SunnudagsMogginn - 29.01.2012, Blaðsíða 30

30 29. janúar 2012
F
yrir viku var þeirri skoðun lýst
hér á þessum vettvangi, að
ójöfnuður væri mesti þjóð-
félagsvandi okkar tíma. Fyrir
nokkrum dögum flutti Barack Obama
Bandaríkjaforseti báðum deildum Banda-
ríkjaþings árlega skýrslu sína um stöðu
bandaríska þjóðarbúsins. Í þeirri ræðu
lagði hann línur í baráttu sinni fyrir end-
urkjöri í nóvember á þessu ári. Kjarninn í
þeirri baráttu verður að þau 1-2% Banda-
ríkjamanna, sem mestan auð eiga skuli
greiða sanngjarnan hlut til samfélagsins. Í
hnotskurn lýsti Obama þeirri stefnu-
mörkun á þann veg, að Warren Buffett,
einn ríkasti maður heims, eigi að borga
sömu hlutdeild af tekjum sínum í skatta
og ritari hans geri.
Warren Buffett hefur lýst stuðningi við
þessa tillögu. Reyndar er hann upphafs-
maður hennar. Hann telur eðlilegt að
milljarðamæringar í Bandaríkjunum
greiði 30% af tekjum sínum í skatt í stað
þess að borga 15% eða jafnvel innan við
það. Repúblikanar halda því fram að með
slíkum hugmyndum sé Obama að boða
stéttastríð. Sjálfur segir forsetinn að hann
telji, að flestir Bandaríkjamenn líti svo á
að hann sé að boða heilbrigða skynsemi í
skattamálum.
Warren Buffett hefur skoðun á þeim
staðhæfingum, að Obama boði stéttastríð.
Hann segir efnislega: Ef svo er hefur mitt
lið (milljarðamæringarnir) ígildi kjarn-
orkusprengju okkar megin. Við höfum í
okkar þjónustu hagsmunaverðina (lobbí-
istana) og Wall Street (þ.e. fjármálafyr-
irtækin). Debbie (ritari Buffetts) hefur
ekkert.
Obama er ekki að boða stéttastríð en
hann er að boða annars konar stríð, stríð
gegn ráðandi öflum, sem í krafti fjár-
magns hafa ráðið Bandaríkjunum lengst af
og notað þá aðstöðu til að skapa sér for-
réttindi. Síðasta svona stríð var háð í
Bandaríkjunum fyrir svo sem hundrað ár-
um, þegar komið var böndum á járn-
brautarbaróna og olíukónga. Um það stríð
má lesa í sögu um Rockefeller hinn fyrsta.
Obama er að skora á almenning í Banda-
ríkjunum að taka þátt í því með sér að
jafna metin, ekki til þess að draga úr vilja
og metnaði fólks til að komast áfram í líf-
inu heldur til að byggja upp sanngjarnara
samfélag, þar sem hinir efnaminni borgi
ekki með þeim efnameiri eins og nú er.
Þetta er önnur útgáfa af þeim átökum,
sem standa í Evrópu og á evrusvæðinu
sérstaklega á milli fólksins og fjármálafyr-
irtækjanna, þar sem fjármagnseigendur
hafa krafizt þess, að skattgreiðendur borgi
töp, sem þeir sjálfir hafa efnt til með
glannalegri lánastarfsemi. Þeir eru með
öðrum orðum að krefjast þess að komast á
opinbert framfæri.
Framan af stóðu kjörnir fulltrúar fólks-
ins með fjármagnseigendum. Nú eru þeir
tvístígandi en sýna merki þess að vilja
setja fjármagninu stólinn fyrir dyrnar sbr.
síðustu sviptingar í samningaviðræðum
um afskriftir af skuldum Grikkja.
Hér á Íslandi höfum við orðið vitni að
enn einni útgáfu af þessum átökum.
Bankarnir réðu Íslandi síðustu árin fyrir
hrun. Með peningum var hægt að kaupa
hvað sem var. Hrunið leiddi í ljós að það
var annarra manna fé, sem notað var í því
skyni. Mest af því átti sér rætur í sparnaði
fátæks fólks í Asíu, sem sendur hafði verið
til Vesturlanda til ávöxtunar. Þessir pen-
ingar voru m.a. notaðir til hags-
munavörzlu. Hagsmunaverðir samtímans
eru eins konar málaliðar okkar tíma. Við
skiljum merkingu orðsins málaliði á þann
veg, að það séu hermenn, sem er borgað
fyrir að berjast. Hagsmunaverðir Vest-
urlanda (lobbíistar) eru hermenn, sem er
borgað fyrir að berjast á vígvelli almenn-
ingsálitsins. Þeir þurfa ekki að hafa sann-
færingu fyrir því, sem þeir eru að berjast
fyrir. Þeir þurfa bara að skila árangri.
