
okkar. Árangurinn af starfi dr. Ehlers varð sá, að
holdsveikraspítalinn að Laugarnesi var byggður.
Létu félagsmenn Oddfellowreglunnar í Dan-
mörku eins og kunnugt er, reisa hann ásinn kostnað
og gáfu landsmönnum. Tók spítalinn til starfa í júlí
1898 og var ætlaður 60 sjúklingum. Al' 58
sjúklingum, er lágu þar þetta sama ár, voru 9
alblindir - fimm karlar og fjórar konur - og nokkrir
hállblindir af völdum holdsveiki.
Áður en holdsveikraspítalinn tekur til starfa og
raunar síðar leita allmargir a.m.k. 16 sjúklingar til
Björns mcð fylgikvilla holdsveiki í augum. Gefa
sjúkrasögur hans glögga mynd af því, hvernig
augun gátu spillzt af þessum sjúkdómi. Erömurleg
lýsing glærubólgu með vagli og litubólgu. Lóðaðist
litan oft við augasteininn og ljósopið lokaðist og drer
myndaðist. Lokastigið var oft háþrýstingur í auga
og blinda [02.09.93, 09.05.94, 30.03.95, 09.06.96,
19.03.96, 13.03.96, 31.05.97, 14.12.97, 12.06.98,
25.03.00, 02.04.00, 11.05.00, 27.06.95, 02.08.07].
Stundum gat Björn veitt þessum sjúklingum
nokkra hjálp, einkum með atropindropum, er
drógu úr bólgunni. Skurðaðgerð beitir hann a.m.k.
einu sinni til þess að bjarga 31 árs gömlum manni frá
blindu vegna háþrýstings í auga. Halði sjónopið
lokazt og stífla myndazt milli fram- og afturhólfs
augans. Gerir Björn lituhögg, svo að eðlilegt rennsli
myndast milli augnhólfanna og lækkaði augn-
þrýstingurinn þar með. Sjá 4. sögu.
Öðrum sjúkdómum, sem nú er búið að stemma
stigu við, gátu fylgt kvillar í augum, svo sem
taugaveiki og barnaveiki. Verður hér sagt frá
nokkrum þeirra.
Sagt er frá tveimur sjúklingum sem fengu
sjóntaugarvisnun (atrophia n. optici) upp úr
taugaveiki. Var annar sjúklingurinn sjö ára
drengur, er Björn útvegaði vist á Blindraskólanum í