Byggingarlistin - 01.01.1956, Blaðsíða 22

HANNES K R. DAVÍÐSSON:
STÖNG í ÞJÓRSÁRDAL
Fáar þjóðir munu okkur fátækari
að minjum og vitneskju um lifnaðar-
hætti forfeðranna. Mætti því ætla að
við værum öðrum þjóðum hirðusam-
ari um þá hluti, sem auka þekkingu
okkarar á þeim efnum, vil ég þó ekki
fullyrða að svo sé. Enn víst er þó
nokkuð gert.
Hvergi mun þó þekkingu vorri eins
ábótavant og á sviði byggingarlistar
fyrri tíma. Víst er ekki hægt að geyma
í söfnum, nema að litlu leyti þær bygg-
ingamenjar, sem finnast kunna og
krefjast þær því í ýmsu annarrar um-
gengni en þeir smærri munir, sem
hægt er að bjarga í hús. Veit ég ekki
hvort við erum færir um að með-
höndla slíka hluti sem skyldi, en vissu-
lega vaknar sú spurning í huga manns
þegar maður kemur í heimsókn að
Stöng í Þjórsárdal.
Að Stöng liggja þær bezt varðveittu
bæjarrústir frá söguöld, sem fundizt
hafa, fyrir hunda og manna fótum, í
orðsins fyllstu merkingu. f um það bil
600 ár hafði jörðin varðveitt þessar
bæjarrústir í slíku ástandi að eindæmi
má telja. Illeðsla öll óhrunin og þegar
lokið var útgreftrinum var gólfskánin
eins og konur staðarins hefðu þá ný-
sópað gólfið. Ég dreg í efa að margar
fornleifar hafi komið í okkar hendur
jafn vel varðveittar.
Síðan eru liðin sem næst 14 ár, en
á þessum stutta tíma hefur okkur tek-
izt að hálfeyðileggja þennan dýrgrip
með illum aðbúnaði og umgengni.
Þegar greftrinum var lokið var byggt
yfir rústirnar, en víst er um það að
betur hafa þeir Stangarbændur kunn-
að til húsagerðar en þeir menn, sem
fyrir 14 árum reftu yfir bæjarhúsin
að nýju.
Gólfið í aðalhúsinu, sem síðasti
bóndinn að Stöng afhenti þeim, sem
landið erfðu hreint og fágað, ber nú
orðið mörg sár eftir vatnsdropa frá
hripleku þaki, og veggir, sem í sex
aldir höfðu staðið sléttir og felldir,
hrynja nú á vetrum vegna frosta.
Vandi fylgir vegsemd hverri og svo
er hér einnig. Vissulega er ekki nóg
fyrir vísindamenn okkar, þá sem við
fornleifafræði fást, að taka sér þá
fræðslu og ánægju sem uppgröfturinn
veitir. Á þeim hvílir fyrst og fremst
skyldan til að tryggja varðveizlu
þeirra verðmæta, sem finnast kunna.
Því miður verða mistökin að Stöng
aldrei bætt að fullu, en við ættum að
reyna að láta staðar numið með eyði-
legginguna, svo óbætanlegar sakir
okkar við eftirkomendurna verði ekki
of miklar. Flestum er víst kunn saga
gullhornanna dönsku, þar sem auð-
virðileg fégræðgi glapti einu lítil-
menni svo sýn, að hann eyðilagði einn
af dýrgripum þjóðar sinnar. En nú
eru húin sömu örlög ekki ómerkari
minjum að sínu leyti, þó að verðmæti
þeirra verði ekki metið jafnhátt að
krónutölu. Beini ég þeirri áskorun til
hlutaðeigandi vísindamanna og liátt-
virtrar ríkisstjórnar, að komið verði í
veg fyrir frekari eyðileggingar að
Stöng í Þjórsárdal.
Svo hryggilegt sem það er að sjá
merkilegar fornmenjar okkar að
Stöng grotna niður, þá verður það þó
enn tilfinnanlegra þegar svo óheppi-
lega vill til, að telja verður vafasamt,
að athuganir þær, sem gerðar voru
meðan á uppgreftrinum stóð, séu ó-
yggjandi og eins hitt, hvort allar þær
athuganir hafi verið gerðar, sem hægt
hefði verið að gera, til þess að afla
upplýsinga um byggingarháttu og af-
not húsanna. En af skýrslu dr. Rous-
sel í bókinni Forntida Gárdar i Island
virðist mér sem farið hafi verið nokk-
uð fljótt yfir sögu við öflun gagna, er
talizt geti grundvöllur vísindalegrar
niðurstöðu.
Vona ég að mér vinnist tími til að
víkja nánar að því síðar.
20
BYGGINGARLISTIN