Morgunblaðið - 03.12.2011, Blaðsíða 56

56 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 2011
Á morgun, 4. des-
ember, verða 150 ár
frá fæðingu Hann-
esar Hafstein. Hans
er minnst sem eins
af bestu ljóðskáld-
um tungunnar og
eins af farsælustu
stjórnmálamönnum
þjóðarinnar. Í sjálf-
stæðisbaráttunni
vann hann sigra. Og
hann var einn af
frumkvöðlum raunsæisstefnunn-
ar í íslenskum bókmenntum. Að-
eins tvítugur varð hann „höfuð-
skáld og spámaður nýrrar
kynslóðar“, skrifar
Tómas Guðmundsson skáld.
Hann orti uppörvandi ljóð fyrir
fátæka þjóð sína, ljóð með fram-
tíðarsýn um betri hag . Í Alda-
mótaljóðinu spáir hann því sem
hann óskaði þjóð sinni til handa.
Hannes Hafstein
Sú kemur tíð, er upp af
alda hvarfi
upp rís þú Frón, og
gengur frjálst að arfi.
Öflin þín huldu geysast
sterk að starfi,
Steinurðir skreytir aft-
ur gróðrar farfi.
Sú kemur tíð er sárin
foldar gróa,
sveitirnar fyllast, akrar
hylja móa,
brauð veitir sonum móðurmoldin
frjóa,
menningin vex í lundi nýrra skóga.
Sé ég í anda knörr og vagna knúða
krafti, sem vannst úr fossa þinna
skrúða,
stritandi vélar, starfsmenn glaða og
prúða,
stjórnfrjálsa þjóð, með verzlun eigin
búða.
Aðeins nokkrum árum síðar
fékk Hannes Hafstein einstakt
tækifæri til að láta þessa skálda-
drauma sína rætast og gerast
„breytingarmaður meir en dæmi
þekktust til“ eins og segir í bók
Heimis Þorleifssonar, þegar hann
varð fyrsti ráðherra Íslands, 1.
febrúar 1904. Um svipað leyti og
stjórnin fluttist inn í landið tók Ís-
landsbanki til starfa og frá honum
streymdi erlent fé til fram-
kvæmda. Á fyrstu árum heima-
stjórnar komst togaraútgerð
(fiskveiðahlutafélögin) á laggirn-
ar, fyrstu stórfyrirtæki íslensks
þjóðfélags. Hannes Hafstein lét
ekki sitt eftir liggja að hefja öld
framfara og nýjunga. Hann lét
leggja síma til Íslands, setja
fræðslulög, stofna kennaraskóla,
reisa mikið hús yfir Landsbóka-
safn (Þjóðmenningarhúsið) og
lagði frumvarp til stofnunar há-
skóla. En Hannes Hafstein átti
sér óvenjuharðskeytta andstæð-
inga sem helst áttu það sameig-
inlegt að koma honum frá völd-
um. En hann var
framfarasinnaður og þráði að
bæta allan hag þjóðar sinnar.
Hann þráði að klæða landið að
nýju eins og kemur glöggt fram í
Aldamótaljóðinu svo og í fleiri
ljóðum t.d. „Við Skotland“ og
„Vor í Danmörku“.
Við Skotland
Fram hjá Skotlands fögru strönd
flýgur skip sem kólfur sendur.
Brosa fögur blómalönd,
bleikir akrar, dökkar skógalendur.
Ótal sigla fley um fjörð,
fjör er nóg í landsins æðum.
Fegin vildi ég fósturjörð,
fært þér geta hlut af slíkum gæðum.
Sé ég í hug þín háu fjöll
hjúpuð þessum dökku skógum,
undir hreinni hnjúka mjöll
hlíðar frjóvar, vaxnar blómum nógum.
Vor í Danmörku
Ég vildi ég fengi flutt þig skógur,
heim
í fjallahlíð og dala rann,
svo klæða mættir mold á stöðvum
þeim,
er mest ég ann.
