Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1978, Blaðsíða 12

10 - AF HAGLEIK LÆKNISHANDA
voru árið 1850 gerðar 153 meiri háttar aðgerðir, þar
af 30 augnaðgerðir. Drerskurðir voru 22 (auga-
steinn tekinn 14, drerstunga 7 og einu sinni var
augasteini ýtt til hliðar (depressio). Af drerskurð-
unum lánuðust 13. Aðrar aðgerðir voru flestar á
augnalokum [50].
Þeir læknar, sem skrifuðu lækningabækur fyrir
almenning fyrir síðustu aldamót, minnast vart á
augnsjúkdóma og ráð við þeim. Gegnir það furðu
þar eð augnsjúkdómar voru mjög algengir.
I Lækningabók fyrir almúga eftir Jón Pétursson,
(jórðungslækni Norðlendinga frá 1775-1801 erekki
gefið nema eitt ráð við augnveiki. Attu margir þessa
bók í handriti, en hún var gefin út aukin og
endurbætt árið 1834 af Jóni Þorsteinssyni, land-
lækni og Sveini Pálssyni, lækni. Verða hér tilfærðir
kaflar úr þessari bók, er fjalla um augnsjúkdóma og
ráð við þeim [51].
307. Spansflugur eiga að brúkast i öllum þeim tilfellum
hvar vetsarmr eru ofskarpn, ofþyckir og lítið eður eckerl
fljótandi hvert heldur það er á einum eður fleirum
líkamanspörtum, þar brúkast þvi í öllum hörðum sóttar-
sjúkdómum, hverjum óráð og höfuðverkur fylgir, í all-
mörgum lilfellum augnanna, i nýkominni qverkabólgu,
laki, bakverk, mjaðmaverk og tannpínu.
309. 'Þeir sem brúka vilja Sóleyju (Ranunculus acris)
taki blómsturblöðin gulu einungis, þurrki þau lítið, og
hnoði síðan eður steyti og kreysti síðan nockuð af
vetzanum, gjöri þar af deig, svo stórt sem þurfa þykir, og
leggi svo við þar, sem blaðran skal koma, nokkrir hafa hér
saman við lítið af nýju smjöri. Sóleyjan er alteins góð og
Spansjlugurnar, og hafa þjóðverskir haldið hana
kröptuga í hörðum sjúkdómum, var því brúkun hennar
lengi hjá þeim haldin heimugleg og brúkuð, sem leyndar-
dómur, hvers nytsemi enginn mátti vita “.
Nálega einni öld eftir að Jón Pétursson samdi
lækningabók sína fyrir almúga gaf dr. Jónas
Jónassen út lækningabók handaalþýðu (1884). Ekki
er þar minnzt á augnsjúkdóma eða ráð við þeim,
enda þótt bókin sé mikil að vöxtum og mörgum
mannlegum kvillum lýst og holl ráð gefin [52].
Aðeins er þar greinargóð lýsing á því „efeitthvað fer
upp í augað“ og hvað gera skuli undir slíkum
kringumstæðum. Einnig lýsir hann í þessu riti
augneinkennum af kirtlaveiki. I kaflanum um
skyrbjúg segir „augun dauf og bláleitir baugar
koma opt undan augunum" og „stundum veikjast
augun með ýmsu móti“, en ekki er nánar tilgreint
hvaða einkenni það eru.
I formála fyrir bók sinni segist dr. Jónassen ekki
hafa getið um ýmsa sjúkdóma, sem aðeins eru á
lækna meðfæri. A hann þar e.t.v. við augnsjúk-
dóma. í ársskýrslum sínum til landlæknis tíundar
hann ekki aðra augnsjúkdóma en augnangur
(conjunctivitis) og bendir það til þess að þekking
hans á þeim sjúkdómsflokki hafi verið næsta lítil, þó
hann væri með lærðustu læknum sinnar tíðar á
Islandi.
Alþýðulækningar
í Islenzkum þjóðháttum eftir séra Jónas frá
Hrafnagili greinir nokkuð frá alþýðulækningum
fyrri aldar hér á landi þ.á.m. augnveiki, sem er afar
algeng með almenningi eins og segir í bókinni [53].
Blóðtökumenn ímynduðu sér að blóðtaka ætti við
öllum kvillum. Við augnveiki var t.d. tekið blóð úr
augnakrókum.
Eitt aðal meðalið við augnveiki var að baða
augun með seyði af augnafró eða horblöðku. Að
væta augun með munnvatni að morgni dags, leysa
sykur upp í brjóstamjólk og nota sem augnáburð og
þvo augun upp úr hlandi, þótti gefast vel við
augnveiki. Almennt var og að þvo augun upp úr
skírnarvatni og þótti bæta vel og er sú trú raunar
ekki útdauð enn meðal aldraðs fólks.
Við augnkveisu var ágætt að láta dropa af þvagi
hins sjúka drjúpa í augað, eða taka blóð úr
,,höfuðæðinni“ þeim megin sem verkurinn er.
Við bólgu í hvörmum átti að merja túnsúru og
leggja hana sem plástur við augað eða láta safa
hennar leka í augað. Við augndimmu eða sjóndepru
átti að nota mulið engifer. Séra Jónas nefnir fleiri
alþýðleg læknisráð við augnveiki og eru þau öll
svipaðs eðlis. Telur hann að sumt og ef til vill margt
af þessum lækningahégóma muni vera í fyrstu af
útlendum rótum runnið en „trúin á hégiljunum,
hefur orðið undarlega fbst, einskonar tröllatrú, sem
jafnvel hámenntaðir menn hafi trúað".
íslenzkar alþýðulækningar má etv. rekja allt til
forn-Egypta og Rómverja. Var sú trú ríkjandi
meðal Rómverja og þjóða fyrir botni Miðjarðar-
hafsins, að hægt væri að lækna blindu með munn-
vatni eða hráka. T.d. bað fólk hinn bóngóða keisara
Vespasianus að lækna blindu með munnvatni sínu
[54,34].
Leitað til útlanda eftir
augnlæknishjálp
Til þess tíma, er Björn Ólafsson sezt hér að, var
ekki hægt að fá hjálp við hinum erfiðari
augnsjúkdómum. Þeir sem þá sjúkdóma höfðu urðu