Morgunblaðið - 04.02.2012, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 2012
Jólin búin Jólaljósin voru tekin niður við Strandgötuna í Hafnarfirði í vik-
unni og þar með lauk nýjustu jólahátíðinni formlega í bænum.
Ómar
Að undanförnu hef-
ur verið í fjölmiðlum
umfjöllun um frestun,
eða ekki frestun, á út-
gáfu Orkustofnunar á
svokölluðum rann-
sóknarleyfum. Þetta
má rekja til þess að á
síðasta ári beindi iðn-
arráðherra þeim til-
mælum til stofnunar-
innar að útgáfu
rannsóknarleyfa vegna
fyrirhugaðra vatnsafls- og jarð-
varmavirkjana sem verkefnisstjórn
um rammaáætlun fjallaði um skyldi
frestað þar til þingsályktunartillaga
á grundvelli laga um verndar- og
orkunýtingaráætlun væri afgreidd á
Alþingi, eða í síðasta lagi til 1. febr-
úar sl. Í stuttu máli er um þessa
þingsályktunartillögu að segja að
hún hefur ekki verið afgreidd enn
sem komið er og því eru umrædd
tilmæli ráðherra úr gildi fallin. En
hvað svo? Er Orkustofnun nú heim-
ilt að gefa út rannsóknarleyfi eins
og enginn sé morgundagurinn?
Af umfjöllun í fjölmiðlum má
ráða að eingöngu sé litið til þess
hvað ráðherra muni gera, svona
eins og ábyrgt foreldri gagnvart
óstýrilátu barni sínu. En er það svo
að aðkoma ráðherra sé hér það sem
öllu máli skiptir? Hefur eitthvað
breyst frá því að fyrri tilmæli voru
gefin? Það skal haft í huga að til-
mæli ráðherra voru
send í skjóli þess að
Orkustofnun starfaði
sem leyfisveitandi í
umboði ráðherra. Þar
af leiðandi er augljóst
að það sem ráðherra
veitti gat ráðherra tek-
ið til baka. Því fólu til-
mælin í raun í sér
tímabundna aft-
urköllum á leyfisveit-
ingarvaldi sem ráð-
herra hafði fulla
heimild til.
Allt þetta breyttist
svo um síðustu áramót þegar þær
breytingar voru gerðar á lögum um
rannsóknir og nýtingu á auðlindum
í jörðu að Orkustofnun var veitt
lögboðið leyfisveitingarhlutverk.
Reyndar er það hlutverk þó ekki
skýrara en svo að bæði ráðherra og
stofnunin geta heimilað útgáfu
rannsóknarleyfa, hver svo sem
ástæða þessa óskilvirka kerfis er.
Burtséð frá óskýrum hliðstæðum
heimildum tveggja mismunandi
stjórnsýslustiga hefur Orkustofnun
því nú lögbundna leyfisveiting-
arheimild en starfar ekki í umboði
ráðherra hvað það varðar.
Í lögunum er svo talað um að
ráðherra sé heimilt að hafa frum-
kvæði að og/eða láta rannsaka og
leita að auðlindum í jörðu hvar sem
er á landinu og með sama hætti
getur Orkustofnun heimilað öðrum
rannsóknir og leit og skal þá gefa
út rannsóknarleyfi til viðkomandi. Í
þessu felst eingöngu að ráðherra og
Orkustofnun er heimilt en ekki
skylt að veita umbeðin leyfi. Það
hvílir því ekki lögboðin skylda á
þessum stjórnvöldum að veita leyfi
og í raun að taka umsóknir til um-
fjöllunar. Í skjóli valdheimilda sinna
geta þessi stjórnvöld, óháð til-
mælum eða öðru sambærilegu
plaggi, hafnað útgáfu umbeðinna
leyfa. Eftir sem áður þurfa allar
ákvarðanir að byggjast á málefna-
legum sjónarmiðum og virðingu við
stjórnsýslulög og á það við í þessu
sem og öðru.
Það er því ljóst að Orkustofnun
getur að eigin frumkvæði hafnað
því að veita rannsóknarleyfi svo
lengi sem málefnaleg rök búa þar
að baki. Þetta er því á endanum
spurning um vilja og staðfestu frek-
ar en yfirfærslu á ákvörðunartöku –
þ.e. er lægra sett stjórnvald tilbúið
til að taka af skarið?