Í sjálfstæðisbaráttunni varð
Hannesi Hafstein mikið ágengt.
Og nafn hans er tengt þremur
sigrum í frelsisbaráttu Íslend-
inga. Árið 1901 fékk hann loforð
útlenda valdsins að æðsta stjórn
Íslands skyldi flytjast frá Kaup-
mannahöfn til Reykjavíkur. Og
árið 1913 fékk Hannes Hafstein
dönsku stjórnina til að fallast á
löggildingu íslensks fána. Og
sambandslagafrumvarpið (upp-
kastið) var hans sigur þótt ís-
lenskir kjósendur höfnuðu því.
Baráttan gegn uppkastinu var
hatrömm og andstæðingarnir
nýttu sér þjóðarvakningu og öldu
af Danahatri til að fella uppkast-
ið.
Sýndu þeir oft heift og óbil-
girni í málflutningi og vaknar
grunur að þar hafi oft eitthvað
annað en þjóðarheill ráðið för því
að með uppkastinu 1908 fékkst í
raun það fullveldi sem fékkst
1918 eða eins og Jónas Haralz
skrifar „fullveldið sem í reynd
hafi fengist með uppkastinu 1908,
hafi ekki orðið fyrr en tíu árum
seinna … fyrir hrein formsatriði
sem engu máli skiptu, frestuðum
við því í tíu ár að ná fullveldi sem
hefði getað fengist 1908“. Hlut-
dræg sagnfræði síðustu ára í Ís-
landssögu reynir oft að halla á
Hannes Hafstein, með
„gleymsku“ eða þögn um það sem
hann ávann og oft af virðingar-
leysi við sannleikann. En með
lagni, þreki og persónuleika náði
Hannes Hafstein sjálfsforræði,
réttarbótum og öðrum framfara-
málum við erlent vald áfram.
Hann varð ekki langlífur og ör-
lögin skömmtuðu honum nauman
starfsaldur. Þrátt fyrir það varð
hann glæsilegur foringi þeirrar
endurreisnar sem ljóð hans boð-
uðu, hann lifði til að gera skáld-
skap sinn að veruleika.
Ragnheiður Sigurðardóttir.
150 ÁRA MINNING
✝ Guðmundur
Þórðarson fæddist
á Haukafelli á Mýr-
um 24. nóv-
ember1928. Hann
lést á Hjúkr-
unarheimilinu
Mörkinni í Reykja-
vík 20. nóvember
2011.
Foreldrar hans
voru Þórður Jóns-
son búfræðingur
frá Rauðabergi á Mýrum, f. 3.10.
1900, d. 6.3. 1992, og Bergljót
Þorsteinsdóttir frá Hvammi í
Lóni, f. 23.9. 1903, d. 9.6. 2005.
Systkini hans eru Freysteinn
Þórðarson vélstjóri, f. 23.11.
1929, Arnór Þórðarson kennari,
f. 18.10. 1932, Erla Ásthildur
Þórðardóttir tæknir, f. 17.5.
1939, og Kristín Karólína Þórð-
ardóttir, f. 1.12. 1942, d. 23.1.
1957.
Guðmundur kvæntist 23.2.
1952 Steinvöru Bjarnheiði Jóns-
dóttur, f. 24.1. 1928, d. 28.1.
2008. Foreldrar hennar voru
Selmu Karlsdóttur er Birta.
Guðmundur flutti með for-
eldrum sínum á öðru aldursári
að Hvammi í Lóni, og þaðan í
Byggðarholt í sömu sveit er
hann var á 8. aldursári (1936).
