Vikublaðið Gestur - 13.11.1955, Blaðsíða 4

4
G E S T U 71
ar sýslumanns, 34 talsins, og réðu
til atlögu við Spánverja í skjóli næt-
urinnar. Laumuðust þeir heim að
býlinu, komu varðmönnunum 5 að
óvörum og felldu þá, og komust yfir
vopn þeirra.
Varnir Spánverjanna voru frá-
bærar, en ekki máttu þeir við
margnum, einn á móti hverjum fjór-
urn íslendingum. Varnarstaðan í
bænum var svo óheppileg fyrir þá
sem hugsazt gat, en engu að síður
stunduðu hvalveiðar sínar þaðan. En
árás landsmanna frá því um vetur-
inn var þeim í fersku minni, og létu
þeir því 11 vopi.aða menn gæta hvers
skipanna.
Um þetta leyti barst bréf til lands-
ins frá kónginum í Kaupinhafn, út-
gefið þann 15. apríl 1615, skipun til
íslenzkra fyrirmanna og erlendra
höndlunarmanna, sem leyfi höfðu
til verzlunar á íslandi, þess efnis að
herja skuli á hina spænsku aðkomu-
menn og taka skip þeirra. Um
tveggja alda skeið höfðu Englend-
ingar og Hollendingar fengið að
stunda veiðar í hafinu umhverfis
landið, nokkurnveginn í friði, ef
þeir höfðu skjöl sín í lagi. Um Spán-
verja fannst yfirvöldunum öðru máli
gegna. Voru þeir mjög rógbornir við
dönsku hirðina. Sögðu kaupmenn þá
eiga ólögleg skipti við þjóðina, stela
frá henni og sýna henni versta of-
beldi, þessari hrjáðu þjóð, sem kóng-
ur og forfeður hans sálugir höfðu
með „Gamla sáttmála" heitið sinni
náðugsamlegustu vernd.
1 bréfi kóngs fannst þó atriði þess
efnis, að á ári hverju mættu fjögur
spænsk skip leita hafnar á Islandi,
svo fremi, sem áhafnir þeirra stofn-
uðu ekki til neinna vandræða við
landsmenn.
Friðsamleg viðskipti.
Allt sumarið dvöldu Spánverjarn-
ir í firðinum. Hvalveiðarnar gengu
með ágætum. Þeir veiddu 11 stóra
hvali og nokkra minni. Samskiptin
við landsmenn voru hin ákjósanleg-
ustu. Hafísinn og hörkuvetur orsak-
aði matarskort þeirra á meðal, og
seldu þá Spánverjar þeim hvalkjöt
við rnjög vægu verði.
Enda þótt sýslumaður hefði í
:nafni kónglegrar hátignar bannað
landsmönnum öll viðskipti við Spán-
verja, streymdu fátækir bændurnir
til skipanna og fengu bátsfarma al
indælasta hvalkjöti fyrir nokkra sjó-
vettlinga eða smjörpund. Aðkomu-
mennirnir björguðu því mörgu heim-
ilinu frá algerri hungursneyð.
Og þegar viðskiptin voru á annað
borð hafin, fór fleiri varningur en
hvalkjöt á milli. Spánverjar voru
furðulega vel birgir af skipsbrauði,
víni og ýftiiskonar áhöldum úr járni,
sem bændurnir höfðu not fyrir. —
Sjálfir höfðu þeir not fyrir nýtt
kjöt, ullarvettlinga, úlpur og sokka,
sem bændur áttu í ríkum mæli.
1 stytztu máli sagt unnu hinir
framandi gestir hug fólksins. Und-
antekningar voru að vísu. Eitthvað
bar á yfirgangi af hálfu beggja, en
öllum var það ljóst, að annar var
ekki hinum sekari.
Hugsað til heimferðar.
Það leið að hausti. Næturnar tók
að lengja og verðið að versna. Gekk
á með stormi og rigningarhraglanda.
Spánverjar tóku að hugsa til heim-
ferðar, og eftir nokkum undirbún-
ing töldu þeir sig ferðbúna.