Eftir Lárus Michael
Knudsen Ólafsson » Að undanförnu hefur
verið umfjöllun um
frestun á útgáfu Orku-
stofnunar á rannsókn-
arleyfum. Spurning er
hvort nú er heimilt að
gefa út rannsókn-
arleyfi?
Lárus Michael
Knudsen Ólafsson
Höfundur er lögfræðingur og fyrrver-
andi yfirlögfræðingur Orkustofnunar.
Valkvíði stjórnvaldsins –
leyfi til að hafna leyfi
Umsókn Íslands að
ESB klýfur þjóðina í
tvennt. Hvarvetna eru
menn tvístígandi – og
þeirri spurningu heyr-
ist oftar kastað upp:
hvert er framhaldið?
Harkan í umræðunni
eykst. Umsóknin hefur
komið bæði vinnu Al-
þingis og stjórnsýsl-
unnar í uppnám. Það er
heldur ekki að undra. Margir þeir
sem voru hlynntir því að sækja um
aðild héldu að hér væri um samninga-
viðræður að ræða. Þeir héldu í sak-
leysi sínu að hér gengju tveir full-
bærir aðilar til samninga á
sjálfstæðum forsendum. Sumir halda
enn í þessa óskhyggju og tala um
samninga.
Ég virði skoðanir opinberra ESB-
sinna sem viðurkenna af heilindum
samningaviðræðurnar eins og þær
eru: aðlögunarferli. Þeir vilja hraða
för okkar eins og kostur er inn í sam-
bandið. Þeir eru ekki í neinu „bjöl-
luati“. För annarra er hins vegar
heldur verri – þeirra sem tala í vestur
en ganga samt í austur þegar ESB-
aðild er til umfjöllunar.
Aðlögun en ekki
samningar við ESB
Það er mikill misskilningur að
hægt sé að leika sér í milliríkjasamn-
ingum, að „kíkja hvað sé í pakk-
anum“. Ríki sem sækir um aðild að
Evrópusambandinu fer inn í aðlög-
unarferli þar sem umsóknarríki tekur
jafnt og þétt upp lög og reglugerðir
Evrópusambandsins. Ráðamenn í
Brussel gera ráð fyrir að umsókn-
arríki hafi gert upp hug sinn og vilji
inn í félagsskapinn. Evrópusam-
bandið býður ekki upp á neinar
óskuldbindandi viðræður. Á vefsíðu
ESB sem fjallar um stækkun ESB
segir orðrétt: „Í fyrsta lagi er mik-
ilvægt að undirstrika það að hugtakið
samningaviðræður getur verið mis-
vísandi. Aðildarviðræður snúast um
skilyrði fyrir og tímasetningar á upp-
töku umsóknarlands á reglum ESB,
framkvæmd þeirra og beitingu – sem
fylla 90 þúsund blaðsíð-
ur. Um þessar reglur …
verður ekki samið.“
[1]„First, it is import-
ant to underline that
the term „negotiation“
can be misleading. Ac-
cession negotiations fo-
cus on the conditions
and timing of the can-
didate’s adoption,
implementation and
application of EU rules
– some 90,000 pages of
them. And these rules … are not
negotiable.“ (Sjá:http://ec.europa.eu/
enlargement/pdf/publication/enl-
understand_en.pdf).
Verðum að uppfylla kröfur
ESB frá fyrsta degi aðildar
Aðildarviðræðurnar felast í því að
bera saman lög og regluverk Íslands
og ESB og skoða hverju Ísland þarf
að breyta í sínu kerfi og stjórnsýslu
til að falla að regluverki ESB. Að lok-
inn rýnivinnu ESB metur það hvern-
ig Ísland er í stakk búið til að gangast
undir regluverk og innra skipulag
ESB á einstökum sviðum. Það er skil-
yrði af hálfu ESB að Ísland hafi að-
lagað sig að öllu regluverki og kröfum
ESB áður en hægt er að ljúka „samn-
ingum“. Ísland þarf að geta sýnt fram
á að það geti starfað sem fullgildur
aðili frá fyrsta degi aðildar. Þess
vegna erum við í aðlögunarferli að
ESB en ekki í samningaviðræð-
um.Vissulega tekur aðildin ekki gildi
fyrr en Ísland og ríki ESB hafa sam-
þykkt aðildarsamning. Áður en að
þeim lokadegi kemur þarf Ísland hins
vegar að hafa aðlagað sig að ESB
með fullnægjandi hætti að mati ESB-
ríkjanna.
