Kjarninn - 26.12.2013, Side 21

Deildu með
umheiminum
Álit
tjáning
og ógn
Helgi Hrafn Gunnarsson, þingmaður Pírata, skrifar
u
pp á síðkastið hefur verið mikil umræða um
svokallaða hatursorðræðu. Sitt sýnist hverj-
um um hvað sé átt við með hugtakinu, enda
er hugtakið „hatur“ í eðli sínu tilfinning og
tilfinningar fólks eru mjög misjafnar. Þetta er
síðan ofan á ómælda hæfileika mannskepnunnar til að segja
óvandlega úthugsaða hluti.
Stungið hefur verið upp á því að sá sem verði fyrir um-
mælum eigi sjálfur að dæma hvort þau teljist til haturs-
orðræðu, en augljósi vandinn við þá nálgun er að þá þarf fólk
eingöngu að vera nógu hörundsárt til þess að geta þaggað
niður í öðrum. Sérstaklega myndi slíkt fyrirkomulag úti-
loka gagnrýna umræðu um stjórnmál og trúmál, þar sem
mjög margar skoðanir eru ekki bara erfiðar, heldur snerta á
dýpstu þáttum siðferðiskenndar og verðmætamats fólks.
Verðmæta- og gildismat fólks er nefnilega raunverulega
misjafnt. Sjaldan verður það skýrara en þegar kemur að stóru
spurningunum sem er jafnan ekki spurt nema á vettvangi
stjórnmála og trúmála. En það eru einmitt þær spurningar
sem eru mikilvægastar og því mikilvægast að svörin séu
heimil, sérstaklega þegar þau falla illa í kramið.
Hatursorðræða
Tökum fyrir algengt dæmi um hatursorðræðu: „Múslimar
eru á móti lýðræði og mannréttindum!“
Þessi fullyrðing heyrist nær eingöngu meðal þeirra sem
vilja takmarka réttindi múslima, svo sem með því að flytja þá
úr landi og banna þeim að byggja moskur. Erfitt er að benda
á hóp sem þarf að þola jafn mikið níð í daglegri umræðu og
múslima.
Svo við skulum kalla þessa fullyrðingu hatursorðræðu,
enda undantekningalítið sögð í hatri af hatursfullu fólki í
þeim beina tilgangi að vekja andúð á múslimum.
En þá skulum við ímynda okkur að við spyrjum múslima
sjálfa um efnið, til þess að fá þetta nú á hreint og geta kært
fordómafulla hatursmangarana fyrir að níða 1,7 milljarða
manns fyrir það eitt að tilheyra tilteknum trúarflokki.
Hver er múslimi? Múslimi er sá sem aðhyllist íslam,
eða með öðrum orðum, auðmýkir sjálfan sig gagnvart Guði
og ber þess vitni að það sé enginn guð
nema Guðinn (á arabísku „Al-llah“) og að
Múhameð hafi verið spámaður Guðsins.
Spyrjum múslima hvað í því felist. Í því
felst að Kóraninn sé bókstaflegt orð Guðs og
að lögin sem Guð hafi gefið Múhameð séu
æðri öllum öðrum lögum, þar á meðal og
reyndar sérstaklega lögum manna.
lýðræðið er mannanna verk
Nú hljótum við að vera pínulítið vandræða-
leg. Lýðræðið er klárlega mannanna verk.
Er þá virkilega svo ósanngjarnt að segja
að múslimar séu á móti lýðræði, ekki vegna fordóma, held-
ur samkvæmt kenningum íslams og yfirlýstum viðhorfum
trúaðra múslima sjálfra?
En hvað í ósköpunum með öll þau hundruð milljóna
múslima sem eru bara fjandakornið víst hlynnt lýðræði og
kæra sig ekkert um ásakanir um annað?
Tilfellið er að málið er flóknara en svo að það sé hægt að
segja einfaldlega að eitt sé hatursorðræða og annað ekki.
Hægt er að ala á hatri með lögmætum og réttum skoðunum.
Það fer ekki eftir tilætlun þess sem tjáir, heldur skilningi
þess sem heyrir. Því ber okkur ekki að takmarka tjáningu
sem við teljum til hatursorðræðu, heldur að styrkja skilning
okkar og annarra á hverju tilteknu málefni. Leiðin fram á við
er upplýsing, ekki þöggun.
Hvar er línan?
En hvar er þá þessi margumtalaða lína?