Slíka málaliða er að finna víðs vegar um
samfélagið, ekki bara innan formlegra
fyrirtækja hagsmunavarða.
Barátta Hagsmunasamtaka heimilanna
og annarra félagasamtaka, sem hafa tekið
upp baráttu fyrir hagsmunamálum al-
mennra borgara, sem hafa orðið illa úti í
hruninu er angi af þeirri baráttu, sem við
sjáum í Bandaríkjunum á milli 1% og
99%. Þessi samtök eru að berjast við fjár-
málafyrirtæki fyrir hönd félagsmanna
sinna. Þau eru líka að berjast fyrir kerf-
isbreytingum svo sem afnámi verðtrygg-
ingar. Þau standa hins vegar frammi fyrir
eins konar bandalagi stjórnmála og fjár-
mála.
Þeir sem muna tímann fyrir verðtrygg-
ingu vita, að þá var annars konar ranglæti
á ferð. Þá borgaði óðaverðbólgan upp
skuldir þeirra, sem höfðu aðstöðu til að fá
lán, sem þá voru í raun gjöf. Þá sátu spari-
fjáreigendur og lífeyrisþegar eftir með sárt
ennið. Á 30 árum hefur þetta snúizt við.
Hagfræðistofnun Háskóla Íslands segir
að bankarnir séu búnir með það svigrúm,
sem þeir hafi haft. Vandi hagfræðinga er
sá, að þeir hafa ekki gert upp sína hrun-
sögu. Sumir í hópi þeirra voru málaliðar á
vegum fjármálafyrirtækja fyrir hrun. Og
vegna þess að uppgjör þeirra hefur ekki
farið fram er ekki sama mark tekið á Hag-
fræðistofnun Háskóla Íslands eða öðrum
sérfræðingum á sama vettvangi og áður
var. Þetta má sjá á viðbrögðum Hags-
munasamtaka heimilanna við áliti Hag-
fræðistofnunar.
Hér á Íslandi eins og annars staðar á
Vesturlöndum þarf ný hugsun að koma til
sögunnar. Hún er sú, að þeir sem eiga
peninga eða ráða yfir annarra manna fé
hafa ekki alltaf rétt fyrir sér. Þessi afstaða
hefur ekkert með vinstri eða hægri í
stjórnmálum að gera, sem eru úrelt hug-
tök á okkar tímum.
Sjálfstæðisflokkurinn getur ekki síður
en vinstri flokkarnir gerzt málsvari hags-
muna hins almenna borgara. En hann
gerir það að sjálfsögðu ekki nema forystu-
sveit hans hafi sannfæringu fyrir því að
það sé hin rétta leið. Komist hún að ann-
arri niðurstöðu munu aðrir taka þá bar-
áttu upp.
Og þá gæti farið svo að framtíðin yrði
þeirra.
Barátta almennra borgara og málaliðar samtímans
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Það var ósköp venjulegur mánudagur þegar hinsextán ára gamla Brenda Ann Spencer fór á fæt-ur á heimili sínu í San Diego í Bandaríkjunumfyrir 33 árum. Í stað þess að drífa sig af stað í
skólann greip Spencer hins vegar hálfsjálfvirkan riffil,
sem faðir hennar hafði gefið henni í jólagjöf, opnaði
gluggann og hóf skothríð út í loftið. Handan götunnar var
barnaskóli, kenndur við Grover Cleveland Bandaríkja-
forseta og var skólastjórinn að opna hliðið fyrir börn-
unum þegar skothríðin skall á. Þegar yfir lauk lágu tveir í
valnum, skólastjórinn og annar starfsmaður skólans, sem
reynt hafði að koma skólastjóranum til hjálpar. Átta börn
og einn lögreglumaður særðust.