Að kaupa sér velvild
ESB er gjafmilt í aðlögunarferlinu.
Þegar svokallaðri rýnivinnu er lokið
er reynt að leggja mat á hvað það
kosti að undirbúa umsóknarríkið fyr-
ir aðild. IPA-styrkir (Instrument for
pre-accession assistance) – milljarðar
króna, ferðastyrkir og aðlögunarfé –
standa umsóknarríkinu til boða til að
breytast í ESB-ríki.
Ummæli Ögmundar Jónassonar
um að stjórnsýslan og stofnanakerfið
íslenska ánetjaðist ESB í gegnum
þessa peninga vöktu hörð viðbrögð.
En sveltandi stjórnsýslustofnunum
er vorkunn og auðvitað eru það
stjórnmálamenn sem bera ábyrgðina
en ekki embættismenn. Böggull
fylgir þó skammrifi því krafist er að
veitt skuli umfangsmikil fríðindi
gagnvart þessum aðlögunar-
styrkjum. Þingsályktunartillaga og
lagafrumvarp þessa efnis liggur nú
fyrir Alþingi sem felur í sér að sendi-
boðum ESB, sem eiga að sannfæra
þjóðina um ágæti ESB og undirbúa
jarðveginn fyrir aðild, eru boðin
ómæld skattfríðindi og persónuleg
lögvernd.
Umsókn í ESB á krossgötum
Þegar framkvæmdastjórn ESB
hefur lokið að rýna í hvern kafla sem
hinu svokallaða samningaferli er
skipt upp í, en þeir eru 33, gerir hún
tillögu til ESB-landanna 27 annað
hvort um að Íslendingar séu hæfir til
að hefja samninga um kaflann eða þá
að okkur er sagt að svo sé ekki og
send heim að lesa skilyrði ESB betur.
Það gerðist varðandi kafla 22 um
byggðastefnu og kafla 11 um land-
búnað og dreifbýlisþróun. Geta má
þess að (gagn)rýniskýrsla ESB um
kafla 13 um sjávarútvegsmál hefur
ekki enn litið dagsins ljós, sem vænt-
anlega er vegna innbyrðis ágreinings
ESB-landanna um regluverk til
næstu framtíðar fyrir þessa lífæð
okkar, sjávarútveginn.
Kröfur ESB liggja nú fyrir
Nú er rýnivinnu ESB að mestu
lokið þ.e.a.s. samanburði á lagaverki
ESB og Íslands, auk tillagna fram-
kvæmdastjórnarinnar til ráðs ESB
um hvernig skuli höndla Ísland í ein-
stökum málum. Þrjú ár verða liðin í
vor frá því umsóknin var send og orð-
ið ljóst hvað í boði er. „Samningar“
sem sumir kalla svo geta þá hafist.
„Samningar“ er þó rangnefni því í
raun snúast þeir fyrst og fremst um
aðlögun okkar að regluverki ESB,
hvernig skuli haga röðun og tíma-
setningu fyrir hvert þrep í aðlög-
uninni sem verður að hafa átt sér stað
áður en viðkomandi kafla af þeim 33
sem um ræðir er lokað.
Hér má minna á að í reynd er það
ESB sem tekur ákvörðun um opnun,
efnismeðferð og lokun hvers kafla
fyrir sig. Allt tal um samningagerð og
jafnræði milli aðila við hana er afbök-
un. Ekki síst þegar það er meg-
instefna Íslands að ljúka samn-
ingagerð hvað sem það kostar til þess
eins að geta borið samninginn undir
þjóðaratkvæði.
Eins og ítarlega er rakið hér að
framan þá er umsókn Íslands að ESB
þessa stundina á afdrifaríkum kross-
götum. Enn er hægt að snúa við frá
því foraði sem við sjáum að við höfum
leiðst út í. Að minnsta kosti er hægt
að spyrja þjóðina hvort hún vill fara í
þá óafturkræfu aðlögun og miklu
óvissu sem fram undan er.
