Nýjar kvöldvökur - 01.12.1929, Síða 5

NÝJAR KVÖLDVÖKUR
• 147
dönsku snaraði hann hinni merku sögu
Gunnars Gunnarssonar »Ströndin«
(1917). Ennfremur eru til eftir hann
sögur á víð og dreif í tímaritum og blöð-
um, og hefir þeim eigi enn verið safnað
í heild. — Þegar rætt er um bókmenta-
iðju Kvarans má og geta starfa hans fyr-
ir Leikfélag Reykjavíkur, var hann leið-
beinandi þess um nokkur ár bæði á undan
og eftir Akureyrarveru sinni. —
Árið 1907 fór Einar Kvaran aftur til
Ameríku, ferðaðist hann þá um bygðir
fslendinga þár vestra og flutti fyrirlestra.
Um þessa för ritaði hann ferðapistla í
»Norðurland« og komu þeir út í bók 1909.
Enn fór hann hina þriðju för vestur um
haf 1924 og 1925 og flutti þar fyrirlestra
í flestum bygðum fslendinga vestra. Pað
má því fullyrða, að hann hafi alt í alt
unnið mikið starf fyrir þjóðerni fslend-
inga vestanhafs og létt undir með þeim
í að halda samböndunum við gamla land-
iö við líði.
Einar Kvaran hefir ávalt verið hinn
mesti áhugamaður um landsmál, og tók
hann drjúgan opinberan þátt í stjórn-
málabaráttunni eftir heimkomu sína og
alt fram um 1910. En eftir að hann hætti
blaðstjórastörfum, hefir minna borið á
honum á þessu sviði. — Fyrir utan
tjölda blaðagreina um opinber mál, hefir
hann m. a. samið bókina »Frjálst sam-
handsland, stut.t yfirlit yfir stjórnmála-
ufstöðu íslands til Danmerkur« (1907) —
þessi bók kom einnig út á dönsku og hef-
lr öefað gert sitt til að auka skilning á
°& greiða úr stjórnmáladeilunni miili fs-
lendinga og Dana.
Ennfremur má telja hann meðal braut-
hyöjenda á ýmsum andlegum sviðum.
Hann er einn meðal þeirra íslenzku
skálda og mentamanna, sem fluttu hina
svonefndu realistisku stefnu (raunveru-
feikastefnuna) inn í bókmentir vorar, en
sú stefna hefir hér á Norðurlöndum eink-
um verið kend við Georg Brandes. fs-
lendingar, sem stunduðu nám í Höfn á
árunum, þegar stefnan var sem ríkust
þar, urðu auðvitað fyrir áhrifum af
henni. og meðal þeirra var Kvaran —
hefir það haft mjög mikla þýðingu fyrir
bækur hans, einkum að því er snertir stíl
og hugsunarhátt. — En þar sem þessi
stefnuhvörf og áhrif þeirra í bókmentum
vorum er meira en nóg efni í sérstakan
kafla íslenzkrar bókmentasögu, vil eg
unna öðrum, sem mér eru færari, að rita
um þau, enda er ekki rúm fyrir slíkt hér
í þessu stutta yfirliti. Það nægir í þessu
sambandi að geta þess, að fæstir hinna
íslenzku skálda, sem aðhyltust stefnuna,
og sem náðu nokkrum aldri, hafa getað
fylgt skoðunum hennar í eilifðarmáíun-
um, þegar frarn í sótti. — Ef til vill get-
ur maður í þessu leitað orsakanna að því,
er Einar Kvaran, eftir aldamótin, meira
og meira fór að gefa sig við sálarrann-
sóknum og rannsóknum viðvíkjandi til-
verunni eftir dauðann. Hefir hann á því
sviði staðið framarlega ekki einungis
meðal hérlendra manna heldur og einnig
annara. Hann hefir samið fjölda ritgerða
og flutt marga fyrirlestra Um þetta efni,
og með þeim hefir hann fengið talsvert
víðtæk áhrif á hugi margra manna, bæði
lærðra og leikra hér á landi, einkum mun
hann og samherji hans í þessum efnum,
Haraldur Níelsson prófessor, hafa haft
mjög djúp áhrif á hugsunarhátt og skoð-
anir margra yngri manna andlegrar
stéttar. Hér skal ekki farið út í að dæma
nytsemi slíkra áhrifa fyrir þjóðina í
heild; en eg vil leyfa mér að benda á
það, að flest er betra en deyfð og dauði
og algert hugsunarleysi um andleg mál
og velferð sálarinnar þessa heims og ann-
ars. Andleg deyfð, á hvaða sviði sem er,
er átumein þjöðlífsins, en hverri vakn-
ingu verður að fylgja sjálfstæð dóm-
greind og róleg íhugun einstáklinganna.
19*