SunnudagsMogginn - 08.01.2012, Side 13

8. janúar 2012 13
Í bókinni Minni og kynni sem sr.Emil Björnsson skráði segir ÓmarRagnarsson að jarðfræðingurinnSigurður Þórarinsson hefði ekki
verið sóttur með vopnum elds og eim-
yrju. Hann hefði komist klakklaust frá
öllum sínum ferðalögum um hættuslóðir,
hefði raunar svarað því til að nafnnúm-
erið sitt væri svo ljómandi gott. Annar
leggurinn í því væri 7-9-13 og því kæmist
hann alltaf heill hildi
frá.
Já, það datt hvorki né
draup af Sigurði, þar
sem hann stóð í eldlín-
unni – með einkennis-
tákn sitt, rauðu skott-
húfuna, á höfðinu.
Árni Reynisson, fyrsti
framkvæmdastjóri
Náttúrverndarráðs,
kynntist Sigurði vel á vettvangi ráðsins á
áttunda áratugnum. „Ég þekkti Sigurð
lítillega áður, en þegar Náttúruvernd-
arráð kom saman 1972 urðum við sessu-
nautar á fundum þess. Sigurður sat mér á
hægri hönd en á vinstri hönd hafði ég
formann ráðsins, Eystein Jónsson, fyrr-
verandi ráðherra. Þetta voru raunveru-
legir upphafsmenn náttúruverndar á Ís-
landi. Um 1950 flutti Sigurður erindi í
útvarpið, en honum hafði blöskrað um-
gengni við fallegan gíg sem hann hafði
heimsótt með nemendum sínum, og
ræddi nauðsyn þess að setja löggjöf hér-
lendis eins og hann hafði kynnst utan
lands. Örfáum mínútum eftir að flutningi
hans lauk í útvarpinu hringdi síminn
heima hjá Sigurði og Eystenn Jónsson var
á línunni, og bað hann gefa kost á að taka
sæti í nefnd til að semja frumvarp til laga
um náttúruvernd. Þau lög tóku gildi
1956.“
Hið fyrsta Náttúruverndarráð mátti sín
lítils, það leið fyrir fjárskort og tómlæti.
Tveimur áratugum síðar varð vakning í
landinu, saman fóru drífandi kraftar
Æskulýðssambandsins undir kjörorðinu
Hreint land, fagurt land og bylgja áhuga á
landgræðslu fór um landið. Almanna-
samtökin Landvernd voru stofnuð. Eitt
verkefna Landverndar var að þrýsta á um
samþykkt nýrra laga um náttúruvernd,
sem lágu óhreyfð í þinginu, með þeim ár-
angri að þau voru samþykkt 1971. Sam-
kvæmt þeim var haldið Náttúruvernd-
arþing vorið 1972, þar var Eysteinn
Jónsson skipaður formaður, Sigurður
Þórarinsson fékk flest atkvæði í kosningu
til setu í ráðinu og Árni Reynisson, sem
hafði skipulagt þinghaldið var beðinn að
gefa kost á sér til að gerast fram-
kvæmdastjóri. „Þegar ráðið kom saman
fékk ég sæti á milli frumherjanna tveggja
sem tóku fyrstu skrefin á sínum tíma,
þeir réttu mér kyndilinn og sögðu mér að
hlaupa,“ rifjar Árni upp brosandi.
Það spaugilega og skemmtilega
Árni segir kynnin af Sigurði hafa verið af-
ar ánægjuleg og varð þeim fljótt vel til
vina þótt þrír áratugir skildu þá að í aldri.
„Ég kynntist Sigurði strax sem afskaplega
skemmtilegum manni. Hann var orð-
hagur með afbrigðum og hafði yndi af því
að leika sér með tungumálið. Þar hitti
skrattinn ömmu sína en ég hafði verið
fenginn til að yrkja vísur, ekki síst níð,
strax í skóla. Fyrir vikið gengu vísurnar
gjarnan á milli okkar, oftar en ekki í gríni.
Við áttum báðir auðvelt með að sjá það
spaugilega og skemmtilega í lífinu,“ segir
Árni.
Hann segir Sigurð hafa haft einstakt lag
á því að ná til fólks með gríni og léttleika
og var hann til dæmis þekktur fyrir að
gera jökla- og fjallaferðir upp með
skemmtiefni. „Það var hlutverk mitt í
skóla að sjá um gamanmál og rímað glens,
og fór ég í fótspor Sigurðar að þessu leyti,
þegar ég reyndi að fylgja stefnu Eysteins,
að tengja saman útilíf og sjónarmið
verndunar, með því að tengjast ferða-
félögum landsins og ekki síst Jöklarann-
sóknafélaginu, eftirlæti Sigurðar. Ég var
svo lánssamur að komast í fáeinar ferðir á
Vatnajökul og borgaði fyrir mig á næstu
árshátíð með kveðskap í anda Sigga Þór.“
Sem dæmi um spérænar vangaveltur
Sigurðar rifjar Árni upp söguna af því
þegar hann velti fyrir sér hvernig beygja
ætti kvenmannsnafnið Blær. „Beygist það
eins og mær,“ sagði Sigurður, „þá er það
væntanlega Blær um Bleyju …“
„Það var einn af stærstu kostum Sig-
urðar sem húmorista að fyndni hans var
frumleg. Menn eins og hann eru ekki al-
gengir – alltént ekki á þessum stað í þjóð-
lífinu.“
Sigurður kynnti Árna líka fyrir limr-
unni sem var lítt notaður bragarháttur á
þessum tíma. Það var einna helst Jóhann
Hannesson sem glímt hafði við limruna.