Guðmundur fór í Alþýðuskólann
á Eiðum í þrjá vetur 1946-1949
og þaðan í Kennaraskólann, sem
hann lauk á tveimur árum 1949-
1951. Guðmundur réð sig til
kennslu við Barna- og unglinga-
skóla Seyðisfjarðar og kenndi
þar allan sinn starfsaldur utan
tvo vetur sem hann kenndi við
Digranesskóla í Kópavogi og
einn vetur sem hann var við
framhaldsnám í Kaupmanna-
höfn. Guðmundur gegndi ýms-
um ábyrgðarstörfum fyrir sam-
félagið. Hann var formaður
barnaverndarnefndar og áfeng-
isvarnarnefndar um árabil,
varafulltrúi í bæjarstjórn 1966-
70 og starfaði í ýmsum nefndum
kaupstaðarins. Hann tók virkan
þátt í kjarabaráttu kennara, sat í
fulltrúaráði S.I.B. frá 1972-1974.
Auk þess að sinna kennarastarf-
inu af lífi og sál var Guðmundur
mikill og góður smiður og hag-
leiksmaður.
Útför Guðmundar verður
gerð frá Seyðisfjarðarkirkju í
dag, 3. desember 2011, og hefst
athöfnin kl. 11.
hjónin á Álfhól á
Seyðisfirði, Jón
Þorsteinsson bygg-
ingameistari, f. 3.2.
1900, d. 10.6. 1973
og Kristbjörg
Bjarnadóttir hús-
móðir, f. 1.3. 1902,
d. 10.1. 1988. Börn
Guðmundar og
Steinvarar eru: 1)
Þóra Bergný, f.
20.5. 1953, sam-
býlismaður Þórbergur Torfason.
Sonur Þóru og Jóns Sigfúsar
Sigurjónssonar er Dýri, maki Rí-
key Kristjánsdóttir. Synir Þeirra
eru Rökkvi, Sindri og Álfur. 2)
Kristbjörg, f. 27.12. 1954, maki
Árni Kjartansson. Börn þeirra
eru a) Kjartan, maki Harpa Lind
Kristjánsdóttir. Dóttir þeirra er
Rán. b) Steinvör Þöll, maki Colin
Johnston. Dóttir þeirra er
Freyja Kristbjörg. c) Sigurlaug.
d) Ragnhildur Eik. 3) Guð-
mundur Hugi, f. 21.10. 1966,
sambýliskona Unnur Agnes
Hauksdóttir. Dóttir Huga og
Guðmundur pabbi minn var
alinn upp í fegurstu sveit á Ís-
landi, á víðáttumiklum söndum
Jökulsár í Lóni. Ungur lagði
hann í mikið ferðalag austur á
land í Alþýðuskólann á Eiðum.
Í veganesti hafði hann þá
menntun sem Þórður afi hafði
miðlað honum og öðrum börn-
um í sveitinni. Þessi laglegi
piltur með hrafnsvart hrokkið
hár og hátt enni var bæði lipur
námsmaður, laghentur og
verksnjall. 23 ára hóf hann
kennslu við Seyðisfjarðarskóla.
Honum fannst staðurinn falleg-
ur, húsin vinaleg og hvítmáluð
„stakíttin“ í kringum vel hirta
garða snertu fegurðarskyn
hans. Hann kynntist unga fólk-
inu í bænum en fljótlega fang-
aði heimasætan á Álfhól athygli
hans til lífstíðar.
Þau hófu búskap á loftinu í
Gíslahúsi, fljótlega varð ég til
og Kristbjörg systir mín stuttu
seinna. Þau hjónin tóku til
óspilltra málanna að búa í
framtíðarhaginn. Þau eignuðust
lóð í túnfætinum hjá afa og
ömmu, tóku djúpan grunn í
mýrina og hófu að reisa hús
drauma sinna. Þau fluttu inn í
fokhelt en frá fyrstu stundu var
heimilislegt á Byggðarhól. Allt
var búið til heima á verkstæði
pabba og í vinnuherbergi
mömmu. Það var stutt í skól-
ann, pabbi kveikti undir hafra-
grautnum á morgnana og kall-
aði á okkur stelpurnar. Í
hádeginu komum við heim í
soðningu og sæta grauta, pabbi
lagði sig og fór svo aftur í skól-
ann, kom heim seinnipartinn og
undirbjó næsta dag, fór á verk-
stæðið og hélt áfram með smíð-
isgrip gærdagsins. Svona liðu
dagarnir, mánuðirnir og árin.
