Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1978, Blaðsíða 32

30 - AF HAGLEIK LÆKNISHANDA
byrjar á slíkum deyfingum [34]. Tekur Björn fram
að þessi deyfing hafi reynzt vel. Algengast var þó, að
aðgerðir sem þessar væru gerðar í kloroform-
svæfingu [14.01.99].
Við innhverfingu augnaloks notaði hann Gaillard’s
saum eins og tíðkaðist í þá daga [13.07.97].
Athyglisverð er 15. saga, sem segir frá sjúklingi
með ýmsa meðfædda ágalla, svo sem æxli á mótum
glæru og hvítu, skarð í augnaloki, vanskapnað á
eyrum og nefi. Gerir Björn við augnalokið og nemur
æxlin burt. Er hér mjög nákvæm lýsing á
Goldenhar’s einkennaflokki (oculoauricular dys-
plasia), sem fyrst var lýst árið 1952 [35]. Er þetta
mjög sjaldgæfur sjúkdómur, og má merkilegt teljast
að þessum kvilla er lýst hér á Islandi hálfri öld áður
en honum er gefið nafn.
Björn segir frá viðgerðum á augnalokssigi og
aðgerð við augnglufuþrengslum [25.03.06, 23.
10.95].
Væng - (pterygium) - aðgerð gerir hann á
svipaðan hátt og gert er í dag, en þessum kvilla lýsir
hann sjaldan í dagbókum sínum [04.08.99].
Skapnaðaraðgerðir Björns á augnalokum, sem lýst
er í sjúkrasögum hans, voru á þeim tíma tiltölulega
nýjar al' nálinni. Eru þær kenndar við lækna þá er
fyrst innleiddu þær, svo sem Frick, Dieffenbach,
Jascke, Arlt, Hotz, Wharton Jones, Watson, Gayet,
Flarer, von Graefe og Krause, eins og kemur fram í
sjúkrasögunum.
Hinn síðastnefndi, Fedor Krause, var þýskur
skurðlæknir í Berlín fæddur 1857. Var hann
brautryðjandi á sviði húðfiutninga og við hann er
kenndur húðlappi til flutnings, sem er fitulaus og
nær í gegnum öll löghúðarinnar (sjásögur 13 og 14).
John R. Wolfe (1824-1904), skozkur augnlæknir
varð fyrstur til að flytja húð í fullri þykkt við
augnaloksaðgerðir. Gerði hann fyrsta húðflutning
sinn við úthverfing augnaloks árið 1875. Er það í
fyrsta skipti, sem tekst að græða skinnbót, sem flutt
er á annan stað á líkamann [34].
I 15. töflu eru skráðar aðgerðir á augnklinik
Edmund Jensens í Kaupmannahöfn árið 1902 og
1903. Er fjölbreytni aðgerða svipuð og hjá Birni
Ólafssyni, að því undanskildu að á þessari klinik í
Höfn voru ekki gerðar lýtaaðgerðir á augnalokum.
Brautryðjandi
glákulækninga
Vafalítið er, að Björn Ólafsson greinir hægfara
gláku (glaucoma simplex) fyrstur lækna hérá landi.
Mun hann fljótt hafa séð, hvílíkur skaðvaldur þessi
sjúkdómur er og langtíðasti blinduvaldurinn.
Greining hægfara gláku á tímum Björns var torveld
og lítt mögulegt að þekkja sjúkdóminn fyrr en á
lokastigum hans. Augnþrýstingsmæli fékk hann
ekki fyrr en missiri áður en hann féll frá, er gerði
kleift að greina sjúkdóminn áður en augljós
einkenni koma í ljós. Aðalgreiningartækið til þess
tíma var augnspegillinn, en með honum sást hvort
glákuskemmd var komin í sjóntaugina. Sjón-
víddarpróf voru ekki nákvæm. Þrýstingur augans
var prófaður með því að þrýsta með fingurgómunum
á auga. Er vart hægt með þessari aðferð að meta
hvort þrýstingur er hækkaður, nema hann sé mjög
hár, eða að verulegur þrýstingsmunur sé á augum.
Aldamótalæknar þurftu í ríkari mæli en læknar nú á
dögum að beita athyglisgáfu sinni og gegnir furðu
hversu langt þeir náðu í sjúkdómsgreiningum með
frumstæðum tækjakosti.
Þegar Björn hefur störf er þekking á gláku
skammt á veg komin. Er hann samtímamaður
margra þeirra lækna er drýgstan skerf lögðu til
frumrannsókna á þessum torræða sjúkdómaflokki.
Skipting Björns á gláku er ekki ósvipuð og er enn í
dag. Hann greinir bráðagláku (glaucoma acutum)
og hægfara gláku, er hann nefnir ýmist glaucoma
simplex, chronicum eða congestivum chronicum og
glákublindu (glaucoma absolutum) og einnig
fylgigláku (glaucoma secundarium).
Af 439 glákusjúklingum Björns eru aðeins þrír
skráðir með bráðagláku.
Fyrsti bráðaglákusjúklingur hans er 70 ára kona í
Reykjavík, er leitar til hans 1. október 1894.
Er sjúkdómslýsingin greinargóð og lítill vafi að
rétt sé greint. Sjúkdómurinn byrjar með verk og
roða í auga. Ljósopið er þanið, framhólfið grunnt
og bjúgur í glæruvef, augnþrýstingurermjöghárog
augnbotn sést óglöggt vegna bjúgs í glæru.
Björn ráðleggur lituhögg, sem enn í dag er eina
lækningin við bráðagláku, en kastið líður hjá með
eseringjöf án aðgerðar. En Adam var ekki lengi í
Paradís. Að tveimur vikum liðnum fær hún
glákukast á ný með sömu einkennum og áður og er
nú gert lituhögg þann 16. okt. 1894 með góðum
árangri, en drer myndaðist siðar og var það fjarlægt.
Þann 13. apríl 1897 segir frá öðrum sjúklingi með
bráðagláku og er gert lituhögg. Sjá 16. sögu.
Þriðji sjúklingurinn fær eserinmeðferð (13.
febrúar 1907).
Allir bráðaglákusjúklingarnir eru konur og búa í
Reykjavík. Þar sem augnlæknir er á næstu grösum
leita þær lljótt til hans eftir að augnverkur og
sjóndepra byrjar.