Daginn 20. september skyldi lagt
af stað. Allir voru ánægðir yfir vel-
gengni vertíðarinnar, og hlökkuðu
óspart til þess að njóta ávaxta erfið-
is síns hjá fjölskyldum sínum.
Að kvöldi heimferðardagsins brast
á ofsaveður. Stórir ísjakar brunuðu
inn fjörðinn. Stormurinn þeytti einu
skipanna á ísjaka og sökk það á
stundarkorni. Áhöfnin bjargaðist þó
í land, að þrem mönnum undantekn-
um, en farmurinn sökk með skip-
inu. Annað skip rak upp á nes og
brotnaði þar í spón, en áhöfnin gat
bjargað sér í land ásamt nokkru af
farminum. Þriðja skipið rak einnig
á land, en allir mennirnir björguðust
ásamt meiri hluta farmsins.
Þannig var ástatt hjá hinum fram-
andi sæförum, er veturinn gekk í
garð. Skiplausir á framandi strönd,
— samkomulagið við landsmenn
hafði verið gott, meðan þeir gátu
notið góðs af viðskiptunum, en hvað
myndi framtíðin bera í skauti sér,
þegar þeir yrðu ekki lengur færir
um að afla sér fæðu, hvað þá að láta
nokkuð af hendi til sveltandi þjóðar?
Neyðin vofði yfir Spánverjunum
eftirlifandi, 82 að tölu. Mestur hluti
eigna þeina hr.fði sokkið með skip-
unum. En átta báiar voru eftir heil-
ir. Nú var um tvo kosti að gera, búa
sig til vetrarsetu í firðinum eða
freista brottfarar á bátunum. Um
þær mundir bárusi þeim fregnir af
stóru skipi, sem dveldi í firði nokkru
norðar. Þetta var seinasta vonin um
að komast heim, svo að þeir völdu
þann kostinn að fara 'til fundar við
þá skipsmenn. En mestan hluta þess,
sem eftir var af farangri þeiiTa,
urðu þeir að skilja eftir.
Þrem dögum eftir skipsskaðana
lögðu þeir af stað, og þrátt fyrir
óveðrið komust þeir á leiðarenda. En
skipið reyndist þeim mestu von-
brigði, bæði var það lítið, og harla
lélegt sjóskip. En þeir afréðu samt
að sigla skipinu og fjórum bátum
suður með ströndinni.
Þótt þeir hefðú haft mestan hluta
vistanna með sér, svarf skorturinn
brátt að þeim, og urðu þeir að leita
á náðir landsmanna. En nú var sá
hængur á, að þeir höfðu lítið sem
ekkert til að borga með. Mataröfl-
unin gekk því erfiðlega, og var það'
ráð tekið að skipta hópnum. Stærsti
hópurinn, 50 manns, undir forustu
Pedro de Aggvidre og Stephan de
Tellaria, sigldu skútunni til syðztu
fjarða Vestfjarðakjálkans. Martin
de Villa France sigldi inn í ísafjarð-
ardjúp með 18 manna hóp og settist
að á lítilli eyðiey. Þeir 14, sem eftir
voru, sigldu til annars fjarðar og
settust að á eyðibýli, sem þeir fundu
við ströndina.
íslendingar hefjast handa.
Skammt frá eynni, sem de Villa
France og menn hans settust að á,
bjó sýslumaður, Ari Magnússon að
nafni. Hann frétti fljótt komu Spán-
verjanna, og er hann vissi af grip-
deildum, sem þeir höfðu framið á
nautgripum bænda, ákvað hann að
þeir skyldu af lífi teknir.
Spánverjarnir 14, sem settust að'
á eyðibýlinu, tóku að gerast all-
nærgöngulir við bændur í nágrenn-
inu. Og þegar séð varð, að ekkert
lát myndi verða á því um veturinn,
var afráðið að ráða þá af dögiun.
Söfnuðust bændur saman án vitund-
Framh. á bls. 18.