Heimurinn var í jafnvægi. Fjöl-
skyldan aðhylltist búauðgis-
stefnu svo mikill tími fór í úti-
legur, aðdrætti og úrvinnslu,
berja- og sveppatínslu, saft-,
sultu- og sláturgerð.
Elskusemi foreldra minna
var aldrei endaslepp. Við syst-
ur og Hugi litli bróðir, sem
fæddist þegar við vorum komn-
ar undir fermingu, áttum alltaf
vissan stuðning þeirra í verk-
efnum lífsins. Ekki var tryggð
þeirra og ást minni þegar
barnabörnin komu til. Sonur
minn Dýri var mikið hjá ömmu
og afa á Seyðisfirði og tengdist
þeim ævarandi böndum.
Pabbi var frábærlega natinn
og þolinmóður kennari og lagði
ótrúlega vinnu og metnað í
kennsluna en gerði jafnframt
miklar kröfur til nemenda
sinna. Í þá daga var ekki búið
að skilgreina ýmist það sem nú
er viðurkennt sem eðlilega
námstefjandi svo sem athygl-
isbrest og lesblindu. Þetta var
hreinlega flokkað sem tregi,
leti eða slugs og varð upp-
spretta óþarfa samskiptavanda-
mála í skólanum sem með tíð
tíma og upplýstari tíðaranda og
þroska lærifeðranna mildaðist
og mýktist.
Heilsuleysið, sem hrjáði
pabba og mömmu hin síðari ár,
efldi tengslin milli þeirra. Það
var eins og í haustverkunum
forðum, það var hjálpast að.
Nú er hann pabbi búinn að
sleppa lyklunum að jarðar-
byrslunum og kominn í faðm
genginna ástvina. Þau birtust
ljóslifandi fyrir hugskotssjón-
um mínum nóttina sem ég
frétti andlát hans, mamma,
ömmurnar og afarnir og öll hin,
og mér fannst gæta ákveðins
léttis og gleði í fasi þeirra og
yfirbragði. Góður drengur var
búinn að þjást nóg, var hvíld-
inni feginn og kominn heim.
Megi ljósið og líknin umvefja
elsku besta pabba minn.
Þóra Bergný.
Meira: mbl.is/minningar
Guðmundur Þórðarson,
tengdafaðir minn, hefur kvatt
jarðvist eftir áratuga langa
baráttu við ólæknandi sjúkdóm.
Saman munum við ekki oftar
vitja um silunganet í Brandsey
og ekki aftur fara um Stafa-
fellsfjöllin til að rifja upp
smalamennsku á sauðskinns-
skóm í snarbröttum grjót-
skriðum. Lokið er samveru-
stundunum á verönd
Raftahlíðar, frammi fyrir
töfrandi ásjónu Brunnhornsins.
Síðasta sameiginlega berja-
ferðin hefur verið farin um
Hallormsstaðarskóg og ekki
verður oftar skeggrætt í heima-
smíðuðum húsbíl eftir upp-
skeruríkan sveppamó.
Trjágarð Byggðarhóls höfum
við snyrt í síðasta sinn og mun-
um ekki aftur drekka saman
kaffi og öl á tröppunum að því
dagsverki loknu. Við höfum
notið tignar Bjólfsins í síðasta
sinn og hann mun ekki aftur
bera við sameiginlegan himin.
Okkar síðasta kvöldmáltíð er
snædd.
Missirinn er sár, en minning-
arnar allar góðar. Að leiðarlok-
um er ljúft og skylt að þakka
báðum tengdaforeldrum mínum
vináttu þeirra, umhyggju og al-
úð og alla aðstoð við að halda
reiðu á lífi mínu og koma börn-
um mínum til manns.
Einhvers staðar í óræðum
ellefu víddum hins nýuppgötv-
aða strengjafræðiheims eru nú
„tvær stjörnur á blárri festing-
unni sem færast nær og nær“.