Lögreglu dreif að en Spencer læsti sig inni og neitaði að
koma út. Hótaði að hefja skothríðina á ný reyndi lögregla
að brjótast inn. Eftir sjö klukkutíma samningaþóf gafst
Spencer loks upp og var tekin höndum. Spurð um tildrög
þessa skelfilega ódæðis sagði hún einfaldlega: „Mér leiðast
mánudagar!“
Stúlkan sýndi enga iðrun og þegar hún var leidd í burtu
sagði hún ennfremur við viðstadda: „Ég gerði þetta mér
til gamans, gersamlega að tilefnislausu. Þetta lífgaði upp á
daginn. Ég skaut svín,“ og átti þar við lögreglumanninn.
„Helst langar mig að skjóta fleiri. Ég skemmti mér of vel
til að gefast upp. Þetta var eins og að skjóta endur á tjörn,
börnin voru eins og kúahjörð, sem stóð bara þarna. Það
var auðvelt að miða þau út.“
Bjór- og viskíflöskur fundust á víð og dreif um húsið en
Spencer reyndist eigi að síður vera allsgáð.
Í nokkurn tíma áður en hún framdi verknaðinn hafði
Spencer gefið í skyn að hún ætlaði að gera eitthvað voða-
legt af sér en hvorki foreldrar hennar né vinir tóku hana
trúanlega. Spurð síðar hvers vegna faðir hennar hefði gef-
ið henni riffilinn svaraði Spencer: „Ég held að hann hafi
viljað að ég fyrirfæri mér.“
Vegna alvöru glæpsins var réttað í máli Spencer eins og
hún væri fullorðin. Hún játaði á sig tvö morð og árás með
banvænu vopni og var dæmd í fangelsi í 25 ár eða fyrir
lífstíð. Spencer er vistuð í kvennafangelsi í Chino í Kali-
forníu og hefur í fjórgang verið synjað um reynslulausn,
síðast árið 2009. Næst getur hún sótt um reynslulausn ár-
ið 2019.
Spencer, sem verður fimmtug í vor, hefur margbreytt
framburði sínum í fangelsinu. Hún þrætir ekki fyrir
ódæðið en þegar hún óskaði fyrst eftir reynslulausn árið
1993 hélt hún því fram að hún hefði verið undir áhrifum
bæði áfengis og lyfja þegar hún skaut á fólkið. Spurð hvers
vegna hið gagnstæða hefði komið fram við réttarhaldið
fullyrti Spencer að um samsæri gegn sér væri að ræða með
þátttöku bæði saksóknara og verjanda hennar. Nið-
urstöðum úr lyfjaprófi hefði verið stungið undir stól. Bæði
verjandi og saksóknari vísa þessu á bug.
Þegar Spencer átti möguleika á reynslulausn árið 2001
hélt hún því fram að faðir hennar bæri ábyrgð á ofbeld-
ishneigð hennar, hann hefði bæði gengið í skrokk á sér og
misþyrmt sér kynferðislega. Þetta þótti skilorðsnefndinni
ekki trúverðugt enda könnuðust meðferðarfulltrúar
hennar ekki við að hafa heyrt Spencer nefna þetta áður.
Þegar fréttir af ódæðisverki Spencer tóku að streyma út
úr telex-tækjum (forvera faxins) á fjölmiðlum vestra var
Bob Geldof, forsprakki írsku poppsveitarinnar The
Boomtown Rats, í viðtali við háskólaútvarpsstöð í
Georgíu-ríki. Hann sat við hlið telextækisins og las frétt-
irnar um leið og þær bárust. Glæpurinn og tilgangsleysi
hans sóttu á Geldof og fáeinum dögum síðar var hann bú-
inn að semja lag um ósköpin, I Don’t Like Mondays, sem
var fyrst leikið aðeins mánuði síðar. Lagið komst á topp
breska vinsældalistans sumarið 1979 og er langvinsælasta
lag The Boomtown Rats. Geldof hefur alla tíð hafnað því
að hann hafi ætlað sér að græða á harmleiknum, hann hafi
aðeins viljað ítreka tilgangsleysið.
orri@mbl.is
Mér leiðast
mánudagar
Brenda Ann Spencer sýndi enga iðrun eftir voðaverkið.
’
... börnin voru eins og kúa-
hjörð, sem stóð bara þarna. Það
var auðvelt að miða þau út.
Harmleikurinn varð Bob Geldof, síðar Sir, að yrkisefni.
Reuters
Á þessum degi
29. janúar 1979