Spyrjum þjóðina núna
Því má spyrja þessara spurninga: –
Viljum við í skugga aðlögunarsamn-
inga við ESB tefja hér eðlilega laga-
vinnu, uppbyggingu og þróun at-
vinnulífs og samfélags á sjálfstæðum
forsendum? – Viljum við taka við
milljörðum króna frá ESB í aðlög-
unarstuðning til að það kaupi sér
tímabundna velvild landsmanna? –
Viljum við veita þiggjendum þessa
erlenda gjafafjár – IPA-styrkjanna –
víðtæk skattfríðindi? – Viljum við
leyfa erlendu ríkjasambandi að koma
hér upp öflugum upplýsinga- og áróð-
ursmiðstöðvum og verja þar til
hundruðum milljóna króna ár hvert?
– Hvaða þýðingu hefur það að stilla
upp samningsafstöðu og fara með
óskalista til Brussel, þegar við vitum
fyrir fram hvaða kröfur ESB setur
fyrir því að ljúka samningum?
Kjósum um ESB áður
en lengra er haldið
Ég þekki vel þá orðræðu að ekki
þýði í aðlögunarferlinu að nefna toll-
vernd fyrir íslenskan landbúnað. Eigi
heldur þýði að nefna bann við inn-
flutningi á hráu kjöti eða jafnvel lif-
andi dýrum. Krafa ESB stendur um
að gjörbylta stoðkerfi íslensks land-
búnaðar, að afsala okkur fyrirfram
rétti til nýtingar sjávarspendýra.
Lýsa yfir að okkur sé ekkert að van-
búnaði að samþykkja að fiskveiðum
sé stýrt frá Brussel o.s.frv. Þessum
atriðum virðast áhugamenn um að
ljúka samningum hvað sem það kost-
ar tilbúnir að kyngja, þó það brjóti
gegn þjóðarhagsmunum, en bæta
alltaf við að allt sé í lagi því þjóðin eigi
síðasta orðið. Ég treysti þjóðinni til
að vera sá öryggishemill sem heldur,
þegar ráðandi stjórnmálamenn mis-
stíga sig á ögurstund eins og sem ný-
leg dæmi sanna. Hins vegar tel ég
farsælla og rétt að þjóðin komi fyrr
að málum og kveði á um framhaldið.
Rétt er að vekja athygli á að við er-
um ein af ríkari þjóðum Evrópu. Þess
vegna þurfum við að greiða milljarða
króna inn til miðstjórnar Evrópusam-
bandsins ef við göngum þar inn.
Samningar okkar við önnur ríki ut-
an ESB verða í uppnámi meðan á að-
lögunartímanum stendur, því þeim
þarf öllum að segja upp fyrir aðild.
Forsætisráðherra sagði nýlega að Ís-
lendingar þyrftu að ákveða á næstu
vikum eða mánuðum hvort við tækj-
um upp evru. Þrír stjórnmálaflokkar
hafa lýst sig andvíga aðild. Aðeins
einn er fylgjandi. Eðlilegt er á þess-
um tímamótum að spyrja þjóðina
hvort eigi að halda þessu ferli áfram.
Við þekkjum nú vel kröfur ESB.
Að óbreyttu fer aðlögun að ESB á
fullt og erfitt getur verið að kippa ein-
stökum hlutum aðlögunarsamnings-
ins til baka þó svo samningurinn í
heild verði felldur. Leggjum fram-
hald aðlögunarinnar að ESB því í
dóm þjóðarinnar áður en lengra er
haldið.
Eftir Jón Bjarnason »Ráðamenn í Brussel
gera ráð fyrir að um-
sóknarríki hafi gert upp
hug sinn og vilji inn í fé-
lagsskapinn. Evrópu-
sambandið býður ekki
upp á neinar óskuld-
bindandi viðræður.
Jón Bjarnason
Höfundur er þingmaður VG og
fyrrverandi sjávarútvegs- og land-
búnaðarráðherra.
Þjóðaratkvæði um ESB samhliða forsetakosningum