Sagnir - 01.04.1988, Page 25

Sagnir - 01.04.1988, Page 25
Saltfiskurinn uar aðallifibrauð íbúa Nýfundnalands, en stuðlaði jafnframt að ósjálfstœði þeirra. kaupmanna. En ekki var ætlast til þess að menn tækju sér þar varan- 'ega bólfestu. Það fyrsta sem vekur athygli, þeg- ar litið er á sögu íbúa Nýfundna- lands, er það hvernig reynt var að hindra og takmarka fasta búsetu á eyjunum. Þetta var gert með því að banna ræktun og landbúnað.1 Hér á 'slandi réri bændaveldið aftur á roóti að því öllum árum að stemma stigu við búsetu við sjávarsíðuna og lausamennsku. Það voru kaupmenn sem ráku veiðar við Nýfundnaland og stjórn- uðu þessari fiskveiðinýlendu Breta. hegar landið byggðist urðu kaup- uiennirnir að tryggja, að íbúar Ný- fundnalands væri þeim bundnir um vörukaup þannig að fiskafurðir Þeirra kæmust örugglega í hendur haupmanna. Auk þess var hætta á Því að ef íbúunum yrði leyft að rækta land myndu fiskveiðar þeirra ^'nnka og arður kaupmanna þar nieð skerðast. Þegar búseta á Ný- fundnalandi hafði unnið sér fastan sess á 18. öld, styrktist staða haupmanna sem keyptu fiskinn því fjölskyldurnar urðu að fá salt, öngla °g nagla.2 Eitt af því sem einkenndi fiskveið- ar Nýfundnalendinga var að þær Voru bundnar við sumarið, en á ís- iandi var hægt að stunda sjóinn allt árið. Það kernur vel í Ijós á Nýfundna- iandi hvernig kaupmennirnir gátu farið með þjóðfélag, ef þeir réðu grundvallarþáttum þess s.s. eignar- haldi á landi og verslun.3 Þetta kerfi leiddi af sér ósjálfstæði fiskimanna og fjölskyldna þeirra og batt þá traustum böndum á klafa kaup- manna. En auðinn fluttu þeir svo með sér heim til Englands. Það varð því ekki til nein stétt eignamanna og þar sem einkaeign á landi var mikl- um takmörkunum háð, varð Ný- fundnaland eingöngu ein allsherjar verstöð án yfirbyggingar auk erfiðra samgangna. Þetta hafði í för með sér að íbúarnir fundu sig ekki sem menningarlega heild og mannleg samskipti urðu takmörkunum háð. Það var eiginlega það eina sem íbúar Nýfundnalands áttu sameigin- legt, að lifa af fiskveiðum. A Islandi voru hinsvegar landeig- endur og hér skapaðist sérstök menning vegna tengslanna við landið. Það er líklegt að andstaða landeigenda við heilsárs búsetu kaupmanna og tilurð verstöðva, hafi að einhverju marki komið í veg fyrir að Island þróaðist, eins og raun varð á með Nýfundnaland. Að minnsta kosti tryggði það bændum yfirráð yfir samfélaginu fram undir lok 19. aldar. Þetta olli því að ís- lendingar unnu flestir við landbún- að og héldu menningareinkennum sínum. Hefðu verstöðvar risið upp undir stjórn erlendra kaupmanna og/eða útgerðarmanna, þá hefði ís- lenskri menningu verið veruleg hætta búin. Á Nýfundnalandi hafa hin gjöfulu sumarfiskimið verið aðal auðlindin en það verstöðvarfyrirkomulag, sem áður er lítillega getið, hefur orðið til þess að viðhalda fátækt og mis- skiptingu auðsins. Ottar Brox lýsir þessu svo: En fiskimennirnir hafa samt sem áður fengið minnst af afrakstrin- um í sinn hlut. Fyrst unnu fiski- mennirnir fyrir útgerðarmenn frá Bristol, síðar gerðu þeir það sama fyrir kaupmenn sem dvöld- ust á eyjunni.4 Þetta hafði það í för með sér að fjár- magnið streymdi frá verstöðvarsam- félaginu, þar sem útgerðin var í höndum útlendinga, og heimamenn neyddir til að selja fiskinn á afarkjör- um sér til framfæris. Þróunin á Nýfundnalandi hefur síðan einkennst af því hversu hæg- fara uppbygging fiskveiða hefur ver- ið og þær mikið byggst á smáút- gerð. Þegar togaraútgerð hófst þar var hún fjármögnuð af kanadísku stjórninni. Þetta má rekja til þess að auðurinn sem skapaðist í landinu rann jafnóðum úr því aftur. Þess vegna var ekki fyrir hendi „kapítal" til að fjármagna togaraútgerð. Þrátt fyrir togarana hefur fjöldi smáútgerðarmanna, sem veiða og salta sjálfir, aukist.5 Þarna er freist- andi að álykta sem svo að fjármagns- skortur, í hinum dreifðu byggðum Nýfundnalands, sé orsökin. Ekki má heldur gleyma arfleifð frá gamalli tíð, þegar fjölskyldan varð að standa sjálfstæð gagnvart kaupmanninum og reyna að veiða nógu mikið til þess að hafa fyrir vetrarforðanum. Að auki má nefna að hafnarskilyrði gerðu mönnum kleift að stunda fisk- veiðar mjög víða á Nýfundnalandi og því urðu útgerðarstaðir margir og smáir. En þrátt fyrir það tel ég að hér geti fullt eins verið um hugarfarsleg- an þátt að ræða, eins og þann fjár- hagslega. Við þekkjum þá erfiðleika sem hefur verið við að stríða hjá ís- lenska samfélaginu þegar reynt hef- ur verið að breyta aldagömlum háttum, t.d. í búskap. SAGNIR 21
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.