Árni Kjartansson.
Bróðurkveðja.
Valdið dauðans víkur eigi,
vinir hverfa stundum fljótt.
Þegar hallar heiðum degi,
hvelfist yfir koldimm nótt.
Lífið hefur upphaf, endi,
allt sem vannstu reyndist gott.
Eins og veifað væri hendi,
varstu numinn héðan brott.
Neisti verður oft að eldi,
ungur lagðir á menntabraut.
Dvaldir um skeið í Danaveldi,
dugnað sýndir hverri þraut.
Fannst þér stað í fjallaskjóli,
fátt var rætt um gróða og tap.
Búskapur á Byggðarhóli,
byggður var af myndarskap.
Víða má sjá verkin tala,
voru jafnan handbrögð fín.
Varstu smiður þúsund þjala,
þetta sanna störfin þín.
Upp er komin æðsta krafan,
er sú leiðin jafnan fær.
Andinn fer til Guðs sem gaf hann,
gengur holdið moldu nær.
Af augum hafa daggir dropið,
drúpum höfði, söknum þín.
Heimilið var öllum opið,
ei síst er lítið mega sín.
Betlehems frá breiðum völlum,
birtu leggur nær og fjær.
Samúðarkveðjur sendum öllum,
sem að honum voru kær.
(A.Þ.)
Arnór Þórðarson.
Ólöf Rafnsdóttir.
Ég vil með nokkrum orðum
minnast samkennara til fjölda
ára og vinar sem nú hefur kvatt
og horfið yfir móðuna miklu.
Guðmundur var kennari við
Seyðisfjarðarskóla þegar ég
kom ungur haustið 1960 til að
kenna íþróttir og handmenntir
við skólann. Hann tók á móti
mér á skólatröppunum við Suð-
urgötu, hár vingjarnlegur glett-
inn með dökkt hrokkið hár.
Fylgdi mér upp tréstigann með
trausta handriðinu til skrifstofu
Steins skólastjóra. Ég man að
brakaði í þriðju og líka næst-
efstu tröppu.
Á leiðinni upp sagði hann
mér og lagði á það áherslu að
ef ég héldi mig við kennslu þá
kæmist ég ungur á 95 ára regl-
una. Ég vissi ekkert hvað sú
regla var og hugsaði ekkert
meir út í það fullur af áhuga að
hefja íþróttakennsluna sem
fyrst.
Hann var í trúnaðarráði
kennara á Austurlandi og
fylgdi eftir baráttumálum
þeirra m.a. kjaramálum. Hann
var fylginn sér trúr og traustur
í þeim verkum sem öðrum er
hann tók sér fyrir hendur.
Nú þegar ég horfi til baka og
fer yfir sviðið okkar frá þeim
tíma staldra ég við þá stað-
reynd að við vorum bara tveir
eftir á móður jörð af gamla
genginu við okkar góða skóla.
Áður farin; Steinn – Valgeir –
Jóhann – Emil – Steinunn.
Blessuð sé minning þeirra. Nú
hittast þau öll og taka upp
spjall þar sem frá var horfið á
kaffistofu skólans á sínum tíma.
Nú er ég einn eftir.
Þau hjón Guðmundur og
Steinvör komu upp sínu fallega
heimili í Byggðarhóli á Garð-
arsvegi þar sem þau bjuggu
lengst af með börnum sínum
Þóru Kristbjörgu og Huga.
Garðurinn þeirra var augna-
yndi í blóma og þar gat Stein-
vör farið á kostum á góðviðr-
isdögum sem voru oft á sumrin
á Seyðisfirði. Hann var smiður
góður og söfnun verkfæra var
eitt af hans áhugamálum. Verk-
stæðið hans í kjallaranum var
einstakt. Ég kenndi trésmíðar í
skólanum og átti því oft leið á
verkstæðið hans til að fá ráð og
að láni, verkfæri sem voru ekki
til í skólanum. Kaffisopi og
meðlæti beið alltaf í borðkrókn-
um í eldhúsinu uppi hjá Stein-
vöru. Þar hlustaði hún og tók
þátt í litríkum samræðum okk-
ar Guðmundar sem stundum
fóru út um víðan völl. Lands-
málin og pólitíkin komu þar oft
við sögu. Við vorum þá báðir
virkir samherjar í þeirri tík.
