SunnudagsMogginn - 12.02.2012, Side 43

12. febrúar 2012 43
Víst er það frábært hvað konum hefur
fjölgað meðal Booker-verðlaunahafa
eftir að Orange-verðlaunin voru fyrst
veitt, en það væri enn frábærara ef það
væri ekki aðalfréttin að kona hafi fengið
verðlaunin,“ segir Sandi og bendir á að
skammt sé síðan birtur var listi í Bret-
landi yfir efnilegustu leikara og þar var
engin kona og ekki heldur þegar nefnd-
ir voru íþróttamenn ársins – nokkuð
sem við þekkjum vel til hér á landi.
Karlar lesa ekki bækur kvenna
Tilgangur bókmenntaverðlauna er fyrst
og fremst að vekja athygli á bókum; á
þeim bókum sem tilnefndar eru og svo
þeim bókum sem hljóta verðlaunin.
Sandi Toksvig segir og að það sé til-
gangur verðlauna eins og Orange-
verðlaunanna, „en þau verða líka von-
andi til þess að karl taki upp bók með
verðlaunamiða á og hugsi með sér að
fyrst hún hafi hlotið verðlaun þá sé
óhætt að lesa hana“, segir hún og vísar
þá til þess að konur lesi bækur jafnt
eftir karla og konur en karlar nánast
eingöngu bækur eftir karla. „Í háskól-
um kenna menn líka bókmenntir á
karllægan hátt, kenna Arthur Conan
Doyle, en ekki Agöthu Christe – af
hverju ætli það sé? Þegar ég stundaði
nám við Cambrigde og lærði listasögu
var þar fjallað um impressjónistana, um
Van Gogh og Renoir, en aldei Berthe
Morisot eða aðrar konur sem voru
áhrifamiklar í hreyfingu impressjónism-
ans. Það er ekki gott þegar helmingnum
af merkustu listamönnunum eða helm-
ingnum af helstu rithöfundum er
sleppt.“
Eins og getið er taka karlar helst ekki
upp bækur eftir konur. Stærstan þátt í
því eiga líklega ómeðvitaðir fordómar
sem verða til í námi, en líka má nefna
kynjaskekkjuna sem er í bókmennta-
umfjöllun. Svo kviknar líka sú spurning
hvort konur skrifi öðruvísi bækur en
karlar – hvort þær skrifi bækur sem
karlar kunni ekki að meta.
„Kynferði er vonandi sjaldnast það
eina sem rithöfundur hefur fram að
færa, en það er rétt að karlar og konur
hafa ólík sjónarhorn, eins og ég sé til að
mynda á því að sonur minn sér heim-
inn öðrum augum en dætur mínar. Mér
finnst það frábært og mér finnst að við
ættum að fagna því að kynin sjái heim-
inn ólíkum augum. Ég er því sammála
því að konur skrifi öðruvísi bækur en
karlar en ég er ekki sammála þeirri
skoðun að konur skrifi um heimilið en
karlar um heiminn, það eru fordómar
sem taka ekki mið af því hvernig bækur
konur skrifa.
Það má líka geta þess að konur eru
ekki eins duglegar við að kynna verk
sín og karlar. Ég hef ótal sinnum séð
karlmenn fjalla um bækur sínar sem
meistaraverk þó þær séu ekki nema
miðlungsgóðar, en kona í sömu stöðu er
mun varfærnari í mati sínu og gagn-
rýnni á eigin verðleika.“
Eitt skref fram, tvö skref aftur
Því er gjarna haldið fram að kvenna-
baráttu miði fram veginn, að ástandið
fari batnandi og sumir segja meira að
segja að það fari ört batnandi. Þegar ég
ber það undir Sandi að eitthvað hafi
áunnist tekur hún undir það, víst sé
ástandið betra á mörgum sviðum, en á
öðrum sviðum finnst henni þó eins og
misrétti aukist frekar en hitt. „Ég starfa
talsvert við gamanþætti og uppistand
og hef því góða yfirsýn yfir það sem þar
er að gerast. Það eru til að mynda enn
sjaldséðir kvenkyns grínistar og um
þessar mundir er talsvert um unga
karlgrínista sem segja mikið af nauðg-
unarbröndurum. Það gefur augaleið að
konum finnst óþægilegt að sitja undir
slíku og þetta sýnir líka vel að því fer
fjarri að okkur miði framávið í eðlileg-
um samskiptum kynjanna. Það er svo
margt sem styður það að rétt sé að
halda baráttunni áfram, svo margt sem
krefst þess að við séum iðin við að
benda á að það sé ekki allt í himnalagi.“
’
Ég hef ótal sinnum
séð karlmenn fjalla
um bækur sínar sem
meistaraverk þó þær séu
ekki nema miðlungsgóðar,
en kona í sömu stöðu er
mun varfærnari í mati
sínu og gagnrýnni á eigin
verðleika.