Af einhverjum ástæðum þykir þetta erfið spurning en
hún er það ekki, enda hvorki djúp né ný. Línan er þar sem
tjáningin skarast beinlínis á við réttindi einhvers annars.
Við höfum rétt til friðhelgi einkalífs. Þess vegna er eðli-
legt að banna tjáningu sem varðar einungis einkalíf einhvers
annars. Við höfum réttinn til sanngjarnrar málsmeðferðar.
Þess vegna er eðlilegt að setja lögbann á að fjölmiðlar greini
frá máli fyrir dómi, ef slíkt lögbann verndar rannsóknar-
hagsmuni.
Síðan höfum við réttinn til persónulegs öryggis. Því er
bannað að hóta eða ógna fólki óháð kynferði, kynhneigð,
trúarbrögðum og hverju öðru. Enginn ágreiningur ríkir um
slík bönn.
Nýlega var blóðugum svínshöfðum dreift á lóð þar sem
byggja á mosku. Við þetta hafa margir hváð í réttmætri
hneykslun og spurt hvort þetta ætti að leyfa í
nafni tjáningarfrelsis.
Fáfræði haturmangara kemur í ljós
Það sem gerir það mál sérstaklega áhuga-
vert er að því var ekki einu sinni ætlað að
tjá neitt í sjálfu sér, né þá ógna eða hóta.
Markmiðið var að vanhelga jörðina þannig
að múslimar myndu hætta við að byggja á
þessum tiltekna stað. Sjaldan hefur fáfræði
hatursmangara komið jafn klárlega í ljós vegna þess að
ekkert í íslam bannar moskubyggingar á vanhelguðum reiti,
enda hafa múslimar á Íslandi margsinnis sagt að þetta breyti
engu um fyrirætlanir þeirra.
En það er tvennt sem gerir þann verknað ógnandi, jafnvel
ef tjáningu skal kalla. Í fyrsta lagi er verknaðurinn í eðli
sínu óhugnanlegur. Blóðugt svínshöfuð á lóð hlýtur að vekja
eðlilegan ótta hjá öllu fólki, hvort sem það aðhyllist íslam eða
ekki.
Hitt, sem gerir málið sérstaklega alvarlegt, er hversu
mikið viðkomandi aðilar voru reiðubúnir að leggja á sig til
þess að fremja verknaðinn. Það kostar ekki teljandi vinnu
eða tíma að pikka inn hatursfullt innlegg á internetinu, en
í þessu tilfelli þurfti einhver að hafa fyrir því að útvega sér
afskorið svínshöfuð og koma því fyrir. Múslimar sem verða
vitni að slíkum gjörningi í fjölmiðlum hljóta að fyllast ótta
við þá tilhugsun að aðilinn sem stóð að verkinu sé greinilega
reiðubúinn til að hafa talsvert fyrir því að spilla fyrir þeim
annars sjálfsagða rétti múslima að byggja sér bænahús.
Verknaðurinn er því klárlega ógnandi, hvort sem það var til-
ætlan sökudólgsins eða ekki og óháð því hvort aðgerðir hans
afmarkist af hatri eða heimsku.
Það er því engin mótsögn milli þess að heimila svokallaða
hatursorðræðu meðfram því að banna hótanir og ógnanir.
„Það er eðli tjáningarinnar, eða verknaðarins, gagnvart
réttindum fórnarlambsins sem ákvarðar hvort hún falli undir
tjáningarfrelsi þess sem tjáir, eða önnur mannréttindi þess
sem verður fyrir tjáningunni, svosem réttinn til friðhelgi,
sanngjarnrar málsmeðferðar eða öryggi.“
En við höfum ekki réttinn til að vera aldrei
móðguð og sár. Siðferðis- og réttlætiskennd okkar
er hvorki heilög né er það réttur okkar að hafa hana
í friði fyrir öðrum.
Of margar spurningar eru of erfiðar, of ljótar
og of mikilvægar til þess að við getum leyft okkur
slíkan rétt.
„Hægt er að ala
á hatri með lög-
mætum og réttum
skoðunum. Það fer
ekki eftir til ætlun
þess sem tjáir,
heldur skilningi
þess sem heyrir.“
„Blóðugt svíns höfuð
á lóð hlýtur að vekja
eðlilegan ótta hjá
öllu fólki, hvort
sem það aðhyllist
íslam eða ekki.“
um HöFundinn
Helgi Hrafn
Gunnarsson
er þingmaður
Pírata.
01/01 kjarninn ÁLit