Sagnir - 01.04.1988, Side 25

Saltfiskurinn uar aðallifibrauð íbúa Nýfundnalands, en stuðlaði jafnframt að ósjálfstœði þeirra.
kaupmanna. En ekki var ætlast til
þess að menn tækju sér þar varan-
'ega bólfestu.
Það fyrsta sem vekur athygli, þeg-
ar litið er á sögu íbúa Nýfundna-
lands, er það hvernig reynt var að
hindra og takmarka fasta búsetu á
eyjunum. Þetta var gert með því að
banna ræktun og landbúnað.1 Hér á
'slandi réri bændaveldið aftur á
roóti að því öllum árum að stemma
stigu við búsetu við sjávarsíðuna og
lausamennsku.
Það voru kaupmenn sem ráku
veiðar við Nýfundnaland og stjórn-
uðu þessari fiskveiðinýlendu Breta.
hegar landið byggðist urðu kaup-
uiennirnir að tryggja, að íbúar Ný-
fundnalands væri þeim bundnir um
vörukaup þannig að fiskafurðir
Þeirra kæmust örugglega í hendur
haupmanna. Auk þess var hætta á
Því að ef íbúunum yrði leyft að
rækta land myndu fiskveiðar þeirra
^'nnka og arður kaupmanna þar
nieð skerðast. Þegar búseta á Ný-
fundnalandi hafði unnið sér fastan
sess á 18. öld, styrktist staða
haupmanna sem keyptu fiskinn því
fjölskyldurnar urðu að fá salt, öngla
°g nagla.2
Eitt af því sem einkenndi fiskveið-
ar Nýfundnalendinga var að þær
Voru bundnar við sumarið, en á ís-
iandi var hægt að stunda sjóinn allt
árið.
Það kernur vel í Ijós á Nýfundna-
iandi hvernig kaupmennirnir gátu
farið með þjóðfélag, ef þeir réðu
grundvallarþáttum þess s.s. eignar-
haldi á landi og verslun.3 Þetta kerfi
leiddi af sér ósjálfstæði fiskimanna
og fjölskyldna þeirra og batt þá
traustum böndum á klafa kaup-
manna. En auðinn fluttu þeir svo
með sér heim til Englands. Það varð
því ekki til nein stétt eignamanna og
þar sem einkaeign á landi var mikl-
um takmörkunum háð, varð Ný-
fundnaland eingöngu ein allsherjar
verstöð án yfirbyggingar auk erfiðra
samgangna. Þetta hafði í för með
sér að íbúarnir fundu sig ekki sem
menningarlega heild og mannleg
samskipti urðu takmörkunum háð.
Það var eiginlega það eina sem
íbúar Nýfundnalands áttu sameigin-
legt, að lifa af fiskveiðum.
A Islandi voru hinsvegar landeig-
endur og hér skapaðist sérstök
menning vegna tengslanna við
landið. Það er líklegt að andstaða
landeigenda við heilsárs búsetu
kaupmanna og tilurð verstöðva, hafi
að einhverju marki komið í veg fyrir
að Island þróaðist, eins og raun
varð á með Nýfundnaland. Að
minnsta kosti tryggði það bændum
yfirráð yfir samfélaginu fram undir
lok 19. aldar. Þetta olli því að ís-
lendingar unnu flestir við landbún-
að og héldu menningareinkennum
sínum. Hefðu verstöðvar risið upp
undir stjórn erlendra kaupmanna
og/eða útgerðarmanna, þá hefði ís-
lenskri menningu verið veruleg
hætta búin.
Á Nýfundnalandi hafa hin gjöfulu
sumarfiskimið verið aðal auðlindin
en það verstöðvarfyrirkomulag, sem
áður er lítillega getið, hefur orðið til
þess að viðhalda fátækt og mis-
skiptingu auðsins. Ottar Brox lýsir
þessu svo:
En fiskimennirnir hafa samt sem
áður fengið minnst af afrakstrin-
um í sinn hlut. Fyrst unnu fiski-
mennirnir fyrir útgerðarmenn frá
Bristol, síðar gerðu þeir það
sama fyrir kaupmenn sem dvöld-
ust á eyjunni.4
Þetta hafði það í för með sér að fjár-
magnið streymdi frá verstöðvarsam-
félaginu, þar sem útgerðin var í
höndum útlendinga, og heimamenn
neyddir til að selja fiskinn á afarkjör-
um sér til framfæris.
Þróunin á Nýfundnalandi hefur
síðan einkennst af því hversu hæg-
fara uppbygging fiskveiða hefur ver-
ið og þær mikið byggst á smáút-
gerð. Þegar togaraútgerð hófst þar
var hún fjármögnuð af kanadísku
stjórninni. Þetta má rekja til þess að
auðurinn sem skapaðist í landinu
rann jafnóðum úr því aftur. Þess
vegna var ekki fyrir hendi „kapítal"
til að fjármagna togaraútgerð.
Þrátt fyrir togarana hefur fjöldi
smáútgerðarmanna, sem veiða og
salta sjálfir, aukist.5 Þarna er freist-
andi að álykta sem svo að fjármagns-
skortur, í hinum dreifðu byggðum
Nýfundnalands, sé orsökin. Ekki má
heldur gleyma arfleifð frá gamalli
tíð, þegar fjölskyldan varð að standa
sjálfstæð gagnvart kaupmanninum
og reyna að veiða nógu mikið til
þess að hafa fyrir vetrarforðanum.
Að auki má nefna að hafnarskilyrði
gerðu mönnum kleift að stunda fisk-
veiðar mjög víða á Nýfundnalandi
og því urðu útgerðarstaðir margir og
smáir. En þrátt fyrir það tel ég að hér
geti fullt eins verið um hugarfarsleg-
an þátt að ræða, eins og þann fjár-
hagslega. Við þekkjum þá erfiðleika
sem hefur verið við að stríða hjá ís-
lenska samfélaginu þegar reynt hef-
ur verið að breyta aldagömlum
háttum, t.d. í búskap.
SAGNIR 21