Rithöfundurinn, grínistinn og þáttastjórnandinn Sandi Toksvig.
Kristín Loftsdóttir: Konan sem fékk spjót í
höfuðið
2012
Verðlaunin verða afhent á morgun, en til-
nefndar eru:
Fagurbókmenntir
Oddný Eir Ævarsdóttir: Jarðnæði
Sigríður Jónsdóttir: Kanill: Ævintýri og
örfá ljóð um kynlíf
Steinunn Sigurðardóttir: Jójó
Barna- og unglingabækur
Bryndís Björgvinsdóttir: Flugan sem
stöðvaði stríðið
Margrét Örnólfsdóttir: Með heiminn í vas-
anum
Ragnheiður Gestsdóttir: Gegnum glervegginn
Fræðibækur
Birna Lárusdóttir: Mannvist - Sýnisbók
íslenskra fornleifa
Erla Hulda Halldórsdóttir: Nútímans kon-
ur - Menntun kvenna og mótun kyngervis
á Íslandi 1850-1903
Sigríður Víðis Jónsdóttir: Ríkisfang ekkert
- Flóttinn frá Írak á Akranes
2011
Agniezka Nowak og Vala Þórsdóttir:
Þankaganga
Kristín Steinsdóttir: Ljósa
höfuðborgin í Grikklandi)
Ingunn Snædal: Komin til að vera,
nótttin
Þórdís Elva Þorvaldsdóttir: Á mannamáli
2010
Kristín Arngrímsdóttir: Arngrímur apa-
skott og fiðlan
Margrét Örnólfsdóttir: Aþena (ekki
Bækur níu kvenna eru tilnefndar til Fjöruverðlaunanna 2012, en þau verða afhent á Iðnó á sunnudag.
Morgunblaðið/Ómar
Orange-verðlaunin voru fyrst veitt 1994,
en upphaf þeirra má rekja til þess að 1991
var birtur svonefndur stuttlisti vegna
Booker-verðlaunanna bresku og ýmsum
hnykkti við að sjá að engin kona var á
listanum. Ekki var þó bara að engin koma
komst á stuttlistann það árið, heldur áttu
konur ekki nema 11% þeirra bóka sem
komust á stuttlistann yfirleitt. Hvað
verðlaunin varðaði þá höfðu níu konur
hreppt verðlaunin í þau 25 skipti sem þau
höfðu verið veitt fram að því. Þetta varð
til þess að konur sem störfuðu að bóka-
útgáfu og kvenrithöfundar settu saman
starfshóp til að kanna hvað ylli þessu og
sá komst að því að ein helsta ástæðan var
að útgefendur lögðu ekki fram bækur
kvenna vegna þess að þær myndu hvort
eð er ekki vinna.
Í framhaldinu ákvað starfshópurinn að
koma á fót sérstökum verðlaunum til að
vekja athygli á bókmenntum kvenna.
Fyrstu verðlaunin voru svo veitt 1996 og
þau hlaut Helen Dunmore fyrir bókina A
Spell of Winter. Síðustu Orange-
verðlaun hlaut Téa Obreht fyrir The Ti-
ger’s Wife.
Segja má að það hafi þegar borið tals-
verðan árangur, enda hafa sex konur
hlotið Booker-verðlaunin frá 1991 og
sextán karlar. Talsvert er þó óunnið og þá
ekki bara í Bretlandi, sem sannast vel á
því að þegar bók Jennifer Egan, A Visit
from the Goon Squad, fékk bókmennta-
verðlaun bandarískra gagnrýnenda 2010
snerust nánast allar fréttir af verðlaun-
unum um það að bók Jonathans Fran-
zens, Freedom, hefði ekki fengið þau; að
Franzen hefði „tapað“, en ekki að Egan
hefði „unnið“.
Serbnesk-bandaríski rithöfundurinn Téa
Obreht hlaut Orange verðlaunin 2011.
Reuters
Orange-
verðlaunin