Sagt er að við höfum skipulagt
og átt stærstan þátt í að fella
ríkjandi bæjarstjórnarmeiri-
hluta og sitjandi bæjarstjóra í
kosningunum 1970 þegar upp-
stilling eins framboðslistans
var ekki að okkar skapi.
Hann var ekki þátttakandi í
íþróttum sjálfur en á skíðamót-
um sem voru mörg í þá daga
var hann mættur, aðalritarinn
með spjöldin sín vandlega
pökkuð í plast og brautartímar
keppenda voru þar á skráðir. Á
klukkunni niðri voru Valgeir –
Gunnar og Einar og Ármann
ræsti uppi. Hann var samvisku-
samur og metnaðargjarn fyrir
hönd skólans og nemenda.
Dönskukennari var hann af lífi
og sál. Hver man ekki – Det er
en bager i Nörregade. Réttlæt-
iskennd hans var ákaflega rík
og kom hún stundum til baka í
fangið á honum. Hann missti
mikið við fráfall Steinvarar,
barðist við erfiðan sjúkdóm nú
seinni ár af einurð og festu um-
vafinn hlýju sinna nánustu.
Að leiðarlokum þökkum við,
vinur, samstarfið og samfylgd-
ina. Sjáumst.
Þorvaldur Jóhannsson,
fyrrv. skólastjóri, Seyð-
isfirði.
Vinur minn og félagi Guð-
mundur Þórðarson er af heimi
horfinn og um hugann fara
margar minningamyndir.
Fyrstu kynni okkar voru á
vettvangi kennara, en það lífs-
starf höfðu báðir valið sér. Þar
í samtökum austfirzkra kenn-
ara var Guðmundur virkur og
mótandi, kom afar vel fyrir sig
orði, lagði margt gott til mála,
gjarnan gamansamur í bland
við alvöruna og var hnyttinn í
orðræðu ef svo bar undir.
Seinna lágu leiðir okkar sam-
an á vettvangi þjóðmálanna og
mætavel man ég þegar okkur í
Alþýðubandalaginu eystra
bættist hinn vaski og tillögu-
góði liðsauki í Guðmundi Þórð-
arsyni og eftir það áttum við
langa og farsæla samleið í
stjórnmálaskoðunum, samleið
sem þróaðist upp í vermandi
vináttu. Það var gott að eiga
Guðmund að í hverju einu,
hann lá aldrei á skoðunum sín-
um, hann benti ekki síður á það
sem betur mætti fara og það
gjörði hann á sinn einlæga en
um leið einarða hátt.
Guðmundur var vaskur mað-
ur til allra verka, vinsæll kenn-
ari og vel metinn, stundaði
leigubílaakstur meðfram lengi
vel og var þar afar vel af hon-
um látið. Við síðustu samfundi
fann ég vel að heilsan var á
hverfanda hveli, en við höfum
nokkrir gamlir Eiðamenn kom-
ið öðru hvoru saman og sann-
arlega var Guðmundur þar au-
fúsugestur. Síðasta handtakið
var fast og hlýtt, lýsandi fyrir
heilsteyptan og umfram allt
góðan dreng svo sem hann
sannaði með öllu sínu lífshlaupi.
Kaffifélagar Eiðamanna sakna
vinar í stað. Sjálfur færi ég við
leiðarlok alúðarþakkir fyrir
samskipti og samverustundir.
Þar gekk sannur drengur um
götur lífsins.
Einlægar samúðarkveðjur
sendi ég öllu hans fólki. Bless-
uð sé björt minning Guðmund-
ar Þórðarsonar.
Helgi Seljan.
Guðmundur
Þórðarson