„Fyrst er maður eða staður kynntur til
sögunnar,“ útskýrði Sigurður, „rímið er
knúsað og efnið illa samkvæmishæft.“
Því næst hvatti hann Árna til að búa til
sitt sveinsstykki. Varð hann við áskor-
uninni og orti um Grábrók, eitt helsta dá-
læti Sigurðar, sem Náttúruverndarráð
hafði naumlega bjargað frá skemmdum af
efnistöku. Þá var Árni sjálfur gamall Bif-
rastarmaður. Limran er svona:
Skötuhjú gengu á Grábrók,
það er gaman að tölta á þá brók.
Og lengi var áð þegar upp var náð,
en í gígnum gleymdu þau smábrók.
Já, skemmtilegheitin byggðust ekki síst
á yndi þeirra félaga af málinu og mögu-
leikum þess.
Sigurður var líka sérvitur. Að sögn
Árna kvaðst hann til dæmis aldrei hafa
ekið framhjá Heklunni öðruvísi en að hún
hreinsaði á sér toppinn honum til heið-
urs. Einhverju sinni gleymdi sú gamla sér
og þá beið Sigurður bara átekta um stund.
„Sjáðu, þarna er það komið,“ sagði hann
svo og viti menn, það glitti í blátoppinn.
„Samband Sigurðar við Hekluna var mjög
sérstakt. Hann taldi sig örugglega vera
hluta af henni,“ segir Árni sposkur.
Gekk aldrei á Esjuna
Á hinn bóginn gekk Sigurður af ein-
hverjum ástæðum aldrei á Esjuna og mun
bara hafa verið býsna stoltur af því.
Sigurður var einn af fyrstu jarðvís-
indamönnunum á Íslandi og naut mikillar
virðingar á sinni tíð. Árni segir það ekkert
hafa breyst. Kenningar hans standist enn
alla skoðun. Að sögn Árna einkenndu
sanngirni og tillitssemi Sigurð alla tíð og
vildi hann sætta sjónarmið nátt-
úruverndar og mannvirkjagerðar.
Og hann náði að sjá árangur af ósér-
hlífnu starfi sínu í þágu íslenskrar nátt-
úru. „Fyrstu tíu árin sem Náttúruvernd-
arráð starfaði voru fimmtíu svæði
friðlýst. Það gladdi Sigurð mjög enda ekki
síst frumkvæði hans að þakka,“ segir
Árni og bætir við að hann sjálfur og allir
einstakir ráðsmenn hafi lagt fram krafta
sína við úrlausn einstakra mála, friðlýs-
ingar og afskipti af mannvirkjagerð. „Það
var ánægjulegt að Sigurður skyldi lifa að
sjá þetta áhugamál sitt komast á bullandi
ferð þrátt fyrir að stofnunin hafi ekki
verið stór. Hann sá óskir sínar rætast.“
Vísindi um
vísnayndi
Dr. Sigurður Þórarinsson jarðfræðingur var með
litríkari mönnum á sinni tíð, virtur vísindamað-
ur en líka orðhagur húmoristi og vísnaskáld. Í
dag eru eitt hundrað ár liðin frá fæðingu hans.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Árni Reynisson á milli Sigurðar Þórarinssonar og Eysteins Jónssonar hjá Náttúruverndarráði.
Dr. Sigurður Þórarinsson útskýrir jarðfræði Þingvallasvæðisins fyrir Svíakonungi sumarið 1975 .
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Sigurður
Þórarinsson
Í tilefni af því að öld er liðin frá fæðingu dr.
Sigurðar Þórarinssonar ætla félög og sam-
tök sem tengjast náttúruvísindum og
-vernd, svo og útiveru, að efna til blysfarar
umhverfis Grænavatn í Krýsuvík – en þang-
að er rútuferð frá höfuðstöðvum Ferða-
félags Íslands í Mörkinni í Reykjavík kl. 14
í dag, sunnudag.
Blysför umhverfis
Grænavatn
Sigurður Þórarinsson fæddist á Hofi í Vopnafirði en ólst upp á Teigi í sömu sveit. Hann lauk
stúdentsprófi frá MA vorið 1931. Hann lauk doktorsprófi frá Stokkhólmsháskóla árið
1944, og hóf þá merkan feril sem vísindamaður. Hann var prófessor í landafræði og jarð-
fræði við Háskóla Íslands. Hann var fjölhæfur maður sem var jafnvígur á jarðfræði, land-
mótunarfræði, jöklafræði og loftslagsfræði, og náði að gera gjóskulagarannsóknir að mik-
ilvægum þætti í fornleifafræði.
Sigurður varð bráðkvaddur í Reykjavík árið 1983. Skömmu síðar ákváðu Alþjóðasamtök
um eldfjallafræði að heiðra minningu hans með því að kenna æðstu viðurkenningu samtak-
anna við hann: Heiðursmerki Sigurðar Þórarinssonar.
Sigurður samdi marga vinsæla söngtexta, svo sem Þórsmerkurljóð, Vorkvöld í Reykjavík
og Að lífið sé skjálfandi lítið gras. Hann þýddi einnig marga texta eftir sænska skáldið Carl
Michael Bellman. Á efri árum tók hann nokkurn þátt í starfsemi Vísnavina.
Merkur ferill
Tækifærisvísa sem Sigurður Þórarinsson hripaði á blað í einhverri af ferðum sínum.